روز جمعه حدود پنج هزار نفر از مردم اردن در شهر امان، پایتخت این کشور، بزرگ‌ترین تظاهرات از زمان وقوع تحولات اخیر در کشور تونس را برگزار کردند، و همزمان شهرهای اربید، کرک، زرقه و چند شهر و شهرک دیگر اردن نیز شاهد تظاهرات اردنی‌ها بود.
تظاهرکنندگان اردنی علیه افزایش قیمت مواد اساسی و وضع اقتصادی حاکم بر کشور خود شعار می‌دادند و زندگی بهتر توام با رفاه را درخواست می‌کردند.
راه‌پیمایان در تظاهرات خود در امان و شهرهای دیگر شعار می‌دادند که طرح‌های دولتی برای پیشبرد بازار آزاد موجب گسترش فساد شده است.
فعالان اسلام‌گرا، فعالان جنبش‌های چپ و اعضا و هواداران اتحادیه‌های کارگری و کارمندان، در کنار یکدیگر، در بخش باستانی شهر امان راه‌پیمایی کردند و از جمله می‌گفتند: «دولت گوشت ما را می‌خورد»، «یا سمیر (اشاره به نام سمیر الرفاعی، نخست وزیر اردن) ما را با این گرانی کشتی، ما را شکستی.»
خواسته سیاسی مهم راه‌پیمایان این بود که نخست وزیر با رای اردنی‌ها انتخاب شود. در سیستم کنونی، پادشاه نخست وزیر را منصوب می‌کند. دولت‌های اردن چندان ثباتی ندارند و ملک عبدالله دوم مانند پدرتاجدارش، ملک حسین فقید، در اندک زمانی نخست وزیر را عوض می‌کند.
برنامه‌ریزی‌ها برای راه‌پیمایی روز جمعه در امان از هفته گذشته آغاز شده بود، زمانی که ابتدا چند راه‌پیمایی کوچک دیگر برگزار شد تا شاید مسئولان متوجه خشم مردم از افزایش قیمت برخی از مایحتاج اساسی بشوند.
در تظاهرات مردم علیه افزایش بدهی‌های ملی شعار می‌دادند. میزان بدهی‌های اردن امسال به ۱۵ میلیارد دلار رسیده است. کسری بودجه سال ۲۰۰۹ دو میلیارد دلار بود و تولید سرانه ملی که ۹ درصد، رقمی خیره‌کننده، بود امسال به ۵ درصد کاهش یافته است.
در حالی که بسیاری از کشورهای عرب و از جمله عراق، همسایه اردن، از منابع طبیعی زیادی مانند نفت برخوردارند، اردن از این منابع طبیعی چندان بهره‌ای ندارد.
اردن در مجموع یکی از کوچک‌ترین اقتصادها در میان کشورهای عربی را دارد و حیات اقتصادی آن کاملا به کمک‌های خارجی وابسته است.
سمیر الرفاعی، که پدرش نیز بار‌ها نخست وزیر اردن بوده است، در روزهای اخیر بسته کمک‌های مالی برای مردم به میزان ۱۷۰ میلیون دینار اردنی، معادل ۲۳۸ میلیون دلار، را تصویب کرد که به‌ویژه شامل یارانه سوخت و انواع انرژی و کالاهای اساسی مانند شکر و برنج می‌شود.
در حالی که دولت اردن ناچار شده بود طرح‌های اشتغال‌زایی را راکد بگذارد، در پی تظاهرات روزهای اخیر وادار شد نظر خود را کاملا تغییر دهد و برنامه‌های اشتغال‌زایی در این کشور را در چند عرصه از سرگیرد.
علی‌رغم همه سختی‌ها، دولت اردن با توصیه پادشاه اعلام کرد که از ماه ژانویه حقوق کارمندان و نظامی‌ها را افزایش می‌دهد، و همچنین سمیر الرفاعی قول داد که مالیات‌ها را در سال کنونی افزایش ندهد تا مردم درحالی که قیمت بسیاری از کالا‌ها افزایش یافته، بیش از این زیر فشار نباشند.
در این میان بزرگ‌ترین مشکل مالی دولت پرداخت حقوق کارمندان و معلم‌ها بوده که تاکنون سالانه هشت میلیارد و هشتصد میلیون دلار از بودجه این اقتصاد فقیر را می‌بلعد، در حالی که کشور هیچ منبعی برای درآمد هم ندارد.
در همین حال، در میان کشورهای منطقه و نیز سراسر جهان، دینار اردن همچنان یکی از قوی‌ترین پول‌ها باقی مانده است؛ هر دینار اردن معادل یک دلار و چهل سنت آمریکا، و تقریبا هم‌ارز یک یورو است.
یکی از مهم‌ترین مشکلات اردن در سال جاری به‌ویژه خشکسالی شدید است. در آخرین سفر‌هایم به این کشور، بیشترین شکایات مردم اردن را از کمبود شدید آب شنیده‌ام؛ نبود بارندگی شرایط اقلیمی را نیز کاملا تغییر داده و حتی شیارهای زمین بسیار عمیق شده است.
