مقامات ارشد آمریکایی، اروپایی و عربی می‌گویند جمهوری اسلامی ایران که در تلاش برای به تصویر کشیدن قدرت خود در خاورمیانه بود، با تحمل ضربات دردناک پیاپی و جدی به این تلاش دیرینهٔ خود، بخش بزرگی از نیروهایش را از سوریه خارج کرده و در حال از دست دادن کنترل و نفوذش در منطقه است.
روزنامه وال استریت جورنال روز سه‌شنبه ۱۸ دی در گزارش مفصلی نوشت عقب‌نشینی ایران از سوریه نشان پایان تقلای تهران در طول سال‌ها است که سوریه را به عنوان مرکز راهبرد منطقه‌ای خود برای هماهنگ‌کردن حکومت‌ها و شبه‌نظامیان متحدش جهت گسترش حوزهٔ نفوذ خود تعریف کرده و از سوریه که یک دارایی راهبردی برایش بود، علیه آمریکا و اسرائیل جنگ نیابتی به راه انداخته بود.
بر اساس این گزارش، تهران سوریه را به عنوان یک پایگاه نظامی در همجواری اسرائیل می‌دید و قصد ایجاد حلقهٔ آتش در اطراف اسرائیل را داشت و از سوریه به نیروهای آمریکایی حمله می‌کرد.
اندرو تبلر، مدیر سابق میز سوریه در شورای امنیت ملی کاخ سفید، فروپاشی متحد ایران در سوریه را یک «شکست فاجعه‌بار» برای جمهوری اسلامی می‌داند.
میک مولروی، یک مقام پیشین وزارت دفاع آمریکا، نیز معتقد است که فرار نیروهای ایران و متحدینش از سوریه و به جای گذاشتن مقادیر زیادی تجهیزات، در کنار فروپاشی حکومت اسد، نفوذ ایران در منطقه و توان تهران را در حمایت از سازمان‌های «تروریستی» که زمانی قدرت داشتند، کاهش داده است.
بیشتر در این باره: رهبر «تحریر الشام» خواستار «بازنگری» ایران در مداخلات منطقه‌ای شدمقالهٔ وال استریت جورنال هم‌زمان با نخستین ماه از فروپاشی حکومت بشار اسد و فرار او به روسیه در پی رسیدن نیروهای «هئیت تحریر الشام» به دمشق به فرماندهی احمد الشرع، پس از حرکت ۱۱ روزه این نیروهای جهادگرای پیشین از استان ادلب منتشر شده است.
«سرخوردگی» تهران از اسد پیش از فرار نیروهای ایرانی
جمهوری اسلامی ایران که از آغاز روی کار آمدنش خود را متحد سوریه در دوران حافظ اسد اعلام کرد، پس از آغاز اعتراضات مردمی در سال ۲۰۱۱ علیه حکومت پسر او، بشار اسد، کمک‌های هنگفت خود برای بقای دولت دمشق را افزایش داد و با تشکیل گروه‌های جنگجو، آن‌ها را برای جنگیدن در کنار ارتش بشار اسد راهی سوریه کرد.
صدها تن از نیروهای ارشد سپاه پاسداران، از جمله فرماندهانی که در جنگ ایران و عراق تجربه آموخته بودند، به عنوان «مستشار» به سوریه رفتند.
سوریه به منزلهٔ مسیر حیاتی برای ایران در ارتباط با گروه نیابتی بزرگش در منطقه، حزب‌الله بود؛ گروهی که متحد اصلی تهران در «محور مقاومت» خوانده می‌شد.
یک مقام ارشد آمریکایی به وال استریت جورنال گفت اکنون نیروهای قدس سپاه پاسداران به ایران بازگشته و گروه‌های شبه‌نظامی وابسته به آن‌ها که برای کار در سوریه ایجاد شده بودند، منحل شده‌اند.
