پریود یا قاعدگی زنان و محیط کار؛ از مسئلهٔ شخصی تا فشار سیستماتیک

«پریود»،‌ «عادت ماهانه»، «قاعدگی» یا چرخهٔ طبیعی در بدن زنان است که هر ماه تکرار می‌شود و طی آن زنان با دردهای جسمی و برخی عوارض روانی با شدت‌های مختلف روبه‌رو می‌شوند.

این عوارض در چند دهه از زندگی زنان هر ماه دست‌کم بین سه تا هشت روز با آنان همراه است، اما انتظار عمومی نادرست از زنان این است که در این دوره نیز به وظایف متعددی که برعهده دارند، ازجمله در محیط کار، بدون کم‌وکاست عمل کنند.

با وجود شرم نسبتاً فراگیر درخصوص طرح پریود زنان در محیط‌های عمومی به‌ویژه در محیط کار، این موضوع در سال‌های اخیر پای خود را حتی به شوخی‌ها و حتی برخی ترانه‌ها هم باز کرده است؛ آن‌چنان‌که برای توصیف عصبانی بودن یک نفر، چه مرد و چه زن، بارها شنیده‌ایم که فلانی «پریود است».

پرداختن به این موضوع با کنایه‌های تحقیرآمیز جنسیتی یا در قالب شوخی، برخوردی است که نجما، معمار ایرانی ساکن ونکوور کانادا، می‌گوید در طول چندین سال زندگی و کار در این کشور تاکنون در محیط‌های اجتماعی شاهد آن نبوده، اما در عین حال تاکنون زنی را هم ندیده است که دربارهٔ پریود خود در محیط کار آشکارا صحبت کند.

برخلاف تصور عمومی، شرم یا خودداری از آشکار شدن پریود در محیط کار و خودسانسوری در طرح این موضوع تنها مختص زنان ایرانی، زنان مسلمان یا زنان متعلق به جوامع مذهبی یا سنتی نیست.

پریود ماهانهٔ زنان و محیط کار؛ از شرم حضور تا فشار سیستماتیک

سپیده، دکترای برق و شهروند آلمان که سال‌ها در دانشگاه‌های این کشور تحصیل و تحقیق کرده است، می‌گوید که زنان آلمانی هم در مورد پریود، تفکیک جدی بین محیط کار و فضای خانوادگی و دوستانه قائل‌اند هستند و بیشتر آن‌ها ترجیح‌ می‌دهند که در رابطه با همکاران و مدیران مرد خود اشاره‌ای به این موضوع نکنند.

او از قول یکی از دوستان آلمانی خود، می‌گوید که برای زنان این کشور هم طرح این موضوع در محیط کار راحت نیست و بسیاری از آن‌ها برای این که از همکاران مرد خود «عقب نیفتند»، ترجیح می‌دهند که شرایط خود را پنهان کنند.

سپیده می‌گوید که برخی همکاران زن او طرح این موضوع را کاملاً «شخصی» می‌دانند و طرح آن را در محیط کار «غیر حرفه‌ای» قلمداد می‌کنند.

این وضعیت به‌ خودی خود می‌تواند فشار عصبی بر زنان هنگام فعالیت در محیط کار را افزایش دهد و آنان را وادار کند که همزمان با تحمل عوارض جسمی پریود، تلاش کنند وضعیت جسمی و روحی خود را به‌خصوص در مقابل مردان «عادی» جلوه بدهند.

بیشتر در این باره: انتشار «منشور مطالبات پیشرو زنان» با هدف «از بین بردن آپارتاید جنسیتی» در ایران

آیسان، دکترای کامپیوتر و شهروند هلند که سال‌ها در شرکت‌های بزرگ بین‌المللی کار کرده، نظری متفاوت با کسانی دارد که مسئلهٔ پریود را «شخصی» می‌دانند و می‌گوید با توجه به تکرار منظم و ماهانهٔ آن برای جمعیت زیادی از جامعه، این یک «پدیدهٔ جمعی» است که انگار زیر فرش گذاشته شده است.

او در دفاع از عقیدهٔ خود همچنین می‌گوید که «زنان با تحمل این درد، مسئولیت و پتانسیل فرزندآوری را که از مهم‌ترین سرمایه‌های هر جامعه است، به دوش می‌کشند».

به‌گفتهٔ آیسان، «تحمل این درد انتخاب یک زن نیست و نباید به آن به‌عنوان یک موضوع شخصی نگاه شود» و تدوین قوانین در حمایت از زنان در دوران پریود در واقع «به‌رسمیت شناختن حق زنان برای حمایت در این دوره و تلاش برای تابوشکنی و کمک به فرهنگ‌سازی در این باره است».

