مقامات روسیه برای توجیه جنگ علیه اوکراین به‌دفعات گفته‌اند «همهٔ اهدافی که در چارچوب عملیات نظامی ویژه تعیین شده، محقق خواهد شد».
اما این «اهداف» هیچ‌گاه دقیق شرح داده نشده و از برخی نظرسنجی‌ها چنین برمی‌آید که شهروندان روسیه همچنان نظرات بسیار متفاوتی دربارهٔ اهداف جنگ علیه اوکراین دارند و مفهوم تعابیری چون «نازی‌زدایی و ممانعت از نظامی‌گری» را که کرملین پیش‌تر به‌عنوان اهداف جنگ مطرح کرده بود، به‌درستی نمی‌فهمند.
خبرنگاران تحقیقی بخش روسی رادیو آزادی/رادیو اروپای آزاد به سندی دست یافته‌اند که نظرات اولیهٔ مسکو برای توافقنامهٔ صلح با کی‌یف را در بر دارد و اندک‌زمانی پس از تهاجم گستردهٔ نظامی روسیه علیه اوکراین تدوین شده است.
براساس این گزارش، این سند برای نخستین بار از انگیزه‌های کرملین برای راه انداختن جنگ علیه اوکراین پرده برمی‌دارد و نشان می‌دهد روسیه در روزهای اول چه اهدافی را دنبال می‌کرده و چه آینده‌ای برای اوکراین متصور بوده است.
این سند دو هفته پس از آغاز جنگ طی مذاکراتی که در بلاروس برگزار شد، از سوی مقامات روسیه به همتایان اوکراینی‌شان تحویل داده شد و تاکنون منتشر نشده بود. صحت این سند توسط منابع رادیو آزادی/رادیو اروپای آزاد در روسیه و اوکراین تأیید شده، اما به‌دلایل امنیتی هویت این منابع علنی نمی‌شود.
نخستین لایحهٔ «توافق صلح بین روسیه و اوکراین»
چند روز پس از آغاز تهاجم گستردهٔ نظامی روسیه علیه اوکراین، زمانی که ارتش روسیه بخش‌های بسیاری از اوکراین را اشغال کرده بود اما مشخص شده بود که تسلیم «سه‌روزۀ» کی‌یف امکان‌پذیر نخواهد بود، هیئت روسی به سرپرستی ولادیمیر مدینسکی دستیار رئيس‌جمهور روسیه و هیئت اوکراینی که داوید آراخامیا قانونگذار اوکراینی در رأس آن بود، در ویلای آلکساندر لوکاشنکو دیکتاتور بلاروس با هم دیدار کردند.
پس از چند دور رایزنی، هیئت روسی لایحهٔ یک توافق صلح مورخ ۷ مارس ۲۰۲۲ (۱۶ اسفند ۱۴۰۰) را به نمایندگان اوکراین تحویل دادند. گفته می‌شود برخی مفاد این لایحه مورد بحث قرار گرفت و حتی به سندی راه یافت که در استانبول، محل بعدی مذاکرات، تدوین شد.
مذاکره‌کنندگان اوکراینی و روسی، ۷ مارس ۲۰۲۲ در بلاروس
مطالبات روسیه از اوکراین در ابتدای جنگ
نخستین لایحهٔ شامل مطالبات روسیه از اوکراین پس از آغاز جنگ شامل شش صفحهٔ اصلی و چهار صفحه پیوست است.
به گزارش خبرنگاران «سیستما»، بخش تحقیقی روسی‌زبان رادیو آزادی/رادیو اروپای آزاد، این سند نشان می‌دهد که هدف واقعی کرملین عملاً پایان استقلال اوکراین بود.
- محدودیت‌های نظامی
روسیه درخواست کرده بود ارتش اوکراین به ۵۰ هزار نفر که یک هزار و پانصد نفر آن‌ها افسر هستند، تقلیل یابد. این شمار نیروها حدود یک‌پنجم ارتش اوکراین پیش از آغاز جنگ و کمتر از ارتش بلاروس (با جمعیت پنج برابر کمتر از اوکراین) بود.