نمایی از پرچم جمهوری اسلامی که یک روز پس از سقوط حکومت بشار اسد در سوریه مقابل سفارت ایران در دمشق به زمین افتاده است
هنگامی که نیروهای «هیئت تحریر الشام» حرکت از ادلب را آغاز کردند و ظرف ۱۱ روز به دمشق رسیدند، ایران از این فرصت برای خروج پرسنل خود از سوریه استفاده کرد.
به نوشتهٔ این روزنامه، پیش از آغاز حرکت نیروهای «هیئت تحریر الشام» از ادلب و سقوط «دراماتیک» ارتش بشار اسد، حملات هوایی اسرائیل به اهداف ایران و متحدینش در منطقه، جایگاه ایران در سوریه را متزلزل کرده بود، به‌ویژه که از اسد «سرخورده شده بود».
سرخوردگی تهران از اسد به این دلیل بود که او حاضر به مداخله در جنگ علیه اسرائیل و مشارکت عملی در «محور مقاومت» نبود.
این گزارش حاکی است شبکه‌ای که ایران در سوریه ساخته بود، زمانی سراسر آن کشور را در برمی‌گرفت؛ از شرق که سپاه پاسداران به وارد کردن سلاح و نفرات به درون سوریه مشغول بود تا مرز لبنان در غرب، جایی که دست‌اندرکار تجهیز حزب‌الله به محموله‌های تسلیحات بود.
تسلیحات رها شده گواه عقب‌نشینی شتاب‌زده ایران و متحدانش
مقامات غربی و عربی به وال استریت جورنال گفته‌اند به دنبال فروپاشی حکومت اسد، هنوز هزاران نیروی مورد حمایت ایران در سوریه بودند؛ عمدتاً در شرق این کشور، شماری در دمشق، حلب و نقاط دیگر. اکثر این نیروهای گریخته به شرق سوریه، شامل صدها افسر سپاه پاسداران، شبه‌نظامیان شیعه افغانستانی، عراقی و لبنانی و نیروهای سوری از مرز القائم به عراق فرار کردند.
برخی از ایرانیان مستقر در دمشق با آخرین هواپیماها خود را به ایران رساندند و نیروهای حزب‌الله از بزرگراه سوریه به سوی بیروت، راه فرار به لبنان را در پیش گرفتند.
بیشتر در این باره: پوتین: روسیه چهار هزار نیروی ایران را از سوریه خارج کرداین مقاله تآکید دارد که نیروهای ایران و نیابتی‌های‌شان از سوریه فرار کردند و مقادیر زیادی سلاح و تجهیزات زیادی را رها کردند در حالی که تهران سال‌ها مبالغ کلانی در این کشور هزینه کرده بود.
به نوشته وال استریت جورنال، در روزهای پس از سرنگونی اسد، بزرگراه دمشق به بیروت، از خودروهای نظامی منهدم و رها شده از جمله تانک و راکت‌اندازهای متحرک مملو شد؛ وضعیتی که گواه عقب‌نشینی شتاب‌آلود بود. اسرائیل در نخستین روزهای پس از سقوط اسد، تجهیزات به جای مانده از ایران را منفجر کرد و برخی از تسلیحات رها شده نیز به غنیمت شورشی‌های ضد اسد درآمد.
این روزنامه وضعیت رخ داده برای نیروهای ایران را با روسیه که هنوز در سوریه حضور دارد و سران مسکو نیز در حال گفت‌وگو با حاکمان دمشق برای ادامه فعالیت پایگاه‌های‌شان در سوریه هستند، مقایسه کرده است.
نگرانی از تقلای ایران برای احیای شبکه‌های قدیمی و بهره‌برداری از بی‌ثباتی
باربارا لیف، دستیار وزیر خارجه آمریکا در امور خاور نزدیک، گفت نیروهای ایران تا حد زیادی از سوریه خارج شده‌اند و این «فوق‌العاده است» و سوریه اکنون یک سرزمین متخاصم برای ایران است. اما به گفته خانم لیف، این وضعیت به این معنی نیست که ایران دوباره برای ورود تلاش نکند.