در راستای همین فرهنگ‌سازی به‌خصوص برای زنان شاغل در سال‌های گذشته برخی کشورها قوانینی در حمایت از زنان در دوران پریود تصویب کرده‌اند، ازجمله اسپانیا که بهمن سال ۱۴۰۱ به‌عنوان اولین کشور اروپایی قانون «مرخصی پریود» را تصویب کرد.

براساس این قانون، زنانی که در حال تحمل دردهای ناشی از پریود زنانه هستند، حق دارند متناسب با تعداد روزهایی که با این دردها درگیرند، مرخصی استعلاجی بگیرند.

ایرنه مونترو، وزیر «برابری» اسپانیا و از پیشگامان تصویب این قانون، پس از تصویب آن اعلام کرده بود: «پریود دیگر تابو نیست.» پیش از اسپانیا، قانون مرخصی پریود به‌شکل‌های متفاوت تنها در تعداد کمی از کشورها ازجمله اندونزی، ژاپن، کره جنوبی و زامبیا تصویب شده بود.

دیدگاه‌های متفاوتی دربارهٔ لزوم تدوین قوانین مربوط به پریود حتی بین فعالان حقوق زنان وجود دارد. حامیان این قانون در یک مورد آن هم «قانون مقدمه فرهنگ‌سازی» اتفاق نظر دارند، اما مخالفان می‌گویند که برجسته کردن این موضوع در محیط‌های کار ممکن است ضعف بهره‌وری زنان در مقایسه با نیروهای مرد تلقی شود و می‌تواند به تبعیض‌های جنسیتی دامن بزند.

شهره بسکی، جراح زنان و زایمان در بریتانیا، ریشه معضلات اجتماعی زنان در دوران پریود و دشواری طرح این موضوع در برخی شرایط ازجمله در محیط کار را «فقدان آموزش صحیح» عنوان می‌کند.

به‌اعتقاد خانم بسکی، این موضوعی «خصوصی» است و «همان‌طور که مردان دربارهٔ مسائل خود مانند پروستات همه‌جا حرف نمی‌زنند، برای زنان هم همین این طور است»، اما آن‌چه مهم است، آموزش جامعه در برخورد با این موضوع‌ها به‌عنوان یک «مسئله طبیعی» است.

شهر بسکی با این حال می‌گوید حرکت جوامع در مورد فرهنگ‌سازی در خصوص پریود هرچند رو به جلو اما کُند است.

او معتقد است که بسیاری از تابوها دربارهٔ پریود ریشه در باورهای دینی ازجمله «نجس دانستن زنان در دوران پریود» و لزوم تفکیک‌سازی آنان از جامعه دارد.

نمونهٔ این باور در تاریخ ایران پیش و پس از اسلام دیده می‌شود، اما تلاش برای بازتولید این باورها موجب فشار مضاعف بر زنان ایرانی در خودسانسوری مسائل خود به‌ویژه پریود می‌شود.

بیشتر در این باره: پیشنهاد فرهنگستان زبان و ادب فارسی؛ به جای قاعدگی بگویید دَشتان

در این میان، می‌توان به پیشنهاد واژهٔ «دشتان» (و نیز «ماهینگی») از سوی فرهنگستان فرهنگ‌وعلوم به جای کلمات «پریود»،‌ «عادت ماهانه» و «قاعدگی» در تیرماه امسال اشاره کرد.

«دشتان» از واژه‌های بسیار پرسابقه در زبان فارسی میانه است. بر اساس آن‌چه در قوانین اوستا (مجموعه کتاب مقدس زرتشیان) آمده است، نحوهٔ رفتار جامعه با زنان در دوران قاعدگی باید تغییر می‌کرد، ازجمله این‌که زنان در این دوره باید از مردان دوری می‌کردند و خود را در محوطه‌ای محصور به نام «دشتانستان» محبوس می‌کردند.

هم‌چنین زنان پس اطمینان از قطع کامل قاعدگی با انجام مراسم غسل، دوباره پاک می‌شدند و حق ورود به جریان عادی زندگی را پیدا می‌کردند.

این نگاه به زنان در اسلام و شاید برخی ادیان دیگر با تغییراتی هم‌چنان ادامه یافت و هنوز هم مسلمانان بر این باورند که زنان در این دوره مثلاً حق تماس مستقیم با قرآن و ورود به مساجد را ندارند.

طبیعی است که تکرار و بازتولید این باورها تلاش‌ها برای تابوشکنی دربارهٔ مسائل زنان را دشوارتر می‌کند.

بیشتر در این باره: از ۳۲ میلیون نیروی کار زنان ایرانی چند درصد مشغول کارند؟