از آغاز تهاجم گستردهٔ نظامی روسیه علیه اوکراین هزار روز گذشت. «عملیات نظامی ویژه» که ظاهراً قرار بود «ظرف سه روز» با روی کار آمدن حکومت دست‌نشاندهٔ کرملین در کی‌یف پایان یابد، به جنگی فرسایشی تبدیل شده که هزاران قربانی و خرابی‌های گسترده برجای گذاشته است.
در آستانهٔ فصل زمستان، روسیه مجدداً بر حملات هوایی خود افزوده و با تخریب گستردهٔ شبکهٔ تولید و انتقال برق در اوکراین شرایطی طاقت‌فرسا بر شهروندان این کشور تحمیل می‌کند.
حدود ۲۰ درصد خاک اوکراین از جمله کریمه که روسیه در سال ۲۰۱۴ اشغال کرده بود، به تصرف نیروهای روسیه درآمده و در هفته‌های اخیر پیشروی ارتش این کشور سرعت گرفته است. این پیشروی با تلفات سنگین همراه است اما ارتش اوکراین نیز تلفات سنگینی متحمل شده است.
از دید کارشناسان نظامی، مهم‌ترین دستاورد نیروهای اوکراینی ممانعت از تحقق هدف اصلی کرملین برای نابودی اوکراین به‌عنوان کشوری مستقل بوده است.
اوکراین از حمایت متحدان غربی خود برخوردار است و تاکنون میلیاردها دلار کمک‌های مالی و نظامی از آمریکا، اتحادیه اروپا و کشورهای دیگر دریافت کرده است. در عین حال بسیاری از انتظارهای اوکراین از متحدانش برآورده نشده و پس از پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا نگرانی کی‌یف از کاهش حمایت واشینگتن که تاکنون مهم‌ترین متحد نظامی اوکراین بوده، شدت یافته است.
بیشتر در این باره: «طرح پیروزی» زلنسکی چیست و آیا به جایی راه می‌برد؟دولت اوکراین بر احیای تمامیت ارضی در چارچوب مرزهای بین‌المللی این کشور تأکید می‌کند و مرزهایی که با خطوط مقدم جبهه به وجود آمده را غیرقابل قبول می‌داند. ولودیمیر زلنسکی، رئيس‌جمهور اوکراین، همپیمانان غربی خود را فراخوانده به ایجاد شرایطی کمک کنند تا جنگ در سال جدید میلادی پایان یابد.
اشغال خاک اوکراین توسط روسیه
در آستانهٔ تهاجم گستردهٔ نظامی روسیه علیه اوکراین در ۲۴ فوریه ۲۰۲۲ (پنجم اسفند ۱۴۰۰) حدود هفت درصد از خاک اوکراین اعم از شبه‌جزیرهٔ کریمه و بخش‌هایی از دونباس تحت کنترل روسیه و نیروهای نیابتی‌اش بود.
با گذشت هزار روز حدود ۲۷ درصد از خاک اوکراین تحت اشغال روسیه درآمده و نیروهای روسی برای تصرف چهار استان اوکراین می‌جنگند که مسکو مدعی است «ضمیمهٔ» خاک روسیه شده‌اند.
در حال حاضر ۹۸ درصد استان لوهانسک و ۶۱ درصد استان دونتسک در شرق، ۷۲ درصد استان زاپریژیا در جنوب شرقی، ۷۱ درصد استان خرسون و حدود یک درصد استان میکولایف در جنوب و حدود دو درصد استان خارکیف در شمال اوکراین تحت اشغال روسیه است.
این منطقه دربردارندهٔ منابع غنی طبیعی است؛ ۱۱ درصد میدان‌های نفتی، ۲۰ درصد میدان‌های گازی، ۴۲ درصد معادن فلزات و ۳۳ درصد معادن مواد کمیاب اوکراین به دست روسیه افتاده است.
در مقابل، بخشی از استان کورسک روسیه تحت کتنرل نیروهای اوکراینی است و اهداف متعددی در خاک روسیه از جمله مناطقی که بیش از هزار کیلومتر با مرز فاصله دارند در معرض حملات پهپادهای اوکراینی قرار گرفته است. در تازه‌ترین تحول، آمریکا اجازه داد موشک‌های دوربردش برای حملات اوکراین علیه اهدافی در خاک روسیه به کار گرفته شود. در واکنش، مقامات روسیه تهدیدهای خود برای وقوع جنگ هسته‌ای را افزایش داده‌اند.
