فیصل بن فرحان وزیر خارجه عربستان سعودی سه‌شنبه ۲۹ فروردین به سوریه رفت و با بشار اسد رئیس‌جمهور این کشور دیدار و گفت‌وگو کرد. این نخستین سفر یک وزیر خارجه سعودی به سوریه پس از بیش از ۱۲ سال است؛ سال‌هایی که بیشتر آن روابط دو جانبه پر تنش بود و تا قطع روابط دیپلماتیک هم رسید.
به گزارش خبرگزاری دولتی سوریه ،سانا، بشار اسد در دیدار با فیصل بن فرحان، سیاست‌های عربستان سعودی را واقعی و به سود جهان عرب و منطقه توصیف کرد. او همچنین روابط دمشق و ریاض را عمیق، تاریخی و به سود دو طرف خواند.
از آن سو فیصل بن فرحان نیز ابراز اطمینان کرد که دولت و مردم سوریه توانایی عبور از پیامدهای جنگ وتحقق توسعه پایدار را دارند. او همچنین بر پشتیبانی همه‌جانبه عربستان سعودی از سوریه تأکید کرد.
روند بهبود روابط میان ریاض و دمشق پس از زلزله ویارنگر اخیر که بخش‌هایی از ترکیه و سوریه را لرزاند سرعت گرفت. عربستان سعودی یکی از کشورهایی بود که بیشترین کمک‌ها را به سوریه فرستاد.
دیپلماسی زلزله
۱۷ بهمن ۱۴۰۱ زلزله‌ای به قدرت ۷.۵ درجه، بخش‌هایی از جنوب ترکیه و شمال غرب سوریه را لرزاند. در پی این زلزله، کمک‌های بین‌المللی به سوی دو کشور سرازیر شد.
در جریان زلزله، بنا بر آمار رسمی، بیش از ۵۹۰۰ تن در سوریه کشته و بیش از ۲۰ هزار نفر زخمی شدند. انهدام مناطق وسیعی باعث بی‌خانمان شدن ده‌ها هزار نفر شد. محل وقوع زلزله در شمال غرب سوریه هم مناطق تحت کنترل دولت بود و هم مناطق تحت کنترل مخالفان و این مسئله کمک‌رسانی را دشوار می‌کرد.
از این رو برای کمک رسانی به ویژه به مناطق تحت کنترل مخالفان، کشورهای با دولت بشار اسد مذاکره کردند؛ مذاکراتی که راه گفت‌وگوها دربار مسائل مختلف از جمله راه‌حل سیاسی بحران سوریه، راه‌های پایان دادن به تحریم‌های این کشور و روابط دمشق با دیگر کشورها را باز کرد.
برای رساندن کمک‌ها تعدادی از کشورها از جلمه عربستان سعودی پل هوایی به سوریه ایجاد کردند و این خود مستلزم تعلیق برخی تحریم‌ها بود. این شرایط راه را برای فاروق الشرع وزیر خارجه سوریه نیز باز کرد تا ضمن سفر به کشورهای مختلف، درباره روابط کشورش با جامعه جهانی گفت‌وگو کند.
امارات پیشتاز
در میان کشورهای عربی، امارات در از سرگیری روابط با سوریه پیشتاز بود و ۶ دی ۱۳۹۸ پس از ۶ سال قطع روابط، سفارت‌خانه خود را در دمشق بازگشایی کرد.
اگرچه امارات پس از آغاز اعتراض‌ها در سوریه و آغاز بحران این کشور، با دیگر کشورهایی که اقدام به تعلیق عضویت سوریه در اتحادیه عرب کردند همراه بود، اما مسیری که اعتراض‌ها طی کرد باعث شد امارات هم مسیر دیگری در قبال سوریه طی کند.
فعالیت گروه‌های اسلامگرا و در راس آن‌ها اخوان المسلمین از خط قرمزهای امارات است. پس از انقلاب بهمن ۱۳۸۹ مصر، سقوط دولت مبارک و قدرت گرفتن گروه اخوان المسلمین در انتخابات پس از انقلاب، این گروه تلاش کرد شبکه خود را در جهان عرب توسعه دهد.
امارات یکی از این کشورها بود. خردادماه ۱۳۹۱ دولت امارات دستگیری ده‌ها تن از شبکه اخوان‌المسلمین را اعلام کرد؛ شمار زیادی از خارجی‌های مرتبط با این شبکه از امارات اخراج شدند و شماری هم به حبس‌های بلندمدت محکوم شدند.
