مایک پومپئو، وزیر خارجه آمریکا شامگاه شنبه ساعاتی مانده به آغاز ۲۰ سپتامبر در بیانیه‌ای اعلام کرد همه تحریم‌های سازمان ملل متحد علیه ایران که در چارچوب توافق هسته‌ای موسوم برجام تعلیق شده بودند، با فعال کردن مکانیسم ماشه دوباره اجرایی شدند.
آمریکا پیش از این طرح بازگشت تحریم‌ها را به شورای امنیت ارائه کرد، اما ۱۳ عضو از ۱۵ عضو دائمی و غیر دائمی شورای امنیت سازمان ملل، در نامه‌هایی مخالفت خود را با این اقدام ایالات متحده اعلام کردند.
وزیر امور خارجه آمریکا در این بیانیه اعلام کرد، همانطور که ماه گذشته به شورای امنیت سازمان ملل اعلام کرده بود، اکنون مهلت ۳۰ روزه برای فعال کردن مکانیسم ماشه در چارچوب قطعنامه ۲۲۳۱ به پایان رسیده است، بنابراین تمامی تحریم‌های تعلیق شده سازمان ملل علیه ایران بازگردانده می شود.
مایک پومپئو در این بیانیه تصریح کرده است: آمریکا انتظار دارد که تمامی اعضای سازمان ملل متحد كاملاً به تعهدات خود برای اجرای این اقدامات عمل كنند. علاوه بر تحریم تسلیحاتی، این اقدام شامل محدودیت‌هایی از جمله ممنوعیت فعالیت‌های مرتبط با غنی‌سازی و بازفرآوری مواد مرتبط و ممنوعیت آزمایش و توسعه موشکی بالیستیک ایران است.
وزیر امور خارجه آمریکا هشدار داده است که اگر کشورهای عضو سازمان ملل متحد به تعهدات خود برای اجرای این تحریم ها عمل نکنند، ایالات متحده آماده است با استفاده از اختیارات داخلی خود، علیه آنها اقدام کند.
وی در ادامه گفته است که آمریکا می‌خواهد مطمئن شود که ایران از منافع فعالیت‌های ممنوع شده از سوی سازمان ملل متحد بهره مند نمی‌شود.
مایک پومپئو تصریح کرده است: در روزهای آینده ایالات متحده طیف وسیعی از اقدامات مضاعف را برای تقویت اجرای تحریم‌های سازمان ملل و پاسخگو کردن ناقضان (این تحریم ها) اعلام خواهد کرد. وزیر امور خارجه آمریکا تصریح کرده است که «کارزار فشار حداکثری» علیه حکومت ایران، تا زمان دستیابی به یک توافق جامع با ایران برای مهار تهدیدهای ناشی از تکثیر تسلیحات کشتار جمعی، توقف هرج و مرج، خشونت و خونریزی ادامه می یابد.
مایک پومپئو همچنین در توئیتی نوشته است، تمامی تحریم‌های سازمان علیه ایران، بزرگترین حامی حکومتی تروریسم و یهودستیزی در جهان، بازگردانده شدند. این شامل دائمی شدن تحریم تسلیحاتی (علیه ایران) است. این خبر مهمی برای صلح در منطقه است.
مکانیسم ماشه سازوکاری پیش‌بینی شده در قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت است که به طرف‌های برجام اجازه می‌دهد در تخطی ایران از تعهداتش، بازگشت خودکار همه تحریم‌های بین‌المللی را که تعلیق آنها موضوع این قطعنامه است، درخواست کنند.
کشورهای عضو توافق هسته‌ای می‌گویند آمریکا از برجام خارج شده و نمی‌تواند از این مکانیسم استفاده کند، ولی وزیر خارجه آمریکا می‌گوید از آنجا که این کشور در قطعنامه ۲۲۳۱ مشارکت داشته، همچنان می‌تواند برای فعال‌سازی این سازوکار درخواست دهد.
واکنش دبیرکل سازمان ملل
آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد، روز شنبه، ۲۹ شهریور، به شورای امنیت گفت که نمی‌تواند دربارهٔ اعلامیه ایالات متحده مبنی بر بازگشت کلیه تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران اقدامی انجام دهد زیرا «به نظر می‌رسد در این مورد عدم قطعیت وجود دارد.»
در نامه تازه آنتونیو گوترش که به رؤیت خبرگزاری رویترز رسیده، دبیرکل سازمان ملل نوشته است که اکنون به نظر می‌رسد در خصوص بازگشت همه تحریم‌ها علیه ایران عدم اطمینان وجود دارد و «دبیرکل سازمان ملل نمی‌تواند این عدم قطعیت را نادیده گرفته و به روند ادامه دهد.»
مقام‌های سازمان ملل متحد برای اجرای رژیم‌های تحریمی توسط شورای امنیت، پشتیبانی اداری و فنی ارائه می‌دهند و گوترش نیز وظیفه دارد تا کارشناسان مستقلی را برای نظارت بر اجرای تحریم‌ها تعیین کند.
