یک مقام روس که سه سال پیش در جمع جاسوسان اخراج‌شده از اروپا به مسکو بازگشته بود، اکنون به‌عنوان نمایندهٔ روسیه در سازمان امنیت و همکاری اروپا در بلگراد نامزد شده است.
این موضوع توجه خبرنگاران رادیو اروپای آزاد/رادیو آزادی و چند نشریهٔ بزرگ اروپایی را برانگیخته و آن‌ها در تحقیقی مشترک دریافته‌اند چگونه سرویس‌های اطلاعاتی روسیه که پیش‌تر عمدتاً تحت پوشش دیپلماتیک عمل می‌کردند، به فعالیت جاسوسی و تخریبی در اروپا برای تحریک بی‌ثباتی در کشورهای اروپایی ادامه می‌دهند.
پایگاه خبری EUobserver مستقر در بروکسل، روزنامهٔ De Morgen و هفته‌نامهٔ Humo چاپ بلژیک و روزنامهٔ فرانسوی لوموند همراه با رادیو اروپای آزاد/رادیو آزادی در این تحقیق مشترک همکاری کرده‌اند.
چگونه یک جاسوس روس دوباره سر بر آورد
براساس اسناد داخلی سازمان امنیت و همکاری اروپا که در اختیار رادیو اروپای آزاد/رادیو آزادی قرار گرفته، مسکو دمیتری یوردانیدی، قائم‌مقام سابق نمایندگی این سازمان در بوسنی و هرزگوین، را برای سرپرستی نمایندگی این نهاد در صربستان معرفی کرده است.
نامزدی او در حالی است که آمریکا و اتحادیهٔ اروپا طی سال‌های اخیر بارها روسیه را به «فعالیت‌های مخرب» در سراسر قلمرو تحت پوشش این نهاد امنیتی که ۵۷ کشور عضو آن هستند متهم کرده‌اند.
طبق فهرستی که توسط سازمان امنیت بلژیک (VSSE) تهیه و به طور مستقل توسط سه منبع اطلاعاتی غربی تأیید شده است، یوردانیدی ۵۵ ساله یکی از ۲۰ دیپلمات روسی است که در سال ۲۰۲۳ در پی سوءظن دولت بروکسل نسبت به این‌که این افراد تحت پوشش دیپلماتیک جاسوسی می‌کردند، ناچار شده بودند بروکسل را ترک کنند.
یکی از مقامات اطلاعاتی غربی، اخراج این گروه را «فرصتی برای خالی کردن کشوی میزمان از پروندهٔ جاسوسان روس» در پی تهاجم گستردهٔ روسیه علیه اوکراین توصیف کرده است.
دمیتری یوردانیدی، قائم‌مقام سابق نمایندگی سازمان امنیت و همکاری اروپا در بوسنی و هرزه‌گوین
هرچند دولت بلژیک مشخصات دیپلمات‌های خارجی در این کشور را علنی نمی‌کند و نمایندگی دیپلماتیک روسیه در بروکسل نیز نام کارکنان خود را اعلام نکرده، اما خبرنگاران تحقیقی به‌طور مستقل هویت چند دیپلمات اخراج‌شده را برای نخستین بار شناسایی کرده‌اند. در فهرست سازمان امنیت، این افراد به عنوان ماموران «اس‌ور» (سرویس اطلاعات خارجی روسیه) یا «گرو» (ادارهٔ کل اطلاعات نظامی روسیه) معرفی شده‌اند.
یوردانیدی که در این فهرست مامور اس‌ور معرفی می‌شود، تنها دیپلمات از میان این بیست نفر بود که «عنصر نامطلوب» اعلام نشد. یکی از منابع اطلاعاتی به خبرنگاران گفت: روسیه یوردانیدی را فراخواند، زیرا بلژیک تهدید کرده بود که او را عنصر نامطلوب اعلام خواهد کرد.
اکنون مسکو می‌کوشد همین فرد نمایندهٔ روسیه در سازمان امنیت و همکاری اروپا باشد. این سازمان مستقر در وین پیش از تهاجم گستردهٔ روسیه علیه اوکراین در سه سال پیش، مهم‌ترین نقش در نظارت بر فعالیت‌های روسیه در شرق اوکراین را داشت و میان مسکو و کی‌یف میانجی‌گری می‌کرد.
در فهرست نهایی شامل اسامی هشت نامزد ریاست نمایندگی سازمان امنیت و همکاری اروپا در صربستان که به دست رادیو اروپای آزاد/رادیو آزادی رسیده، نام یوردانیدی به چشم می‌خورد. روسیه همچنین او را برای ریاست دفتر سازمان امنیت و همکاری اروپا در بیشکک، پایتخت قرقیزستان، و آستانه، پایتخت قزاقستان، معرفی کرده است.
