اتخاذ خط مشی متفاوت با روسیه در قبال پرونده هسته‌ای ایران و ادامه مقاومت در برابر فشار‌های غرب و کشورهای منطقه، در زمینه اعمال تحریم‌های تازه به منظور متوقف ساختن آن، بخشی از برنامه‌های راهبردی چین برای توسعه نفوذ در ایران و جایگزینی جایگاهی است که روسیه نزد رهبران جمهوری اسلامی داشته است.
برخورداری از امکانات بی‌نظیر سرمایه‌گذاری خارجی، قدرت صادرات کالاهای مصرفی، ظرفیت تولید و فروش اسلحه با استفاده از مدل‌های روسی -ضمن اعمال محدودیت‌های سیاسی کمتر و بهای ارزان‌تر، و آمادگی برای حضور فعال در بخش‌های مختلف صنایع نفت و گاز و طرح‌های بالادستی و پایین دستی انرژی، از جمله احداث پالایشگاه و یا مشارکت در ایجاد خطوط لوله نفت و گاز ایران، از جمله اهرم‌هایی است که چین مصمم است در اجرای سیاست خارجی تازه خود در قبال تهران مورد استفاده قرار دهد.
در تمام زمینه‌های یاد شده چین دارای امتیازهای خاص و برتری نسبت به روسیه است. استفاده از اهرم‌های یاد شده می‌تواند توازه کنونی را در تهران به نحو محسوسی به نفع چین و به زیان روسیه دستخوش تغییر سازد.
در مسیر تحقق این هدف استراتژیکی، چین علیرغم داشتن امکانات و امتیازات قابل ملاحظه، با دشواری‌هایی نیز روبه‌رو است. مقاومت پنهان روسیه با این نقش تازه، تجربه و سوابق محدود پکن در عرصه روابط بین الملل (در مقایسه با روسیه و یا پاره ای از کشورهای بزرگ غربی) و همچنین ضرورت محترم شمردن مسئولیت‌های مشترک پکن در قبال جامعه جهانی و نسبت به سایر شرکای اقتصادی خود از جمله آنها هستند.
در ابراز مراتب نارضایتی نسبت به این نقش، طی دو هفته گذشته ابتدا ولادیمیر پوتین نخست وزیر قدرتمند روسیه، بدون نام بردن از چین، ضمن گلایه از دوستان روسیه در زمینه تولید سلاح‌های روسی و صدور آن به کشورهای ثالث، این عمل را موجب تحمیل زیان اقتصادی به کشور متبوعش و در نتیجه از دست رفتن بازهای صادرات اسلحه روسیه برشمرد.
به دنبال انتشار اظهارات پوتین چند مقام نظامی روسی نیز طی روزهای اخیر به طرح انتقادات غیر مستقیم مشابه مبادرت ورزیده‌اند که بخشی از آنها متوجه چین بود.
چند روز قبل دیمیتری لیتوفکین طی مقاله ای که روزنامه «نزاویسمایا گازیتا» انتشار یافت، مدعی شد که علیرغم افزایش صادرات اسلحه روسیه در سال ۲۰۰۹ به میزان ۱۰ در صد (مجموع ۸.۶ میلیارد دلار) نسبت به سال پیش از آن، در صورت خودداری کشورهای دوست از تولید و صادرات سلاح‌های شبیه سازی شده روسی، این حجم می‌توانست به میزان قابل ملاحظه‌ای افزایش یابد.
جنگنده‌های اف-سی-۱ چین که در گذشته به ایران و سوریه صادر شده‌اند کپی جنگنده‌های قدیمی‌تر روسی است که با تغییران کوچکی مشابه سازی شده‌اند. چین تا کنون تعدادی از مدل‌های هماپیماهای سوخوی-۲۷ و میگ-۲۹ را مشابه سازی و به ایران عرضه داشته است. قیمت هواپیماهای چینی ارزان‌تر از مدل اصلی روسی است و پکن بدون افزودن هرنوع شرط سیاسی، آماده تحویل بیشتر آنها به تهران است.
با توجه به ظرفیت صنعتی چین، آن کشور قادر به تولید ۲۰۰۰ فروند از این هواپیماها و ارائه آن به بازار‌های جهانی از جمله ایران است.