چندی پس از آغاز اعتراض‌ها در سوریه نیز اسلامگرایان نقش پیشتاز را گرفتند. حمایت‌های ترکیه و قطر باعث شد اسلامگرایان متمایل به اخوان المسلمین در میان اپوزیسیون نقش برتر را ایفا کنند و به مرور گروه‌های مسلح اسلامگرا تشکیل شدند؛ همچون گروه النصره که با القاعده در ارتباط بود.
در این میان خبرها از ازسرگیری تماس‌ها میان ابوظبی و دمشق حکایت داشت؛ تماس‌ها به ازسرگیری روابط در دی‌ماه ۱۳۹۸ انجامید. این روابط گسترده‌تر شد و در جریان آن وزیر خارجه امارات یک بار به دمشق رفت و بشار اسد رئیس‌جمهور سوریه دو بار به ابوظبی سفر کرد.گزارش‌هایی هم از میانجی‌گری امارات میان عربستان سعودی و سوریه منتشر شد.
اما در پی از سرگیری روابط ایران و عربستان سعودی که ماه گذشته با میانجی‌گری چین عملی شد، روند بهبود روابط ریاض و دمشق هم تسریع شد.
بنا بر گزارش رسانه‌های عربی، ریاض رهبری تلاش‌ها برای بازگرداندن سوریه به اتحادیه عرب را در دست گرفته است. این تلاش‌ها اما مخالفانی در اتحادیه عرب هم دارد؛ همچون قطر و مصر.
از آغاز اعتراض‌ها در سوریه تا قطع روابط ریاض با دمشق
با شدت گرفتن بحران سوریه و سرکوب اعتراض‌ها، تلاش‌های زیادی در اتحادیه عرب برای حل و فصل بحران صورت گرفت. از جمله تشکیل گروهی از بازرسان در اتحادیه عرب که ضمن سفر به سوریه در تلاش بودند تا دولت و معترضان پای میز مذاکره بنشینند.
اما در پی بی‌نتیجه ماندن تلاش‌ها و ادامه سرکوب خونین معترضان، ۲۲ بهمن ۱۳۹۱، اكثريت وزرای خارجه کشورهای عرب در نشست اضطراری که در قاهره برگزار کردند، رأی به تعلیق عضویت سوریه در اتحادیه عرب دادند.
همان سال در واکنش به رویدادهای سوریه، به دستور ملک عبدالله پادشاه پیشین سعودی، این کشور سفیر خود را از سوریه فراخواند و روابط دو کشور عملا قطع شد.
از پیش از آن هم سیاست‌های سوریه به ویژه در منطقه تعارض‌هایی با سیاست‌های عربستان سعودی داشت و دو کشور در چند محور رقیب یکدیگر بودند؛ به ویژه این‌که سوریه در بسیاری از پرونده‌ها همسو با جمهوری اسلامی ایران عمل می‌کرد.
به طور مثال سوریه با ابتکار صلح عربی با اسرائیل که از سوی عربستان سعودی پیشنهاد شده بود و در نشست سران اتحادیه عرب در بیروت تصویب شده بود مخالف بود. یا این‌که در لبنان در تعارض با سیاست‌ها و منافع عربستان سعودی، متحد حزب‌الله بود؛ گروهی که از سوی تهران حمایت می‌شود. حزب‌الله هم در بحران سوریه مداخله کرد و هم در سرکوب اعتراض‌ها و هم در جنگ با مخالفان مسلح، از نظام بشار اسد حمایت کرد.
عربستان سعودی حمایت از اپوزیسیون سوریه را آغاز کرد و چندین جلسه اپوزیسیون در عربستان برگزار شد. اما ورود ترکیه و قطر به حمایت از مخالفان مسلح اسد و قدرت گرفتن اسلامگرایان تندرو در سوریه منجر به کمتر شدن نقش ریاض در تحولات سوریه شد. مشکلات اردوگاه اپوزیسیون و حمایت روسیه و جمهوری اسلامی ایران از اسد، به بقای نظام او انجامید.
اکنون هم عربستان سعودی از جمله کشورهایی است که تصمیم گرفته روابط خود را با دولت سوریه بهبود کند و توسعه بخشد. اما با توجه به حجم پیچیدگی و دخالت‌های خارجی در سوریه حل و فصل کامل و آسان بحران سوریه در این مرحله، چندان واقع‌بینانه به نظر نمی‌رسد.