عباس موسوی، سخنگوی وزارت خارجه جمهوری اسلامی، در نشست خبری روز دوشنبه ۲۰ خرداد در پاسخ به پرسشی در مورد رد درخواست فروش سامانه دفاع موشکی موسوم به اس۴۰۰ از سوی روسیه به ایران ضمن تکذیب اصل موضوع مدعی شد که «متخصصان داخلی موفق شدند سامانه‌های مشابهی را طراحی و تولید کنند و ایران نیازی به سامانه اس۴۰۰ ندارد».
پاسخ موسوی از دو لحاظ دارای اهمیت است: یکی سطح و عمق همکاری‌های کشوری که حکومت ایران شماری از تخم‌مرغ‌های دفاعی خود را در سبد آن قرار داده (روسیه)؛ و دیگری صداقت کارگزاران دولت با مردم، یا فقدان آن، در رابطه با قابلیت واقعی دفاع از زیرساخت‌های کشور در صورت بروز یک برخورد خارجی.
نحوه برخورد مسئولان کنونی ایران با مسائل جدی کشور یادآور نحوه رویارویی مسئولان اتحاد شوروی سابق با ابعاد یک فاجعه اتمی در سال ۱۹۸۶ است که جریان شکل گرفتن آن طی یک سریال تلویزیونی پربیننده بنام «چرنوبیل» به تصویر کشیده شده: انکار وقوع مصیبتی که پیش چشم مسئولان و مردم در حال شکل گرفتن است، به خاطر حفظ عزت کاذب و پوشاندن نقطه ضعف‌ها.
بیشتر در این باره: آرزوی آمریکا برای معامله با روسیه در مورد ایرانمسئولان کشور به بهانه پرهیز از «سیاه‌نمایی» که خوشایند رهبر نظام اسلامی ایران نیست، از راست‌گویی پرهیز می‌کنند و به‌جای تأمین نیازها، به نمایش سینمایی قدرت بسنده می‌کنند چنان‌که مدعی شدند: هواپیمای جت رادارگریز «قادر ۳۱۳» ساخته‌ایم که کارآمدی آن با جت‌های اف۳۵ ساخت آمریکا برابر است؛ سامانه دفاع موشکی طراحی و تولید کرده‌ایم که ما را از خرید اس۴۰۰ روس‌ها بی‌نیاز ساخته؛ جنگی در کار نیست؛ آمریکایی‌های از ما می‌ترسند؛ انبارها انباشته از مواد غذایی است؛ نیاز دارویی به خارج نداریم و ده‌ها و صدها مورد ادعایی دیگر که هیچ‌کدام را راهی به حجله عروس راستی نیست.
روس‌ها تا کجا با ایران همراهند؟
با علم به این واقعیت که چین شریک تجاری ایران است و نه پشتیبان سیاسی و نظامی واقعی آن، (امضای تمام قطعنامه‌های تنبیهی و توبیخی شورای امنیت علیه ایران توسط چین از سال ۲۰۰۶ تا سال ۲۰۱۱)، و دور شدن گام به گام از اروپا، که مراحل تکمیلی آن این روزها در دست اجرا است، جمهوری اسلامی به عنوان تنها رفیق راه باقی‌مانده بیش از پیش نیازمند و متکی به روس‌ها شده‌است.
انزوای نسبی تهران در جامعه جهانی و تشدید نیاز به کمک‌های خارجی به‌منظور حفظ نوعی تعادل قوا در منطقه، حاکمیت ایران را وادار کرده تا روسیه را در یک چارچوب خیالی برای خود تعریف کند: شریک راهبردی آماده تجهیز نظامی ایران و ایستادگی در کنار آن با استفاده از قابلیت‌های پیشرفته دفاعی هم‌سنگ با آمریکا.
روی دیگر سکه قلب و تعریف چارچوب مناسبات دوستی ایران و روسیه، منافع بزرگتر روس‌ها است در رابطه با دیگر کشورهای منطقه و همچنین محدودیت‌های فنی و اقتصادی آن کشور که در هر حال از قابلیت‌های عملیاتی‌اش می‌کاهد.