میخائیل بارابانوف، سردبیر مجله نظامی روسی «مسکو دیفنس» نیز بیش از لیتوفکین یاد آور شده بود که چینی‌ها مشغول مشابه سازی موتورهای سوخوی-۲۷ هستند. بارابانوف در مقاله خود همچنین تاکید کرده بود که « این موضوع خوشایند روسیه نیست.»
با وجود کوچک بودن نیروی هوایی کنونی ایران، در میان هواپیماهای نظامی تازه ای که طی ۱۰ سال گذشته به جمهوری اسلامی فروخته شده است، تعداد هواپیماهای ساخت چین بیشتر از نمونه‌های اصلی خریداری شده از روسیه است. چین آمادگی خود را برای فروش تعدد قابل ملاحظه‌ای هواپیماهای جنگنده، و آموزش کادر پرواز و تامین خدمات فنی بعد از فروش آنها را به ایران اعلام داشته است.
به علاوه چین پیشنهاداتی در جهت نوسازی و تجهیز نیروی زمینی سپاه پاسداران و توسعه صنایع نظامی مرتبت با نیروی زمینی را نیز که عمدتا در اصفهان و تا حدودی در تهران قرار دارند، در اختیار جمهوری اسلامی قرار داده است.
در زمینه نفت و گاز، امکانات چین می‌تواند تا حدودی تاثیر تحریم‌های خارجی را خنثی سازد. چین در حال حاضر تعهداتی را در حدود ۸۰ میلیارد دلار برای سرمایه‌گذاری در طرح‌های اکتشاف و تولید نفت و گاز ایران پذیرفته است.
چین همچنین مایل به خریداری گاز مایع از ایران است. هم اکنون طرحی برای توسعه و بهره برداری از فاز ۱۱ پارس جنوبی با کمک چین در مراحل پایانی مطالعاتی است. در صورت عملیاتی شدن این طرح، چین و سینوپک، جانشین استات اویل نروژ خواهد شد.
طرحی نیز در مورد صدور گاز طبیعی از راه خط لوله و همچنین گاز مایع ایران به چین در دست مطالعه قرار دارد. مشکل عمده چین نداشتن تجربه کافی در صنایع بهره برداری نفت و گاز و عدم برخورداری از تکنولوژی لازم در این زمینه است؛ به منظور اجرای طرح مایع سازی گاز ، چین مجبور به استفاده از مجوز‌هایی است که انحصار آنها در اختیار شرکت‌های آمریکایی است.
در صورت گسترش همگاری‌های چین با ایران، جمهوری اسلامی نه تنها موفق به خنثی ساختن نتایج بخش قابل ملاحظه‌ای از تحریم‌های جاری و آینده علیه خود خواهد شد، که ضرورت ِ دادن امتیازهای سیاسی و تجاری به مسکو در قبال تامین نیازهای خود را نیز کاهش خواهد داد. با این و جود پکن در این زمینه با تهران به موافقت‌هایی دست یافته است.
روسیه از موقعیت انحصاری خود در قبال ایران به صورت مستقیم و غیر مستقیم تاکنون بهره فراوانی برده است. ضعیف شدن اهرم‌هایی که مسکو در قبال تهران تاکنون در اختیار داشته، به دلیل حضور چین و تامین نیازهای تهران از یک منبع تازه، موجب کاهش نفوذ سیاسی کرملین در تهران و ناخرسندی مسکو خواهد شد.
به منظور حفظ تعادل نسبی در برخورد با تهران و همزمان، همراهی با جامعه جهانی، چین از امکان اعطای امتیازهای سیاسی به تهران نیز برخوردار است.
همراهی با جامعه جهانی بعد از خاتمه چانه زنی‌ها ی کنونی پیرامون نوع تحریم‌های آینده شورای امنیت علیه ایران، بی تردید موجب آزردگی خاطر رهبران جمهوری اسلامی خواهد شد. چند روز پیش از تصویب تحریم‌های تازه و یا چند روز بعد از آن و در هر حال طی چند هفته آینده چین فرصت خواهد داشت که با پذیرفته شدن ایران به عنوان عضو اصلی در پیمان شانگهای، موافقت به عمل آورد. تا کنون روسیه موافق و چین مخالف پذیرفته شدن ایران بوده‌اند.
