در سالی که سینمای ایران زیر سایه بحران ادامه‌دار فراگیری ویروس کرونا، در میانه جدی‌ترین رکود چهار دهه اخیر خود به سر می‌برد، مدیران فرهنگی حکومت جمهوری اسلامی ایران بر برگزاری جشنواره فیلم فجر به هر قیمتی اصرار دارند. این هفته اسامی داوران و ۶۲ فیلمی که مدیران سینمایی حکومت می‌گویند واجد شرایط شرکت در جشنواره فجر هستند اعلام شد تا نشانه‌ای باشد از عزم جزم مدیران در برگزاری فجر سی و نهم.
این اقدامات در حالی انجام می‌شود که همچنان شکل دقیق برگزاری این دوره جشنواره فیلم فجر مشخص نیست. محمدمهدی طباطبایی‌نژاد، دبیر این دوره جشنواره فجر پیشتر گفته بود که به دلیل همه گیری ویروس کرونا، نمایش فیلم‌ها تنها برای داوران انجام خواهد شد اما در روزهای اخیر با تغییر وضعیت برخی شهرها از نظر شدت همه گیری ویروس کرونا و اعلام بازگشایی سینماها، اظهاراتی مبنی بر احتمال نمایش فیلم‌ها برای خبرنگاران و تماشاگران عادی مطرح شده است.
این اظهارات بیش از هرچیز تلاشی برای پاسخ به انتقادهایی بود که برگزاری جشنواره‌ای در شکل نمایش فیلم برای داوران را بی‌معنی و خارج از مفهوم مرسوم این رویداد اعلام می‌کردند.
Your browser doesn’t support HTML5
انتقادهای علیرضا رئیسیان از برگزاری جشنواره فجر در سال‌های اخیر
در تقریباً یک سالی که از همه‌گیری ویروس کرونا در دنیا می‌گذرد، جشنواره‌های سینمایی مهمی ناچار به لغو یا برگزاری به شکل آنلاین شده‌اند. جشنواره‌های کن، کارلوویواری و لوکارنو مهم‌ترین نام‌هایی هستند که نتوانستند دوره سال ۲۰۲۰ خود را به شکل حضوری برگزار کنند.
تنها جشنواره فیلم ونیز با خوش اقبالی توانست از مقطع پس از موج اول همه‌گیری کرونا در اروپا استفاده و با تمهیدات سخت‌گیرانه شدید، دوره سال ۲۰۲۰ را برگزار کند. فرصتی که برای جشنواره برلین که هرساله چند روزی بعد از جشنواره فجر در پایتخت آلمان برگزار می‌شود، پیش نیامد و مسئولان این جشنواره را مجبور به برگزاری آن در شکل آنلاین آن هم فقط برای فعالان صنعت فیلم، مشابه اتفاقی که برای کن افتاد، کرد.
مدیران فرهنگی حکومت اما حتی قبل از بهبود نسبی روزهای اخیر نشان داده بودند حاضر به لغو برگزاری جشنواره‌های فجر نیستند. آنها حتی حاضر به برگزاری شکل عجیب نمایش فیلم فقط برای داوران و بعد اعلام برندگان هستند، اما نمی‌خواهند دوره سال ۱۳۹۹ را بدون برگزاری ثبت کنند. علت این اصرار چیست؟
محمداحسانی، ساره بیات، مرتضی پورصمدی، بهرام توکلی، نیما جاویدی، جمال ساداتیان و مصطفی کیایی که به عنوان داوران دوره پیش روی جشنواره فجر معرفی شده‌اند، در بیانیه‌ای با اشاره به برگزاری این دوره جشنواره فجر در شرایط همه‌گیری ویروس کرونا نوشته‌اند: «در چنین زمانی، چه انگیزه‌ای برای تماشا و قضاوت و تشویق سینمای ایران می‌ماند جز ایمان راسخ به این باور که هرگز نباید تسلیم تاریکی و مرگ شد و تسلیم شدن تنها مایه خوشحالی آنانی است که سینمای ایران را از اساس نمی‌خواهند.»
این جملات، تکرار مواضعی است که مدیران سینمایی حکومت طی هفته‌های گذشته در پاسخ به منتقدان بیان می‌کردند. آنها برگزاری جشنواره را نشانه‌ای از ادامه حیات سینما عنوان می‌کنند و منتقدان شیوه برگزاری عجیب دوره پیش رو را مخالفان کل سینما و حیات آن می‌دانند. اظهاراتی که بیش از هرچیز، تکرار شیوه معمول مدیران و مسئولان در پاسخ به انتقادهای سال‌های اخیر در فضای عمومی ایران است. اینکه به جای پاسخ به انتقادها، منتقدان از سوی مسئولان به عنوان مخالفان موجودیت هر موضوعی معرفی شوند.