روس‌ها می‌خواستند، و همچنان می‌خواهند، که در مدیترانه حضور داشته باشند. جنگ داخلی سوریه این فرصت را برای کرملین فراهم کرد و جمهوری اسلامی با چراغ سبز آمریکا در زمان دولت باراک اوباما، (بدون در نظر گرفتن تصویر بزرگتر و سرانجام این زمینه‌سازی) تسهیلات تثبیت حضور نظامی روس‌ها در آن کشور جنگ‌زده را فراهم آورد.
قابلیت‌های نظامی و اراده سیاسی روس‌ها برای رویارویی با جنگ‌افزارهای آمریکایی یا مقابله با عزم سیاسی کشورهای همجوار سوریه برای دفاع از منافع ملی خود طی چند سال گذشته بارها به محک آزمایش خورده و پاسخ یأس‌آمیز گرفته: روز ۲۴ نوامبر سال ۲۰۱۶ یک فروند جت جنگنده اف-۱۶ ترکیه یک فروند هواپیمای سوخوی ۲۴ روسیه را در مناطق مرزی خود سرنگون کرد - سروان کنستانتین موراختین، کمک خلبان هواپیمای روسی بعد از پرش از حادثه جان سالم به‌در برد و توسط نیروهای دولت سوریه به پایگاه هوایی روس‌ها در لاذقیه منتقل شد ولی خلبان آن بعد از حادثه اسیر و به‌دست جنگجویان محلی کشته شد.
روز دوشنبه ۱۷ سپتامبر سال ۲۰۱۸ یک فروند هواپیمای نظامی ایلوشین-۲۰ متعلق روسیه با ۱۵ سرنشین نظامی هنگام پرواز بر فراز دریای مدیترانه در فاصله ۳۵ کیلومتری سواحل سوریه و پایگاه خودی توسط یک هواپیمای جت اسرائیلی هدف قرار گرفت و ساقط شد و کلیه سرنشینان آن جان باختند.
در نمونه نخست هواپیمای روسی در برابر هواپیمای اف-۱۶ آمریکایی که چهل سال پیش ساخته شده تاب نیاورد و در نمونه دوم کرملین اراده‌ای برای تلافی‌جویی علیه اسرائیل بروز نداد.
جدی‌ترین اقدام روسیه به بالا گرفتن برخوردها مستقر کردن چند گروه آتشبار از سامانه‌های پیشرفته‌تر پدافند موشکی موسوم به اس۴۰۰ در سوریه بود که مانند سامانه قدیمی‌تر (اس۳۰۰) تاکنون در صحنه جنگ واقعی به‌کار نرفته ولی گفته می‌شود برد عملیاتی آن تا ۴۰۰ کیلومتر از محل استقرار سامانه است (در مقایسه با برد سامانه اس۳۰۰ که ۲۷ تا ۳۵ کیلومتر اعلام شده و محصول ۵۰ سال پیش صنایع دفاعی اتحاد شوروی سابق است).
سامانه‌های اس۴۰۰ و اس۳۰۰ روسیه شبیه موشک‌های پاتریوت آمریکا است که از سال ۲۰۰۳ تاکنون در صحنه‌های واقعی جنگ آزموده شده و از آن زمان مدل‌های متنوع آن به‌روز شده‌اند.
گذشته از قابلیت‌های غیرقابل مقایسه جنگ‌افزارهای روسی با محصولات دفاعی آمریکا که در اختیار تمام هم‌پیمانان آن کشور قرار دارد، تعریف واقعی نقش روسیه در منطقه می‌تواند در ترسیم تصویری از میزان همراهی کرملین با جمهوری اسلامی، در صورت برخورد نظامی خارجی، سودمند باشد.
روسیه حضور خود را در خاورمیانه و آب‌های مدیترانه بیشتر حیثیتی و ادامه نقش جهانی از دست رفته اتحاد شوروی سابق می‌بیند ولی به دلیل کاهش ظرفیت‌های اقتصادی و عقب‌ماندگی نظامی از غرب به ایفای نمادین این نقش و در بهترین شکل به ظاهر شدن در قالب متعادل‌کننده و حتی میانجی قانع است.