با تغییر این نقش، چین قدرت خود را در پیمان شانگهای و در منطقه به رخ روسیه خواهد کشید و به گونه‌ای از تهران نیز دلجویی خواهد کرد. جمهوری اسلامی برای در بر گرفتن چین و واگذاری بخش قابل ملاحظه‌ای از جایگاه روسیه به آن کشور دارای آمادگی کامل است.
برخورداری از امکانات بی‌نظیر سرمایه‌گذاری خارجی، قدرت صادرات کالاهای مصرفی، ظرفیت تولید و فروش اسلحه با استفاده از مدل‌های روسی -ضمن اعمال محدودیت‌های سیاسی کمتر و بهای ارزان‌تر، و آمادگی برای حضور فعال در بخش‌های مختلف صنایع نفت و گاز و طرح‌های بالادستی و پایین دستی انرژی، از جمله احداث پالایشگاه و یا مشارکت در ایجاد خطوط لوله نفت و گاز ایران، از جمله اهرم‌هایی است که چین مصمم است در اجرای سیاست خارجی تازه خود در قبال تهران مورد استفاده قرار دهد.
در تمام زمینه‌های یاد شده چین دارای امتیازهای خاص و برتری نسبت به روسیه است. استفاده از اهرم‌های یاد شده می‌تواند توازه کنونی را در تهران به نحو محسوسی به نفع چین و به زیان روسیه دستخوش تغییر سازد.
در مسیر تحقق این هدف استراتژیکی، چین علیرغم داشتن امکانات و امتیازات قابل ملاحظه، با دشواری‌هایی نیز روبه‌رو است. مقاومت پنهان روسیه با این نقش تازه، تجربه و سوابق محدود پکن در عرصه روابط بین الملل (در مقایسه با روسیه و یا پاره ای از کشورهای بزرگ غربی) و همچنین ضرورت محترم شمردن مسئولیت‌های مشترک پکن در قبال جامعه جهانی و نسبت به سایر شرکای اقتصادی خود از جمله آنها هستند.
در ابراز مراتب نارضایتی نسبت به این نقش، طی دو هفته گذشته ابتدا ولادیمیر پوتین نخست وزیر قدرتمند روسیه، بدون نام بردن از چین، ضمن گلایه از دوستان روسیه در زمینه تولید سلاح‌های روسی و صدور آن به کشورهای ثالث، این عمل را موجب تحمیل زیان اقتصادی به کشور متبوعش و در نتیجه از دست رفتن بازهای صادرات اسلحه روسیه برشمرد.
به دنبال انتشار اظهارات پوتین چند مقام نظامی روسی نیز طی روزهای اخیر به طرح انتقادات غیر مستقیم مشابه مبادرت ورزیده‌اند که بخشی از آنها متوجه چین بود.
چند روز قبل دیمیتری لیتوفکین طی مقاله ای که روزنامه «نزاویسمایا گازیتا» انتشار یافت، مدعی شد که علیرغم افزایش صادرات اسلحه روسیه در سال ۲۰۰۹ به میزان ۱۰ در صد (مجموع ۸.۶ میلیارد دلار) نسبت به سال پیش از آن، در صورت خودداری کشورهای دوست از تولید و صادرات سلاح‌های شبیه سازی شده روسی، این حجم می‌توانست به میزان قابل ملاحظه‌ای افزایش یابد.
جنگنده‌های اف-سی-۱ چین که در گذشته به ایران و سوریه صادر شده‌اند کپی جنگنده‌های قدیمی‌تر روسی است که با تغییران کوچکی مشابه سازی شده‌اند. چین تا کنون تعدادی از مدل‌های هماپیماهای سوخوی-۲۷ و میگ-۲۹ را مشابه سازی و به ایران عرضه داشته است. قیمت هواپیماهای چینی ارزان‌تر از مدل اصلی روسی است و پکن بدون افزودن هرنوع شرط سیاسی، آماده تحویل بیشتر آنها به تهران است.
با توجه به ظرفیت صنعتی چین، آن کشور قادر به تولید ۲۰۰۰ فروند از این هواپیماها و ارائه آن به بازار‌های جهانی از جمله ایران است.
میخائیل بارابانوف، سردبیر مجله نظامی روسی «مسکو دیفنس» نیز بیش از لیتوفکین یاد آور شده بود که چینی‌ها مشغول مشابه سازی موتورهای سوخوی-۲۷ هستند. بارابانوف در مقاله خود همچنین تاکید کرده بود که « این موضوع خوشایند روسیه نیست.»