تلفات انسانی
تلفات در میان نظامیان توسط مقامات رسمی کشورهایشان اعلام نمی‌شود.
حدود دو ماه پیش روزنامهٔ وال‌استریت جورنال به نقل از منابع اطلاعاتی غربی گزارش داد که ارتش روسیه در جنگ علیه اوکراین حدود یک میلیون کشته و زخمی داشته است. این در حالی‌ست که اتحاد شوروی سابق طی ده سال جنگ علیه افغانستان حدود ۱۵ هزار سرباز از دست داده بود.
بخش روسی بی‌بی‌سی و نشریهٔ «مدیازونا» طی تحقیقی مشترک، نام و مشخصات کامل بیش از ۷۰ هزار نظامی روسیه را که در هزار روز گذشته در اوکراین کشته شده‌اند شناسایی کرده‌اند و متعقدند این تنها نوک کوه یخ است.
بیشتر در این باره: تلفات جنگ در اوکراین به «۲۸۰ هزار کشته و ۸۰۰ هزار زخمی» رسیدبه گزارش وال‌استریت جورنال، تلفات اوکراین شامل حدود ۸۰ هزار کشته و ۴۰۰ هزار زخمی است؛ این آمار توسط مقامات رسمی اوکراین تکذیب شده است. تحقیق یک سازمان مدنی نام ۲۵ هزار نظامی اوکراینی که طی هزار روز جنگ کشته شده‌اند را گرامی می‌دارد و معتقد است حدود ۷۰ درصد نظامیان کشته شدهٔ اوکراینی را شناسایی کرده‌اند.
به گزارش سازمان ملل متحد، بیش از ۱۲ هزار غیرنظامی در اوکراین کشته و ۲۷ هزار نفر زخمی شده‌اند؛ در میان آنها نزدیک ۳ هزار کودک هستند. این گزارش می‌افزاید که ارقام واقعی تلفات بسیار بیشتر است.
براساس همین گزارش از آغاز جنگ حدود ۴۰۰ غیرنظامی در روسیه کشته و هزار و ۱۰۰ نفر زخمی شده‌اند. مقامات روسیه می‌گویند شمار تلفات میان غیرنظامیان روسی بیش از ۳۸ هزار نفر است. اما تلفات داخل خاک روسیه صرفاً ناشی از حملات اوکراین نیست. نشریهٔ «اینسایدر» برآورد کرده طی سال جاری میلادی دست‌کم ۳۹ بمب از جنگنده‌های روسی تصادفاً در خاک روسیه افتاده است.
آوارگان جنگ
به گزارش سازمان ملل متحد، تهاجم گستردهٔ نظامی روسیه باعث شده یک سوم شهروندان اوکراینی خانه‌های خود را ترک کنند.
براساس این گزارش، مداخلهٔ نظامی روسیه در اوکراین پیش از ۲۴ فوریهٔ ۲۰۲۲، تقریباً یک و نیم میلیون نفر را مجبور کرده بود مناطق اشغال شده در کریمه و استان‌های دونتسک و لوهانسک را ترک کنند و پس از این تاریخ، شمار کسانی‌که از مناطق اشغال شده فرار کرده‌اند به ۴.۶ میلیون نفر رسیده؛ حدود یک میلیون از آنها کودک هستند.
همچنین بیش از شش میلیون نفر اوکراین را ترک کرده‌اند و حدود ۵ میلیون در کشورهای اروپایی و ۵۰۰ هزار نفر در کشورهای دیگر پناه گرفته‌اند. آلمان، لهستان و جمهوری چک پذیرای بیشترین شمار آوارگان جنگ از اوکراین هستند.
بیشتر در این باره: «کاهش ۸ میلیون نفری» جمعیت اوکراین پس از حمله روسیهاز اسناد سازمان ملل برمی‌آید که حدود یک میلیون و ۲۰۰ هزار شهروند اوکراین در خاک روسیه و بلاروس حضور دارند. صلیب سرخ و سازمان‌های حقوق بشری از هزاران اوکراینی که در روسیه بازداشت شده‌اند و یا در اردوگاه‌های تفتیش عقاید نگه‌داری می‌شوند گزارش داده‌اند.