آقای گوترش اما در نامه روز شنبه خود نوشت است که «در انتظار روشن شدن» وضعیت تحریم‌ها علیه ایران است و تا زمانی که این وضعیت روشن نشده «هیچ اقدامی» برای ارائه این پشتیبانی انجام نخواهد داد.
واکنش روسیه
وزارت خارجه روسیه نیز روز یکشنبه اعلامیه ایالات متحده مبنی بر بازگشت مجدد تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران را «غیرقانونی» و «غیرقابل قبول» دانست و آن را محکوم کرد.
وزارت خارجه روسیه در بیانیه‌ای گفت: «ابتکارات و اقدامات نامشروع ایالات متحده قاعدتاً نمی‌تواند عواقب حقوقی بین‌المللی برای سایر کشورها داشته باشد.»
روسیه، از هم‌پیمانان اصلی ایران، واشینگتن را به «یک اجرای نمایشی» متهم کرده در بیانیه خود اصرار ورزیده که اظهارات آمریکا «با واقعیت مطابقت ندارد.»
واکنش‌ها در ایران
محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران روز شنبه خواستار مقابله جامعه بین‌المللی با اقدام آمریکا شد.
وزیر امور خارجه ایران در گفت وگو با «گفت‌وگوی ویژه خبری » اظهار داشت: «آمریکایی‌ها قاعده قلدری دارند که همواره از آن استفاده می‌کنند و ممکن است این بار هم استفاده کنند. البته جامعه بین‌المللی باید تصمیم بگیرد که چه کند.»
وی اضافه کرده است: «آمریکا به خاطر نفوذ مالی توانست قلدری‌اش را در حوزه مالی به نتیجه برساند. البته تمام کسانی که رعایت می‌کنند می‌گویند علیرغم غیرقانونی بودن تحریم‌ها را رعایت می‌کنیم چون قلدری می‌کنند.»
کمی پس از آن‌که آمریکا، شامگاه شنبه، بازگشت تحریم‌های سازمان ملل متحد علیه ایران را اعلام کرد سخنگوی وزارت خارجه ایران نیز این امر را «گردن‌کشی» دانسته و از قول «جامعه جهانی» برای «پذیرش» آمریکا «شروطی» گذاشت.
به گزارش خبرگزاری فارس، سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت خارجه جمهوری اسلامی، روز یکشنبه در نشست خبری خود در این مورد گفت: «آنچه آمریکا مجدداً دنبال آن است یک گردن‌کشی دیگر است. برای آمریکا تصور می‌کنم که تلخ‌ترین روزها و ساعات رقم می‌خورد.»
خطیب‌زاده در ادامه گفت: «پیام تهران به واشینگتن روشن است، به جامعه جهانی برگرد، به تعهداتت برگرد و دست از یاغی‌گری و سرکشی بردار، جامعه جهانی تو را خواهد پذیرفت.»
سخنگوی وزارت خارجه جمهوری اسلامی در مورد تعریفش از «جامعه جهانی» توضیحی نداد.
اظهارات سخنگوی وزارت خارجه ایران در حالی بیان می‌شود که ایالات متحده همواره جمهوری اسلامی را به «یاغی‌گری» متهم کرده و سیاست خارجی جمهوری اسلامی را برای منطقه و جهان «بی‌ثبات‌کننده» دانسته است.
مجید تخت روانچی٬ سفیر ایران در سازمان ملل متحد شامگاه شنبه به بیانیه وزارت خارجه آمریکا در خصوص آغاز بازگشت تحریم‌های ایران مطابق مکانیسم ماشه برجام واکنش نشان داده و گفته است، این اقدام «بی اعتبار» است.
بیشتر در این باره: بریتانیا، فرانسه و آلمان: تعلیق تحریم‌های ایران بعد از ۲۰ سپتامبر ادامه مییابدوزیر امور خارجه آمریکا در حالی از اجرایی شدن تحریم های سازمان ملل علیه ایران خبر داده است که روز گذشته سه کشور اروپایی حاضر توافق برجام اعلام کردند، معافیت ایران از تحریم‌های سازمان ملل بعد از ۲۰ سپتامبر ادامه خواهد یافت.
بریتانیا، فرانسه و آلمان گفتند که به تلاش «بی وقفه» خود برای حفظ توافق هسته‌ای با ایران ادامه می‌دهند.
این سه کشور اروپایی تاکید کرده‌اند که همچنان به «اجرای کامل» قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت که سال ۱۳۹۴ در پیوند با توافق هسته‌ای ایران و شش قدرت جهانی تصویب شد، پایبند هستند.
سفارت بریتانیا در تهران نیز با انتشار توئیتی تأکید کرده است که سه کشور اروپایی، کماکان مصمم به اجرای کامل قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت هستند.