با وجود کوچک بودن نیروی هوایی کنونی ایران، در میان هواپیماهای نظامی تازه ای که طی ۱۰ سال گذشته به جمهوری اسلامی فروخته شده است، تعداد هواپیماهای ساخت چین بیشتر از نمونه‌های اصلی خریداری شده از روسیه است. چین آمادگی خود را برای فروش تعدد قابل ملاحظه‌ای هواپیماهای جنگنده، و آموزش کادر پرواز و تامین خدمات فنی بعد از فروش آنها را به ایران اعلام داشته است.
به علاوه چین پیشنهاداتی در جهت نوسازی و تجهیز نیروی زمینی سپاه پاسداران و توسعه صنایع نظامی مرتبت با نیروی زمینی را نیز که عمدتا در اصفهان و تا حدودی در تهران قرار دارند، در اختیار جمهوری اسلامی قرار داده است.
در زمینه نفت و گاز، امکانات چین می‌تواند تا حدودی تاثیر تحریم‌های خارجی را خنثی سازد. چین در حال حاضر تعهداتی را در حدود ۸۰ میلیارد دلار برای سرمایه‌گذاری در طرح‌های اکتشاف و تولید نفت و گاز ایران پذیرفته است.
چین همچنین مایل به خریداری گاز مایع از ایران است. هم اکنون طرحی برای توسعه و بهره برداری از فاز ۱۱ پارس جنوبی با کمک چین در مراحل پایانی مطالعاتی است. در صورت عملیاتی شدن این طرح، چین و سینوپک، جانشین استات اویل نروژ خواهد شد.
طرحی نیز در مورد صدور گاز طبیعی از راه خط لوله و همچنین گاز مایع ایران به چین در دست مطالعه قرار دارد. مشکل عمده چین نداشتن تجربه کافی در صنایع بهره برداری نفت و گاز و عدم برخورداری از تکنولوژی لازم در این زمینه است؛ به منظور اجرای طرح مایع سازی گاز ، چین مجبور به استفاده از مجوز‌هایی است که انحصار آنها در اختیار شرکت‌های آمریکایی است.
در صورت گسترش همگاری‌های چین با ایران، جمهوری اسلامی نه تنها موفق به خنثی ساختن نتایج بخش قابل ملاحظه‌ای از تحریم‌های جاری و آینده علیه خود خواهد شد، که ضرورت ِ دادن امتیازهای سیاسی و تجاری به مسکو در قبال تامین نیازهای خود را نیز کاهش خواهد داد. با این و جود پکن در این زمینه با تهران به موافقت‌هایی دست یافته است.
روسیه از موقعیت انحصاری خود در قبال ایران به صورت مستقیم و غیر مستقیم تاکنون بهره فراوانی برده است. ضعیف شدن اهرم‌هایی که مسکو در قبال تهران تاکنون در اختیار داشته، به دلیل حضور چین و تامین نیازهای تهران از یک منبع تازه، موجب کاهش نفوذ سیاسی کرملین در تهران و ناخرسندی مسکو خواهد شد.
به منظور حفظ تعادل نسبی در برخورد با تهران و همزمان، همراهی با جامعه جهانی، چین از امکان اعطای امتیازهای سیاسی به تهران نیز برخوردار است.
همراهی با جامعه جهانی بعد از خاتمه چانه زنی‌ها ی کنونی پیرامون نوع تحریم‌های آینده شورای امنیت علیه ایران، بی تردید موجب آزردگی خاطر رهبران جمهوری اسلامی خواهد شد. چند روز پیش از تصویب تحریم‌های تازه و یا چند روز بعد از آن و در هر حال طی چند هفته آینده چین فرصت خواهد داشت که با پذیرفته شدن ایران به عنوان عضو اصلی در پیمان شانگهای، موافقت به عمل آورد. تا کنون روسیه موافق و چین مخالف پذیرفته شدن ایران بوده‌اند.
با تغییر این نقش، چین قدرت خود را در پیمان شانگهای و در منطقه به رخ روسیه خواهد کشید و به گونه‌ای از تهران نیز دلجویی خواهد کرد. جمهوری اسلامی برای در بر گرفتن چین و واگذاری بخش قابل ملاحظه‌ای از جایگاه روسیه به آن کشور دارای آمادگی کامل است.