همچنین در چارچوب این مطالبات، روسیه «اجازه می‌داد» که چهار فروند کشتی نظامی، ۷۰ فروند هواپیمای نظامی (از جمله ۳۰ فروند هواپیمای ترابری)، ۵۵ فروند بالگرد نظامی، ۳۰۰ تانک، ۴۰۰ اراده توپ و ۳۳۰ سامانهٔ موشکی برای ارتش اوکراین باقی بماند.
در مفاد دیگری، روسیه از اوکراین خواسته بود از تولید و خرید و استفاده از موشک‌هایی با برد بیش از ۲۵۰ کیلومتر منصرف شود. با این حساب، پل کریمه که روسیه برای کنترل دریای آزوف ساخته، دریایی که پیش‌تر بخشی از آن متعلق به اوکراین بود، از حملات هوایی ارتش اوکراین در امان می‌بود.
در همین راستا روسیه همچنین برای خود این حق را تضمین می‌کرد که «هر سلاحی که در نتیجهٔ تحقیقات علمی-عملی اوکراین در آینده اختراع و ساخته می‌شود» را ممنوع کند.
مطابق نظر کرملین، نیروهای اوکراینی برای پایان درگیری‌ها باید به محل دائمی خود بازمی‌گشتند، اما در چارچوب این توافق، نیروهای روس «تا اجرای کامل تمام مفاد این سند» در اوکراین باقی می‌ماندند.
به گزارش رادیو آزادی/رادیو اروپای آزاد، با توجه به اینکه اجرای این مفاد نیازمند تغییر قوانین اوکراین و توافق‌های بین‌المللی بود، ارتش روسیه می‌توانست سال‌ها در بسیاری از مناطق اوکراین و حتی در حومهٔ کی‌یف حضور داشته باشد.
- وضعیت دونباس
نخستین لایحهٔ توافق روسیه و اوکراین زمانی تدوین شد که مسکو هنوز دربارهٔ استان‌های زاپریژیا و خرسون ادعای ارضی نداشت، از این رو مطالباتش محدود به استان‌های دونتسک و لوهانسک است؛ مناطقی که روسیه از سال ۲۰۱۴ (۱۳۹۳) در آن‌جا جنگ به راه انداخته بود.
از دید مقامات روسیه، اوکراین موظف بود «استقلال کامل کل قلمرو استان‌های دونتسک و لوهانسک» را به رسمیت بشناسد (چند ماه مانده به پایان سال سوم جنگ، روسیه هنوز بر کل این قلمرو کنترل کامل ندارد). همچنین براساس این سند، اوکراین باید هزینه‌های بازسازی تمام زیرساخت و تأسیساتی را که از ۱۰ سال پیش در این دو استان تخریب شده، بر عهده گیرد.
- مطالبات «ایدئولوژیک»
روسیه انتظار داشت زبان روسی در اوکراین به‌عنوان زبان دوم رسمی اعلام شود. همچنین در چارچوب این مطالبات، تمام اموال کلیسای ارتدوکس که از مسکو اداره می‌شود، تحت کنترل روسیه قرار گیرد. این در حالی است که از آغاز جنگ و به‌ویژه پس از اینکه رهبر کلیسای ارتدوکس روسیه این جنگ را «مقدس» خواند، گام‌هایی برداشته شده که فعالیت این کلیسا در اوکراین به کلی ممنوع شود.
همچنین مطابق مفاد لایحهٔ «توافق صلح»، اوکراین باید تمام نشانه‌های دورهٔ شوروی را احیا کند و قوانینی را که در راستای ستایش چهره‌های سرشناس دورهٔ مبارزهٔ اوکراین برای استقلال از روسیه تصویب شده بود، لغو کند.
- مطالبات از متحدان اوکراین
کرملین از اوکراین و متحدان غربی‌اش درخواست کرد تمام تحریم‌ها که از ۱۰ سال پیش علیه روسیه وضع شده، لغو شود. همچنین براساس مطالبات مسکو، کشورهای غربی باید از هرگونه کمک نظامی به اوکراین خودداری می‌کردند و اگر نیروهای خارجی یا مستشار در اوکراین داشتند، آن‌ها را به محل استقرار دائمی‌شان فرامی‌خواندند.