بدون شک سقوط فرضی حکومت اسلامی ایران به تغییر ساختار امنیتی منطقه منجر خواهد شد و نقش روسیه را در منطقه تضعیف خواهد کرد ولی، به رغم همکاری‌های اطلاعاتی و هماهنگ‌سازی‌های امنیتی بین دو کشور به‌منظور مقابله با تهدیدهای مشترک، کرملین به‌خاطر دفاع از حکومت تهران در صورت وقوع یک برخورد خارجی، به استقبال رویارویی با قدرت‌های محلی نمی‌رود، چه رسد مواجه نظامی مستقیم با آمریکا.
ایران ضعیف‌شده برای روسیه دارای ارزش‌های اقتصادی و سیاسی عمده است و ایران دور شده از اروپا قادر به نفوذ به بازار انحصاری گاز روسیه در قاره قدیم نیست.
در عین حال تعادل کنونی نیز فاقد ثبات و ضریب ماندگاری طولانی‌مدت است و به این دلیل ساده روس‌های نگرانِ بروز جنگ علیه جمهوری اسلامی به تهران هشدار می‌دهند که همچنان در «برجام» بماند و به تحریک بیشتر دست نزند که زمینه‌ساز هجوم خارجی بشود.
پوتین علاقه‌مند است روسیه را یک قدرت جهانی معرفی و از این راه غرور روس‌ها را بازسازی کند ولی آماده نیست به مواجه‌ای تن دهد که هزینه اولیه آن ترکیدن حباب قدرتی خواهد بود که روسیه را در آن قرار داده است.
بضاعت‌های دفاعی مستقل ایران
دکترین دفاعی ایران که به علت دست بالا یافتن سپاه پاسداران در هرم قدرت جمهوری اسلامی، تدوین و اجرای خطوط اصلی آن را این نهاد برعهده گرفته، «بازدارنده»، «نامتقارن» و عمدتاً متکی بر ظرفیت‌های موشکی است.
روس‌ها به‌منظور ارتقای توان دفاعی ایران با دریافت هزینه، کمک‌های قابلی در اختیار جمهوری اسلامی قرار داده‌اند ولی در مقایسه با رفتاری که آمریکا در زمان دولت ریچارد نیکسون با ایران داشت و دست تهران را برای دستیابی به پیشرفته‌ترین سلاح‌های آمریکایی باز گذاشته بود، این همکاری‌ها همواره «محدود» و «مشروط» بوده‌است، چنان‌که سامانه دفاعی کهنه اس۳۰۰ با وجود پرداخت کامل هزینه آن با تأخیر چندساله و تنها پس از تن دادن تهران به مذاکرات اتمی و بعد، جلب رضایت آمریکا، به ایران تحویل شد.
سامانه پیشرفته‌تر اس۴۰۰ نیز که روس‌ها برای فروش آن در بقیه دنیا تبلیغ و تقلا می‌کنند، برای ایران میوه ممنوع است.
در نبود یک نیروی هوایی پیشرفته عملیاتی و نه مجازی، و نداشتن سلاح‌های کشتار جمعی (شیمیایی، اتمی...) قدرت بازدارندگی موشک‌های ایران با هر برد، صرفاً تاکتیکی و فاقد ظرفیتی است که در صورت وقوع یک جنگ خارجی بتواند هدف‌های دکترین دفاعی تدوین شده آن را تأمین کند.
هرچند فرماندهان نظامی جمهوری اسلامی گفته‌اند «درصورت آغاز جنگ توسط آمریکا علیه ایران، ایالات متحده پایان‌دهنده آن نخواهد بود»، اما شواهد روی صحنه و مقایسه اقدامات ادعایی سپاه با امکانات موجود ایران حکایت دیگری دارند.
سخنگوی وزارت خارجه جمهوری اسلامی مدعی است که «متخصصان داخلی (ایران) موفق شدند سامانه‌های مشابهی را طراحی و تولید کنند و ایران نیازی به سامانه اس۴۰۰ ندارد» و همزمان توضیح نمی‌دهد که چگونه ترکیه با صنایع پیشرفته‌تر از ایران امروز، در اختیار داشتن نیروی هوایی نسبتاً به‌روز و قدرتمند، عضویت در پیمان نظامی ناتو، داشتن دشمنان به مراتب کمتر از ایران و بضاعت فنی مشارکت در تولید قطعات هواپیمای جت نسل پنجم اف۳۵ آمریکا نیازمند خرید سامانه دفاع موشکی اس۴۰۰ از خارج است و قادر به تولید داخلی مشابه آن نیست؟!