سایر مقامات آمریکایی نیز معتقدند که ایران تلاش خواهد کرد که اگر چه نه در کوتاه مدت، اما به طریقی، اتصال زمینی با لبنان را دوباره برقرار کند.
آمریکا نگران است که ایران در درازمدت برای بازگرداندن نفوذش در سوریه اقدام کند، شبکه‌های قدیمی را احیا و دوباره فعال کند و برای این هدف، از بی‌ثباتی احتمالی در کشوری که همچنان میان گروه‌های مختلف شبه‌نظامی، برنامه‌ها و ایدئولوژی‌های متضاد تقسیم شده، بهره‌برداری کند.
اندرو تابلر معتقد است که ابعاد فاجعه‌آمیز بودن شکست برای ایران به یکپارچه ماندن سوریه بستگی دارد زیرا تهران می‌تواند در رهگذر اختلافات فرقه‌ای، روزنه‌ای برای نفوذ بیابد.
اما به گفته یک مقام آمریکایی، حاکمان جدید سوریه که سال‌ها علیه اسد جنگیدند، جمهوری اسلامی ایران را یک تهدید تشخیص داده و بعید است که به سپاه پاسداران امکان دهند در آینده نزدیک حضور نظامی خود را در سوریه احیا کنند.
احمد الشرع به «الشرق الاوسط» گفته بود با حذف شبه‌نظامیان ایرانی و بستن سوریه به روی نفوذ ایران، ما به منافع منطقه خدمت کردیم، ما به چیزی دست یافتیم که دیپلماسی و فشار خارجی نتوانسته بود آن را محقق کند. او تأکید کرد که بیرون رفتن ایران از سوریه «پروژه» ایران را «۴۰ سال به عقب برگرداند».
انتقال مستقیم پول برای حزب‌الله
با سقوط اسد، توان ایران در احیای حزب‌الله در لبنان و حماس در غزه، دو سازمانی که در یک سال اخیر متحمل ضربات شدیدی از سوی اسرائیل شدند، به میزان زیادی آسیب دیده و از دست رفتن پل زمینی که ایران از آن برای تجهیز حزب‌الله در لبنان استفاده می‌کرد، معنای خاصی دارد.
بیشتر در این باره: بازرسی «تنش‌آمیز» پرواز ماهان‌ایر در فرودگاه بیروت به ظن حمل پول برای حزباللهاین گزارش حاکی است که ایران در شرایط تازه به تقلا افتاده تا محموله‌های نقدی را مستقیم به دست حزب‌الله در لبنان برساند اما این کار موانعی دارد؛ جایی که هفته گذشته جنجالی حول دو پرواز مسافربری ایران در فرودگاه بیروت رخ داد و مسافران و چمدان‌ها به دقت تفتیش شد.
همچنین مقامات جمهوری اسلامی ایران مشغول تلاش برای مقابله با عواقب سقوط نفوذ خود در سوریه هستند. علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران، گفته است افرادی که مدعی بیهوده بودن خون‌های به زمین ریخته شده در سوریه هستند، اشتباه بزرگی می‌کنند؛ این خون‌ها برای «برای دفاع از حرم» بود.
بر اساس این گزارش، مشکلات ایران محدود به سوریه نیست؛ تهران در حملات هوایی دو ماه پیش اسرائیل که سامانه‌های دفاع هوایی ایران را منهدم کرد، آسیب‌پذیرتر شده و سایت‌های تولید موشکی کشور نیز آسیب دیده است.
غیر از این‌ها، بحران اقتصادی ایران وخیم‌تر شده، ناآرامی در کشور در زمینه ناخشنودی از تورم رو به افزایش است و در آستانه بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید، موجی از تحریم‌های سخت درانتظار ایران است.