بیشتر در این باره: «طرح پیروزی» زلنسکی چیست و آیا به جایی راه می‌برد؟روسیه چه حقوقی برای اوکراین قائل بود؟
به‌گزارش بخش روسی رادیو آزادی/رادیو اروپای آزاد، روسیه در ازای فهرست بلندبالای مطالباتش، به اوکراین تنها وعدهٔ آتش‌بس می‌داد و متعهد بود قلمرو بیشتری از اوکراین را اشغال نکند؛ عقب‌نشینی نیروهای روسیه از منطقهٔ اشغال‌شده در نظر گرفته نشده بود.
مطابق این سند، نظارت بر اجرای آتش‌بس بر عهدهٔ روسیه بود، اما «در صورت نیاز» حضور دبیرکل سازمان ملل متحد به عنوان میانجی‌گر «امکان‌پذیر است».
چرا توافق صلح بین روسیه و اوکراین امضا نشد؟
اریک چاراملا، کارشناس مرکز کارنگی، در مصاحبه با رادیو آزادی/رادیو اروپای آزاد، سند پیشنهادی روسیه را «مطالبهٔ نابودی اوکراین به‌عنوان کشوری مستقل» می‌داند و معتقد است که نه در آغاز جنگ و نه اکنون از طرف اوکراین قابل پذیرش نیست.
به‌گفتهٔ این کارشناس امور بین‌الملل، از این لایحه روشن می‌شود «چقدر اظهارات علنی ولادیمیر پوتین با اهداف واقعی روسیه متفاوت است».
او با اتکا به سندی که در اختیار خبرنگاران رادیو آزادی/رادیو اروپای آزاد قرار گرفته، چنین تشریح می‌کند:
«زمانی که پوتین از نازی‌زدایی حرف می‌زد، منظورش جایگزینی حکومتی که مردم اوکراین انتخاب کرده‌اند با دولتی دست‌نشاندهٔ کرملین بود. مثال دوم، ادعای بی‌طرفی است که محدود به عدم‌عضویت در ناتو نیست بلکه به‌معنای نابودی توانایی اوکراین برای دفاع از خود در برابر هرگونه تحرک نظامی یا سیاسی کرملین است.»
به گزارش خبرنگاران «سیستما» به‌نقل از منابع آگاه از روند مذاکرات روسیه و اوکراین، «مواضع طرفین به قدری متفاوت بود که امکان دستیابی به مصالحه وجود نداشت».
منابع اوکراینی رادیو آزادی/رادیو اروپای آزاد می‌گویند مهم‌ترین مطالبهٔ اختلاف‌برانگیز، خودداری روسیه از تضمین امنیت آتی اوکراین بود. از دید منابع این نشریه در روسیه، کرملین نمی‌توانست مطالبهٔ احیای تمامیت ارضی اوکراین را بپذیرد.
آخرین نسخه‌ٔ «توافق صلح روسیه و اوکراین» مورخ ۱۵ آوریل ۲۰۲۲ (۲۶ فرودین ۱۴۰۱) در استانبول بررسی شد و با شکست این مذاکرات، دو کشور به جنگ فرسایشی ادامه دادند.
طی دو سال گذشته مذاکرات روسیه و اوکراین با وساطت ترکیه، واتیکان و یا برخی دولت‌های عربی حوزهٔ خلیج فارس به مبادلهٔ اسرا و زندانیان، توافق صادرات غلات و بازگشت کودکان اوکراینی از روسیه محدود بود؛ اما از گزارش‌ها برمی‌آید که در روزهای اخیر دیپلماسی پشت‌پرده برای پایان جنگ از سر گرفته شده است.
مقامات رسمی اظهارات ضدونقیضی دربارهٔ این مذاکرات احتمالی را بیان کرده‌اند.
به‌گزارش رادیو آزادی/رادیو اروپای آزاد، وضعیت جبهه اکنون به‌گونه‌ای است که هیچ یک از طرفین برتری مطلق ندارد و میلی به مذاکره نشان نمی‌دهد.
یک منبع نزدیک به کرملین به «سیستما» گفته است «جنگ روسیه علیه اوکراین هیچ هدف مشخصی ندارد و هر لحظه متوقف شود، پوتین روسیه را پیروز اعلام خواهد کرد. مشکل این است که او میلی به پایان جنگ ندارد».