تصاویر ماهوارهای گرفته شده از فراز اوین، یکی از بدنام‌ترین و مخوف‌ترین زندان‌های ایران و جهان، جزئیاتی از ابعاد آتش‌سوزی گسترده در آن را در رویداد شامگاه شنبه ۲۳ مهر نشان داده است.
عکس‌های گرفته شده توسط گروه ماهوارهای پلانت لبز پیبیسی که از سوی کارشناسان برای خبرگزاری آسوشیتدپرس مورد ارزیابی قرار گرفته، نشان می‌دهد که سقف یکی از سازه‌های بزرگ در بخش شمالی زندان اوین سوخته است.
قوه قضائیه جمهوری اسلامی ایران که کماکان مدعی است این سازه محلی برای حبس زندانیان جرایم مالی و سرقت بوده است، روز دوشنبه ۲۵ مهر تایید کرد که شمار قربانیان حریق به هشت تن افزایش یافته است. پیشتر نیز از وجود ۶۱ زخمی در میان زندانیان این بند خبر داده شده بود.
وضعیت زندان اوین در شمال تهران از شامگاه شنبه و پس از انتشار ویدئوهایی در فضای مجازی از بروز حریق در آن مورد توجه مردم ایران و افکار عمومی جهان قرار گرفت و سپس با افزایش انتشار ویدئوها از گسترش شعله‌های آتش و تجمع خانواده‌های نگران زندانیان، رهبران جهانی نیز به اظهارنظر درباره این واقعه پرداختند.
ویدئوها ابتدا صدای آژیر در زندان و سپس شلیک پیاپی گلوله و آن‌گاه طنین شعارهای «مرگ بر دیکتاتور» را نشان می‌داد.
بیشتر در این باره: در آتش‌سوزی اوین چه گذشت؟در بسیاری از ویدئوهای انتشار یافته مربوط به رویدادهای شنبه‌شب همچنین کاروان طولانی موتورسیکلت‌هایی که ظاهرا نیروهای یگان ویژه سوار آن بوده و از سایر نقاط تهران به اوین اعزام شده بودند، دیده می‌شد.
یک روز بعد ویدئوهای دیگری در فضای مجازی منتشر شد که نشان می‌داد افرادی به روی بام و اطراف سازه‌های اوین در حال ریختن مایعات مشکوک روی شعله‌های آتش هستند که گسترش سریع حریق را در پی داشت.
معلوم نیست افرادی که پیش از گسترش آتش در حال ریختن مایعات بودند، چه کسانی هستند و اگر از نیروهای گارد زندان یا ماموران امنیتی حکومت نیستند، چگونه به این مجموعه مخوف و به‌شدت امنیتی راه پیدا کرده‌اند.
اطلس زندان‌های ایران، طرحی که توسط یک گروه حقوقی در کالیفرنیا در مورد اطلاعات مربوط به زندان‌ها و زندانیان ایران تهیه شده بود، سازه‌ای در اوین را که آتش گرفته، بند اسکان زندانیان جرایم مالی معرفی کرده اما مسئولان این طرح گفتند که بندها طی سا‌لیان گذشته تغییر کرده‌اند.
تیم‌های خبری اعزامی از سوی شبکه خبر تلویزیون جمهوری اسلامی ایران در حالی که از سوی استاندار تهران و شماری از مقامات ارشد نهادهای زندان ایران همراهی می‌شدند، مدعی شدند که درگیری میان خود زندانیان بند جرایم مالی سبب این حریق شده است. در گزارش‌های ضدونقیض دیگری ادعا شد که شماری از زندانیان برای فرار، حریق روشن کردند.
افرادی که پیشتر در زندان اوین در حبس بوده‌اند، تاکید کرده‌اند که فیلم‌های تهیه شده از سوی صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران و اظهارات مسئولان مملو از تناقض است.
بیشتر در این باره: محسنی اژه‌ای آتش‌سوزی اوین را به «عوامل دشمن» نسبت دادمصطفی نیلی، وکیل شماری از زندانیان سیاسی محبوس در اوین، در گفت‌وگو با روزنامه «اعتماد» یکی از مناطق آسیب‌دیده از حریق را بند هشت زندان معرفی کرد ولی گفت غیر از برخی از محکومین مالی، شماری از زندانیان سیاسی نیز در این مکان نگهداری می‌شدند.
به گفته آقای نیلی، زندانیان سیاسی محبوس در بند شماره چهار اوین نیز بر اثر استنشاق گاز اشک‌آور آسیب دیدند. خبرگزاری تسنیم نزدیک به سپاه پاسداران نیز نوشته بود که بندهای شش و هفت اوین هم در رویداد شنبه شب تا بامداد یکشنبه خسارت دیدند.
غلامحسین محسنی اژه‌ای، رئیس قوه قضائیه جمهوری اسلامی، روز ۲۵ مهر تکرار کرد که «عوامل دشمن» در این رویداد دست داشته‌اند.
زندانیان سیاسی اوین گفته‌اند که جمهوری اسلامی ایران برای در امان نگهداشتن زندانیان دو تابعیتی، آن‌ها را زودتر از دیگران از محل حریق دور کرده بود؛ یکی از آن‌ها سیامک نمازی، شهروند ایرانی- آمریکایی بود که جمهوری اسلامی ایران دو هفته پیش پس از سال‌ها به پدر سالخورده او اجازه خروج از ایران داد.
جیسون رضائیان، روزنامه‌نگار ایرانی- آمریکایی روزنامه «واشینگتن‌پست» که خود حدود دو سال در زندان اوین محبوس بود، در صفحه توئیترش نوشت که اوین یک زندان معمولی نیست؛ بسیاری از بهترین و باهوش‌ترین مردم ایران در اوین در حبس طولانی هستند؛ جایی که زنان و مردان شجاع از حقوق اولیه خود برای بیان حقیقت به قدرت، محرومند.
زندان اوین از آغاز روی کار آمدن جمهوری اسلامی ایران محل نگهداری ده‌ها و شاید صدها هزار زندانی بوده و بر اساس روایات زندانیان در طول دهه‌ها و کتاب‌های خاطرات متعددی که زندانیان سیاسی نوشته‌اند، تا کنون شاهد اعدام هزاران زندانی و شکنجه‌های دهشتناک علیه زندانیان بوده است. بخش کوچکی از این زندان به زندانیان غیر سیاسی اختصاص دارد.
مردم ایران اوین را یکی از «بهترین دانشگاه‌ها» از نظر شمار نخبه‌ها و مغزهای محبوس در آن می‌دانند. در حال حاضر نیز ده‌ها روزنامه‌نگار، کنشگران سیاسی و فعال محیط زیستی و افراد فرهنگی و فیلمسازانی مانند جعفر پناهی در این زندان در حبس هستند.
از آغاز اعتراضات وسیع اخیر در ایران که وارد دومین ماه خود شده، تا کنون دستکم سه برخورد شدید و مرگبار درون زندان‌ها صورت گرفته است.
پیش از رویداد اوین، ابتدا گزارش شد که زندان سنندج روز ۱۶ مهر در حمله زندانبانان متحمل ۶۱ زخمی شده است و سپس در زندان لاکان رشت درگیری‌های گسترده‌ای روی داد که هنوز ابعاد آن روشن نیست.