ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه، اخیرا به سه کشور مصر، سوریه و ترکیه سفر کرد. پوتین در جریان سفر خود به مصر، قراردادی را به ارزش ۲۱ میلیارد دلار برای احداث نیروگاه هسته‌ای با این کشور، امضا کرد. مسکو وقاهره هم چنین در مورد از سر گیری پروازهای مسافر بری که پیش از این به دلیل سقوط یک فروند هواپیمای خطوط مسافربری روسیه در شبه جزیره سینا، متوقف شده بود، به توافق رسیدند.
در سفر ولادیمیر پوتین به ترکیه نیز، دو طرف بر همکاری‌های بیشتر نظامی، سیاسی و اقتصادی تاکید کردند. رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه نیز از نهایی شدن قرار داد خرید سیستم دفاع موشکی اس -۴۰۰ از روسیه، خبر داد. روابط ترکیه و سوریه نیز در سال ۲۰۱۵ و به دنبال سرنگونی یک بمب افکن روس توسط ارتش ترکیه، تیره شده بود.
پوتین هم چنین به طور غیر منتظره به سوریه سفر و با بشار اسد رئیس جمهوری این کشور، دیدار کرد. روسیه در دو سال اخیر نقش مهمی در سرکوب مخالفان اسد داشته است.
ایران و روسیه نیز در سالهای اخیر تعاملات نظامی و سیاسی گسترده‌ای داشتند. از قراردادهای تسلیحاتی میلیاردی و مشارکت دادن روسیه در ساخت دو راکتور هسته‌ای جدید در بوشهر گرفته تا تحویل سامانه پدافند هوایی اس- ۳۰۰.همکاری‌های دو کشور فقط محدود به این قراردادها نبود.
در جریان بحران سوریه، همکاری‌های نظامی ایران و سوریه به جایی رسید که جمهوری اسلامی ایران به جنگنده‌های روسی اجازه داد تا برای بمباران مواضع مخالفان اسد، از پایگاه هوایی نوژه استفاده کنند. همچنین به موشک‌های روسی اجازه داده شد تا پس از عبور از آسمان ایران به سمت سوریه پرتاب شوند.
در یک نگاه به نظر می رسد که روسیه قصد دارد در آینده در خاورمیانه نقش پر رنگ تری ایفا کند. اما وضعیت حضور و نفوذ روسیه در خاورمیانه به چه شکل است و آیا در بلند مدت روسیه قادر خواهد بود که به این نفوذ ادامه دهد؟
آلکس وطن خواه تحلیلگر موسسه خاورمیانه در واشنگتن معتقد است، روسیه در سالهای اخیر تنها از خلائی که برای رهبری در خاورمیانه بوجود آمده، استفاده کرده است.
به عقیده وطن خواه،«اشتباهات ایالات متحده آمریکا، باعث شد تا درهای خاورمیانه به سوی روسیه باز شود.اما بعید است در دراز مدت قادر باشد به این نقش خود ادامه دهد.»
از طرفی به نظر می رسد که روابط ایران و روسیه با تمام معاهدات و معاملاتی که بین دو کشور بسته شده است، تنها یک رابطه تاکتیکی باشد تا استراتژیک. ضمن اینکه حافظه تاریخی ایرانی‌ها از شوروی سابق مثبت نیست.
وقتی کشوری به این نحو عمل کند، ناچار است در صحنه بین المللی به دنبال قدرتی باشد تا مثلا در سازمان ملل بر ضد او رای ندهد. روسیه و چین برای ایران چنین نقشی را بازی می کند. این ضعف و کم لطفی جمهوری اسلامی به منافع ملی کشور ونگاه ایدئولوژیک آنها به مسائل سیاست خارجی باعث تضعیف ایران شده استالکس وطن خواه
وطن خواه با تایید این مطلب می گوید، «ایران همیشه از طرف اتحاد جماهیر شوروی ضعیف شده است. حتی آیت الله خمینی بعد از انقلاب اسلامی ایران، سعی کرد به شوروی نزدیک نشود، اما نسل جدید و حتی نسل اول انقلاب، مثل آیت الله خامنه‌ای و سپاه با نحوه بازی سیاسی خود در صحنه بین المللی دست خود را بسته اند. چون دنیای غرب آنها را کنار گذاشته و از آنها می ترسد. آمریکا هم اصلا قصد نزدیک شدن به ایران را ندارد. این به خاطر مسائل ایدئولوژیک، سخنان و اهدافی است که جمهوری اسلامی دنبال می کند.»