به گفتهٔ آلکساندر تیلور، سخنگوی سازمان امنیت و همکاری اروپا، انتصاب نمایندگان این سازمان توسط ریاست دوره‌ای این نهاد در هماهنگی با مسئولین کنونی و پیشین و همچنین مقامات رسمی کشورهای میزبان انجام می‌شود. امسال، ریاست دوره‌ای این سازمان برعهدهٔ الینا والتونن وزیر خارجهٔ فنلاند است.
در پی تحقیقات رادیو اروپای آزاد/رادیو آزادی دربارهٔ نفوذ احتمالی جاسوسان روس در سازمان امنیت و همکاری اروپا، مجمع پارلمانی این نهاد از مسئولین ارشد خواسته است اقدامات لازم را «برای مقابله با نفوذ مخرب روسیه» انجام دهند.
دولت‌های غربی، روسیه را به مانع‌تراشی در فعالیت سازمان امنیت و همکاری اروپا و ممانعت از تصمیم‌گیری‌های این نهاد به‌ویژه در رابط با جنگ روسیه علیه اوکراین متهم می‌کنند؛ رای‌گیری‌ها در این نهاد به صورت اجماع انجام می‌شود.
روسیه در مقابل، بارها سازمان امنیت و همکاری اروپا را متهم کرده که به «ضمیمه‌ای از ناتو و اتحادیه اروپا» تبدیل شده است.
اما در پی سفر فریدون سینیرلی‌اوغلو، دبیرکل جدید سازمان امنیت و همکاری اروپا، به مسکو در ۲۱ بهمن، طرفین به دفعات از یکدیگر تمجید کرده‌اند. این نخستین سفر مقام ارشد این نهاد به روسیه در سه‌ونیم سال گذشته است.
دیمیتری یوردانیدی (نفر سوم از راست) بین ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، و سرگئی لاوروف، وزیر خارجه (نفر دوم از راست) در دیدار با رئیس‌جمهور وقت صربستان، تومیسلاو نیکولیک (چهارمین نفر از چپ) در ماه مه ۲۰۱۳ در یک اقامتگاه دولتی در تفرجگاه دریای سیاه سوچی، روسیه
سفرهای بالکان
پس از آغاز تهاجم گستردهٔ روسیه به اوکراین در سه سال پیش، دولت‌های غربی صدها دیپلمات روس را اخراج کردند. در میان آن‌ها افرادی بودند که در نمایندگی‌های روسیه در بروکسل مستقر بودند.
یکی از این افراد الکساندر استودنیکین بود که به دلیل «اقدامات غیرقانونی و مخرب» از اتحادیه اروپا اخراج شد، اما به عنوان ناظر انتخاباتی از سوی سازمان امنیت و همکاری اروپا برای انتخابات پارلمانی و محلی در دسامبر ۲۰۲۳ در صربستان حضور داشت.
رادیو اروپای آزاد/رادیو آزادی پیش‌تر دربارهٔ این موضوع و همچنین اقدامات روسیه برای استقرار دیپلمات‌هایش که از اتحادیهٔ اروپا اخراج شده بودند در صربستان گزارش داده بود. آلکساندر ووچیچ رئيس‌جمهور صربستان در تلاش است روابط دوستانه با روسیه را حفظ کند.
بنابه تحقیقات جدید خبرنگاران، یوردانیدی احتمالاً از سال ۲۰۲۳ در پایتخت صربستان حضور داشته، هرچند شواهد عمومی از این موضوع کشف نشده است.
اسنادی نشان می‌دهد که او در سال ۲۰۰۹ به عنوان دبیر سیاسی سفارت روسیه در سارایوو خدمت می‌کرد و چند سال بعد ریاست دفتر سازمان امنیت و همکاری اروپا در بانیا لوکا، مرکز جمهوری صربسکا در بوسنی و هرزه‌گووین، را بر عهده گرفت.
یکی از عکس‌های مه ۲۰۱۳، او را در کنار ولادیمیر پوتین و سرگئی لاوروف هنگام دیدار با تومیسلاو نیکولیچ، رئیس‌جمهور وقت صربستان، در اقامتگاه تابستانی رئیس‌جمهور روسیه در سوچی نشان می‌دهد.
یوردانیدی بعداً به‌عنوان معاون رئیس نمایندگی سازمان امنیت و همکاری اروپا در بوسنی و هرزه‌گوین منصوب شد و به نظر می‌رسد که تا اواخر سال ۲۰۲۲ یا اوایل ۲۰۲۳ این سمت را برعهده داشت.
به گزارش خبرنگاران تحقیقی، فعالیت این مامور روس در سازمان امنیت و همکاری اروپا عمدتاً با مسائل محیط زیست و گسترش آزادی‌های مدنی مرتبط بود.