در پافشاری سرسختانه مدیران فرهنگی حکومت در برگزاری جشنواره فجر سی و نهم البته نباید اتفاقات دوره گذشته را از یاد برد. موضوع تحریم جشنواره از سوی برخی سینماگران در اعتراض به اقدامات حکومت از جمله سرنگونی هواپیمایی اوکراینی با واکنش سخت حکومت مواجه شد و با باز شدن پای نهادهای امنیتی و قضایی، جشنواره از شکل یک رویداد فرهنگی و هنری خارج شد و جنبه‌های امنیتی به خود گرفت.
با آنکه زیر فشار حکومت برخی تحریم‌کنندگان مانند پیمان معادی از تصمیم خود برگشتند و در برنامه‌های جشنواره شرکت کردند اما سایه آن اتفاقات همچنان بر سینما و تئاتر ایران سنگینی می‌کند و مسئولان فرهنگی حکومت تصور می‌کنند هرگونه تغییر یا لغو دوره اخیر می‌تواند یادآور تحریم دور پیش باشد.
علاوه بر اتفاقات سال گذشته، ماهیت جشنواره فیلم فجر به عنوان بخشی از برنامه‌های گرامیداشت پیروزی انقلاب ۵۷ واجد ارزشی فراتر از یک رویداد فرهنگی و هنری نزد مسئولان جمهوری اسلامی ایران بوده است. بویژه شرکت اقشاری در برنامه‌های آن که در برنامه‌های دیگر تبلیغاتی حکومت معمولاً شرکت نمی‌کردند باعث شد تا نوع نگاه به آن از یک برنامه نمایش فیلم فراتر باشد.
همه این موارد در کنار یک موضوع دیگر، برگزاری جشنواره سی و نهم فجر را در نگاه دولت اجتناب ناپذیر کرده است. این آخرین دوره جشنواره فیلم فجر در دولت حسن روحانی محسوب می‌شود و مدیران فرهنگی و سینمایی دولت او می‌کوشند کارنامه‌ای موفقیت آمیز از سیاست‌ها و برنامه‌هایشان نشان دهند.
این چنین است که در اقدامی بسیار بحث‌انگیز نام ۱۱۰ فیلم به عنوان متقاضی شرکت در این دوره جشنواره از سوی مدیران اعلام شد تا نمایشگر رونق تولید باشد. اما همین فهرست، پرسش‌های متعددی را درباره واقعیت جریان تولید در سینمای ایران برانگیخت. اینکه چگونه در سالی که کل سینما زیرسایه رکود ناشی از کرونا با مبهم ترین چشم‌انداز از نظر بازگشت سرمایه روبه‌رو است، بیش از صد فیلم می‌تواند تولید شود؟
مدیران فرهنگی دولت آقای روحانی البته چندان مایل به پاسخ به این سؤال نیستند و تنها با حذف حدود ۵۰ فیلم اعلام کردند که ۶۲ فیلم واجد شرایط شرکت در جشنواره هستند تا همچنان بیش از هر چیز بر رکوردشکنی آماری تأکید کنند تا پاسخ به ابهامات و پرسش‌ها.
جشنواره فیلم فجر زمانی نمادی از سینمای بعد از انقلاب ایران بود که در سایه حمایت‌ها و البته بهره‌برداری‌های حکومت از آن، بزرگداشت موفق‌ترین محصول فرهنگی نظام برآمده از انقلاب سال ۵۷ جشن گرفته می‌شد. در دو سال اخیر شدت گرفتن مشکلات و منازعات و البته فاصله گرفتن مردم از حکومت باعث شده است تا این رویداد هم متأثر از شرایط سیاسی و اجتماعی مفهوم و اهمیتی نمادین برای حکومت بگیرد.
در این میان سینماگرانی که مانده میان خواسته‌های حکومت و مطالبات اجتماعی، بیش از هر زمان دیگری شاهد انتقادها از عملکرد و موضع گیری‌هایشان هستند، بازیگران اصلی رویدادی هستند که برگزاری و رونقش بیش از هرچیز برای حکومت اهمیت دارد تا مخاطبانشان.