بیش از ۱۹ هزار کودک اوکراینی با نقض قوانین بین‌المللی به روسیه برده شده‌اند. دیوان کیفری بین‌المللی به اتهام این جنایت علیه چند مقام روسیه از جمله ولادیمیر پوتین حکم بازداشت صادر کرده که روسیه آن را غیرقانونی می‌داند.
جنایات نظامیان روسی در اوکراین
از روزهای اول جنگ روسیه علیه اوکراین، دادستان‌های اوکراین به کمک همتایان غربی‌شان مشغول جمع‌آوری شواهد جنایات جنگی روسیه هستند تا مقامات روسیه در دیوان کیفری بین‌المللی یا در دادگاه ویژه‌ای شبیه دادگاه نورنبرگ علیه مسئولین ارشد آلمان نازی محاکمه شوند.
در مجموع بیش از ۱۷۰ هزار پروندهٔ جنایی تحت بررسی است که ده‌ها پرونده از آن مربوط به خشونت‌های جنسی‌ست. به گزارش سازمان ملل، غیر از شواهد گسترده از خشونت‌های جنسی علیه غیرنظامیان در مناطق اشغال شدهٔ اوکراین، ۷۰ درصد نظامیان اوکراینی که در اسارت روسیه بودند شهادت داده‌اند که مورد شکنجه و تجاوز قرار گرفته‌اند.
مداخلهٔ متحدان روسیه در جنگ علیه اوکراین نیز از موضوعات تحقیقات بین‌المللی‌ست. بلاروس، ایران و کره شمالی حامیان بین‌المللی ارتش روسیه در این جنگ هستند.
روسیه از خاک بلاروس به اوکراین حمله می‌کند، هزاران پهپاد ایرانی در حملات شبانه علیه زیرساخت حیاتی و شهرهای اوکراینی استفاده می‌شود و کره شمالی ضمن ارسال انبوه موشک و مهمات برای ارتش روسیه، «هزاران» سرباز خود را برای جنگیدن علیه اوکراین اعزام کرده است.
ضربه به منابع طبیعی
برآورد می‌شود که دست‌کم ۳.۵ میلیون هکتار جنگل در سال‌های جنگ نابود شده است. به دلیل حملات هوایی با بمب، موشک و پهپادهای انتحاری، بیش از نیمی از خاک اوکراین آلوده شده و در برخی مناطق میزان فلزات سنگین در خاک ۲۵ برابر حد مجاز است.
حدود ۳۰ درصد قلمرو اوکراین مین‌گذاری شده که پاکسازی آن ده‌ها سال به درازا خواهد کشید. انفجار سد کاخوفکا یک فاجعهٔ طبیعی بزرگ در جنوب اوکراین به وجود آورد.
بیشتر در این باره: پیامدهای حملات روسیه از دریای خزر به اوکراینفعالان محیط زیست می‌گویند حدود ۷۵۰ گونهٔ گیاهی و ۶۰۰ گونهٔ حیوانی که در اوکراین تحت حفاظت بودند، پس از آغاز جنگ در معرض انقراض قرار گرفته‌اند. چند پارک ملی در سال‌های جنگ اساساً نابود شده‌اند.
مقامات اوکراینی زیان وارد شده به محیط زیست را بیش از ۶۰ میلیارد دلار برآورد می‌کنند. ضمناً این نگرانی مطرح شده که احیای طبیعت در بسیاری از مناطق اوکراین حتی تا ۱۰۰ سال آینده امکان‌پذیر نیست.
نابودی زیرساخت غیرنظامی و تأسیسات فرهنگی
سازمان ملل متحد گزارش داده که از آغاز جنگ بیش از دو هزار بیمارستان و کلینیک پزشکی، حدود چهار هزار آموزشگاه (اعم از مدارس، بناهای مهد کودک و دانشگاه‌ها) و دست‌کم ۴۵۰ واحد فرهنگی-تاریخی (کلیساها، موزه‌ها، کتابخانه‌ها، ساختمان‌های سینما و تئاتر، مجسمه‌ها و بناهای تاریخی) در اوکراین تحت‌تأثیر حملات روسیه قرار گرفته و بازسازی بسیاری از آنها ممکن نیست.
دانشگاه اقتصاد کی‌یف در برآورد جداگانه از حملات روسیه به ۲۱۰۹ بنای تاریخی-فرهنگی در اوکراین گزارش داده است که ۳۲۸ مورد از آنها به‌کلی نابود شده است.