نمایشگاهی به مناسبت صدمین سالگرد تولد جنبش سوررئالیسم در پاریس برپا شده که علاوه بر آثار موزه‌های فرانسه، آثار مهمی از موزه‌های جهان را نیز به امانت گرفته است.
این نمایشگاه که تا ژانویه سال آینده در مرکز ژرژ پمپیدو برپا خواهد بود تا سال ۲۰۲۶، در شهرهای مادرید، هامبورگ و سپس فیلادلفیا برگزار می‌شود.
سالوادور دالی، رنه ماگریت و مکس ارنست از هنرمندان بزرگ قرن بیستم هستند که شاهکارهایشان در این نمایشگاه به نمایش درآمده است؛ حدود ۵۰۰ نقاشی، مجسمه، طراحی، متن، فیلم و سند، در نمایشگاهی به وسعت ۲۲۰۰ متر مربع.
این آثار نشان می‌دهد که چگونه این جنبش هنری در سال ۱۹۲۴ در اطراف شاعرانی از جمله آندره برتون متولد شد و سپس در سراسر جهان گسترش یافت.
دیدیه اوتنژه معاون رئیس موزه ملی هنرهای مدرن فرانسه گفته که برای برگزاری این نمایشگاه آثاری استثنایی از دیگر موزه‌های جهان به امانت گرفته شده است.
او گفت: «ما برای برگزارشی این نمایشگاه خوش‌شانس بودیم و آثاری کاملا استثنایی را به امانت گرفته‌ایم، در واقع، شاید به این دلیل که در پاریس برگزار می‌شود و پاریس، صدمین سالگرد سوررئالیسم را جشن می‌گیرد.»
او افزود: «تعدادی از همکاران‌مان از موزه‌های بزرگ، از سانفرانسیسکو یا جاهای دیگر آمدند و به ما گفتند: "باشد، این کار را به شما می سپاریم و شاید برای اولین بار در ۲۰ سال گذشته است که این اثر را امانت می‌دهیم." بنابراین در این نمایشگاه، واقعاً شاهکارهای بزرگ ماگریت و دالی وجود دارد از جمله یکی از مهمترین آثار ماگریت را می‌بینیم که "امپراتوری نورها" نام دارد.»
سوررئالیسم، جنبشی تأثیرگذار بدون تعریفی مشخص
به نوشته منتقدان هنری، در میان جنبش‌های هنری و ادبی مختلفی که در قرن بیستم متولد شدند، پدیده‌ای به تاثیرگذاری سوررئالیسم وجود ندارد. با این حال ارائه یک تعریف مشخص از آن همچنان دشوار است.
أساس فعالیت اعضای این جنبش، در فاصله میان دو جنگ جهانی بود و آنان به دوران بحرانی خود معترض بودند.
آندره برتون از بنیانگذاران سوررئالیسم
در واقع سوررئالیسم کوشید تا بر بقایای فرهنگی که قسمت اعظم آن از هم گسسته یا از دست رفته بود غلبه کند و انسانگرایی جدیدی را بنا سازد.
ماری ساره از برگزارکنندگان این نمایشگاه نیز بر این نکته تاکید کرده و گفته است: «سوررئالیسم در اوایل دهه ۱۹۲۰ توسط جوانانی که وحشت جنگ جهانی اول را تجربه کرده بودند، پایه‌گذاری شد. اکثر آن‌ها تجربه سنگرها را داشتند و کاملاً ارزش‌های دنیای مدرن غرب را زیر سوال می‌برند، یعنی ارزش‌های عصر روشنگری شامل عقل‌گرایی، خرد، پیشرفت و صنعتی شدن. آنان به این درک رسیده بودند که ضرورتی برای بازآفرینی کامل رابطه انسان با دیگران، با جهان، با کیهان و طبیعت وجود دارد.»
اما این اولین بار نیست که درباره سوررئالیسم نمایشگاهی بزرگ تدارک دیده می شود.
ماری ساره در این زمینه گفته است: «بیست سال پس از آخرین نمایشگاه بزرگی که در مرکز پمپیدو به سوررئالیسم اختصاص یافته بود، ضروری بود که نمایشگاه به‌روز شده دیگری درباره واقعیت این جنبش برگزار شود. و واقعیت این جنبش این است که در تاریخ هنر آوانگارد، در تاریخ هنر مدرن، سوررئالیسم بیشترین جایگاه را به زنان هنرمند داده است. این که آن‌ها در دهه ۱۹۲۰ که جنبش را پایه گذاری کردند، همچنان در اقلیت بودند.»
سوررئالیست‌ها شاعران و هنرمندان جوان و گروهی از دوستان بودند که این جریان را پایه‌گذاری کردند، اما به گفته ساره، «خیلی زود، ضرورت کارشان نمایان شد، زیرا دقیقاً سوررئالیسم عرصه رهایی است، عرصه آزادی است و تعداد زیادی از آن‌ها می‌خواستند در این جنبش، زمینه‌ای برای رهایی پیدا کنند.»
سوررئالیسم، هنر والا یا هزارتو؟
نمایشگاه سورئالیسم که قبلا آثار آن به صورت محدودتر در بروکسل به نمایش درآمده مسیری شبیه هزارتو دارد و در نهایت بازدیدکننده را وارد اتاقی می‌کند که در آن نسخه اصلی و خطی مانیفست سوررئالیسم نوشته آندره برتون شاعر فرانسوی به نمایش در آمده است.
آندره برتون خود نوشته که هنرمندان سوررئالیست «دستخوش انکار دائم و سرسختانه» شرایطی بودند که در آن عصر اجباراً به آن‌ها تحمیل شده بود. او تاکید کرد: «ما شاهد بودیم که این تحمیلات همواره و از هر سو به گونه‌ای طاقت‌فرسا بر دوش انسان سنگینی می‌کند.»
دیدیه اوتنژه درباره هنر سوررئالیسم و بازتاب آن در مطبوعات عصر خود می‌گوید: «از بدو ورود به مقوله برگزاری نمایشگاه، ما می‌خواستیم نشان دهیم برخی معاصران جنبش سوررئالیسم به این جنبش چگونه نگاه می‌کرده‌اند. و به ویژه سخنانی که در مطبوعات عمده آن زمان منتشر می‌شد و سوررئالیسم را مورد انتقاد قرار می‌دادند به این دلیل که هنر به معنای هنر والا ایجاد نمی‌کند، بلکه بیشتر به سمت هزارتو، کاخ آینه یا حتی قطار ارواح می‌رود.»
او افزود: «ما از ابتدای نمایشگاه، به این پیوند سوررئالیسم با اشکال فرهنگ عامه پی بردیم.»
جریان سوررئالیسم که «بررسی مجدد دنیا» پیام آن بود، فراز و فرودهای بسیاری را پشت سر گذاشت اما بخش مهمی از ادبیات سنتی در مقابل آن مقاومت می‌کرد.
سرانجام در سال ۱۹۶۹، انحلال رسمی سوررئالیسم اعلام شد اما این تاریخ، پایان نفوذ آن نبود. در سال‌های بعد، هنرمندان بسیاری در دنیای سینما، مد و حتی کتاب‌های مصور همچنان متاثر از سوررئالیسم شدند.