یک منبع آگاه که هویت‌‌اش فاش نشده به خبرنگاران گفت که یوردانیدی در مقطعی از سارایوو به مقصد بلژیک اعزام شد. منبع اطلاعاتی دیگر می‌گوید او در سال ۲۰۲۳ به بروکسل رسید اما در همان سال تحت فشار این کشور را ترک کرد.
به گزارش رادیو اروپای آزاد/رادیو آزادی، برخلاف اسناد متعددی از مأموریت‌های یوردانیدی در بالکان، هیچ سندی که به فعالیت او در بلژیک مربوط باشد در میان منابع عمومی یافت نشده است.
خبرنگاران همچنین نتوانسته‌اند به طور مستقل ارتباط او با سازمان‌های اطلاعاتی روسیه را پیدا کنند، هرچند چنین شواهدی در رابطه با سایر دیپلمات‌ها که همراه با او از بلژیک اخراج شده‌اند در اختیار رادیو آزادی/رادیو اروپای آزاد قرار گرفته است.
بیشتر در این باره: از جنجالی‌ترین مأموران مسکو که اخیراً معاوضه شدند، چه می‌دانیم؟مإموران اطلاعاتی روس در بروکسل
در فهرست سرویس اطلاعاتی بلژیک، الکساندر کووالچوک حضور دارد که سمت رسمی‌اش «مشاور سفارت روسیه در بروکسل» اعلام شده است. او در مسکو، در ساختمان متعلق به ادارهٔ کل اطلاعات نظامی روسیه زندگی می‌کند.
فرد دیگر در این فهرست، سرگئی چرپانوف است که به عنوان دبیر دوم سفارت روسیه در بروکسل منصوب شده بود. اسناد هک‌شدهٔ دولت روسیه نشان می‌دهد که او پیش‌تر مسئول واحد امنیت هسته‌ای در ادارهٔ کل اطلاعات نظامی روسیه بود.
دمیتری زاموگیلنیک، یکی دیگر از دیپلمات‌های اخراج‌شدهٔ روس به‌عنوان «کارمند فنی» سفارت روسیه در بلژیک فعالیت می‌کرد که با واحد نظامی ۹۲۱۵۴ از گارد ویژهٔ در ادارهٔ اطلاعات نظامی روسیه همکاری می‌کند.
در همین حال، فیلمبرداری از تاسیسات نظامی در حومهٔ بروکسل بخشی از فعالیت‌های «دیپلمات» سرگئی گودیلین است؛ این اطلاعات از اپلیکیشنی به دست آمده که فعالیت بدنی او را کنترل می‌کند.
هیچ‌کدام از افراد فوق به سوالات خبرنگاران پاسخ نداده‌اند.
مجموعاُ ۲۰ فرد مظنون به جاسوسی از بلژیک و ۴۸ نفر از نمایندگی‌های اتحادیهٔ اروپا و ناتو در بروکسل اخراج شده‌اند.
پی‌یر استورلینک، سخنگوی وزارت خارجه بلژیک، در این رابطه گفت: «بلژیک مایل است روابط دیپلماتیک با روسیه را حفظ کند، اما اجازه نخواهد داد این روابط برای اهداف جاسوسی مورد سوءاستفاده قرار گیرد».
بیشتر در این باره: افزایش حملات روسیه؛ بیش از «۵۰ عملیات تخریبی» در اروپاتهدیدهای روزافزون
با این که کشورهای اروپایی تاکنون بیش از ۷۰۰ دیپلمات روس را اخراج کرده‌اند، صاحب‌نظران هشدار می‌دهند که تهدیدهای ناشی از روسیه رو به افزایش است.
جیمز آپاتورای، مقام ارشد ناتو در امور جنگ ترکیبی، گفته است: «ما شاهد کاهش موقت توانایی‌های ماموران اطلاعاتی روس بوده‌ایم اما فعالیت‌های مخرب‌شان مجدداً بازسازی شده است».
به گفته این مقام ناتو، روسیه عمدتاً از طریق اینترنت، گروه‌های جنایتکار و یا افرادی که از روی نادانی به دام ماموران اطلاعاتی روس می‌افتند را برای فعالیت خرابکارانهٔ خود در اروپا جذب می‌کند.
او افزود: «این افراد اغلب نمی‌فهمند به نفع چه کسی اقدامات خرابکارانه انجام می‌دهند و این در حالی‌ست که ماموران روس در سایه و از راه دور این عملیات را سازماندهی و مدیریت کرده‌اند».
مسکو به‌رغم شواهد فراوان اتهامات دولت‌های غربی دربارهٔ دخالت خود در حملات تروریستی، آتش‌سوزی‌های عمدی، مسمومیت و حمله به افرادی در کشورهای غربی را رد کرده است.