به عقیده وطن خواه ، «وقتی کشوری به این نحو عمل کند، ناچار است در صحنه بین المللی به دنبال قدرتی باشد تا مثلا در سازمان ملل بر ضد او رای ندهد. روسیه و چین برای ایران چنین نقشی را بازی می کند. این ضعف و کم لطفی جمهوری اسلامی به منافع ملی کشور ونگاه ایدئولوژیک آنها به مسائل سیاست خارجی باعث تضعیف ایران شده است.»
این تحلیلگر مسائل خاورمیانه معتقد است، «برای روسیه فرقی ندارد شیعه باشید یا سنی، کمونیست باشید یا ...این کشور دنبال منافع ملی خود است.پوتین در روسیه صحبت از مسیحیت می کند و به آقای خامنه‌ای قرآن پانصد ساله هدیه می دهد.»
روسیه و ایران در جریان بحران سوریه نیز همکاری‌های نزدیکی با هم داشتند اما در صورت پایان این بحران آیا قادر به ادامه همکاری با هم در سوریه خواهند بود؟ به نظر می رسد که جمهوری اسلامی ایران نگران است که توسط روسیه به حاشیه رانده شود.این نگرانی تا چه حد درست است؟
وطن خواه با ذکر اینکه، این نگرانی برای ایران وجود دارد، می افزاید،«وقتی سردار جعفری فرمانده سپاه به روسیه یاداوری می کند که اگر گروههای مردمی ما در سوریه نبودند، پیروزی حاصل نمی شد، نشان از نگرانی جمهوری اسلامی برای به حاشیه رانده شدن این گروهها از سوی روسیه دارد.ایران به روسیه مشکوک است.اسد هم به ایران مشکوک است. فراموش نکنیم سوریه کشوری سکولار و ضد دین است و از این جهت به روسیه نزدیکتر است تا ایران.»ا
ما این حضور و نفوذ روسیه در سوریه تا چه حد خواهد بود؟ با وجود اینکه پوتین دستور خروج نیروهای روسیه از سوریه را داده، اما به نظر نمی رسد که روسیه قصد داشته باشد به حضور نظامی خود در سوریه پایان دهد. پوتین اعلام کرده که روسیه قصد دارد هم چنان پایگاه دریایی طرطوس در جنوب غربی سوریه و پایگاه هوایی حمیمیم در استان لاذقیه را در اختیار داشته باشد.
به عقیده وطن خواه، این مساله به منافع استراتژیک روسیه در شرق مدیترانه بر می گردد. وطن خواه می افزاید، «از دیدگاه روسیه، شما اگر بخواهید حافظ منافع خود در در دریای سیاه باشید، باید در شرق مدیترانه حضور داشته باشید. اسد هم در را به روی آنها باز کرده است.»
از سویی با پایان بحران سوریه، این کشور باید اقتصاد خود را احیا کند و این فرصت مناسبی برای روسیه خواهد بود تا با ایفای نقش در بازسازی سوریه به نفوذ خود در این کشور ادامه دهد.اما با توجه به وابستگی اقتصاد روسیه به صادرات نفت وگاز بعید به نظر می رسد روسیه در بلند مدت قادر به ایفای چنین نقشی باشد.
گرچه روسیه تقریبا با تمام کشورهای خاورمیانه از ایران، ترکیه و مصر گرفته تا اسراییل و عربستان رابطه دارد. اما تا چه مدت روسیه می تواند در کنار کشورهائی با منافع متضاد قرار گیرد و در عین حال نقش متحد را برای این کشورها بازی کند؟ آیا کشورهای خاورمیانه به روسیه به عنوان یک متحد استراتژیک نگاه می کنند یا به عنوان کشوری که بر اساس منافع خود هر زمان ممکن است مواضع خود را به ضرر شما تغییر دهد؟
وطن خواه ایران و روسیه را در این زمینه با هم مقایسه می کند و می گوید، «چیزی که روسیه دارد و جمهوری اسلامی ایران ندارد، این است که روسیه با همه می تواند مذاکره کند. از اسرائیل گرفته تا ترکیه و عربستان و حتی کردهای سوریه. این بازی قشنگی است که روسیه انجام می دهد و ایران قادر به انجام آن نیست. حتی آمریکا قادر نیست به این شکل عمل کند. آمریکا کارهایی می کند که دست خود را ضعیف می کند. تغییر پایتخت به اورشلیم گل بزرگی بود که آمریکا به خود زد. فراموش نکنیم پوتین از نسلی می آید که هنوز از نحوه پایان جنگ سرد ناراحت است و حس انتقام جویی در ذهنش است.»