شعار‌ها علیه دولت، نه پادشاهی
اتحادیه‌های کارگری و انجمن‌های صنفی اردن که در تظاهرات جمعه سهم مهمی داشتند، همواره در برنامه‌ریزی فعالیت‌هایی متعدد برای بیان ناخشنودی‌ها سهیم بوده‌اند و دولت‌های اردن این اتحادیه‌ها را تحمل می‌کنند و آن را بخشی طبیعی از این جامعه می‌دانند.
حاکمیت اردن در حالی که وجود اسلام‌گرایان را تحمل کرده، با غرب نیز مناسبات بسیار نزدیک دارد. اسلام‌گرایان اردن، از جمله شاخه اردنی اخوان المسلمین، نیز هیچگاه شعار‌ها و برنامه‌های تندی علیه پادشاهی اردن مطرح نکرده‌اند و همواره ظاهرا با حاکمیت پادشاه کنار آمده‌اند و انتقادهای آنان پیوسته متوجه دولت‌های اردن بوده است.
از این روی، در تظاهرات روز جمعه نیز هیچ شعاری علیه شخص پادشاه، ملک عبدالله دوم و خاندان او، شنیده نشد و همه انتقاد‌ها متوجه سمیر الرفاعی و دولت او بود.
حتی هنگامی که ملکه رانیا، ملکه فلسطینی‌الاصل اردن، اخیرا تاکید کرد که حجاب را استفاده نخواهد کرد، انتقادی از سوی اسلام‌گرایان متوجه او نشد.
اکثر ارزیابی‌ها و حتی سخن گفتن با مردم کوچه و بازار اردن نشان می‌دهد که اکثریت مردم اردن پادشاه جوان خود را دوست دارند، همان محبتی که از زمان پدر او، ملک حسین، به یادگار مانده است.
خانواده پادشاه، برخلاف بسیاری از حاکمان کشورهای عربی، از زندگی تجملی در برابر چشم مردم کاملا خودداری می‌کنند و کاخ پادشاهی در شهر امان نیز از شکوه و جلال اقامتگاه‌های حاکمان عرب کاملا به دور است.
ترکیب جمعیت
بیش از نیمی از جمعیت هفت میلیون نفری اردن را فلسطینی‌الاصل‌ها تشکیل می‌دهند.
در همین حال عراقی‌هایی که پس از سال ۲۰۰۳ از عراق گریختند، بار مالی بزرگی بر دوش اردن ایجاد کرده‌اند. دست‌کم یک میلیون عراقی به اردن گریخته‌اند که هر چند برخی از آن‌ها سرمایه‌هایی در ابعاد متفاوت به اردن انتقال دادند، اما وجود آن‌ها نیز مصائب اقتصادی اردن را افزایش داده است.
اما برخی از عراقی‌های ثروتمند نیز به سرمایه‌گذاری‌هایی از جمله در خانه‌سازی در اردن دست زده‌اند که در بافت شهری امان را موجب تغییری مثبت بوده است.
برخی از حاکمان و ثروتمندان کشورهای عرب، به‌ویژه از عربستان سعودی و سایر نقاط خلیج فارس، نیز نظر به ثبات سیاسی مناسب اردن، در سال‌های اخیر به سرمایه‌گذاری‌های کم‌سابقه‌ای در این کشوردست زده‌اند.
این سرمایه‌گذاری‌های خلیجی‌ها از زمانی افزایش یافت که وضع اقتصادی دوبی و برخی از امیرنشین‌های دیگر متزلزل شد.
این ثروتمندان خلیجی به‌ویژه در امر برپایی هتل‌های مجلل در طول دریاچه نمک «بحرالمیت» و نیز ساحل دریای سرخ، در بندر عقبه، سرمایه‌گذاری‌های زیادی داشته‌اند.
این سرمایه‌گذاری‌ها اثرات مثبت زیادی بر توریسم اردن گذاشته و جهانگردان بسیاری را از کشورهای عرب، هند و پاکستان، افزون بر شمار همیشه چشمگیر مسافران اروپایی راهی اردن کرده است.
اردن و ایران
دولت اردن از آغاز روی کار آمدن جمهوری اسلامی در ایران نسبت به برقراری تماس‌هایی میان ایران با اسلام‌گرایان اردنی حساسیت زیاد نشان داده است.
اردن چند بار مناسبات کامل با ایران را در اعتراض به برخی برنامه‌ریزی‌های اسلام‌گرایان برای حمله علیه اردن قطع کرده بود.
چند ماه پیش نیز تماس‌هایی که سفیر جمهوری اسلامی ایران در اردن با این اتحادیه‌های کارگری و انجمن‌های صنفی اردن برقرار کرده بود، موجب ناخشنودی در حاکمیت اردن شد و ایران را به دادن توضیح وادار کرد.
در همین حال اسفندیار رحیم مشایی، رئیس دفتر محمود احمدی‌نژاد، دو ماه پیش با سفر به اردن، از ملک عبدالله دوم برای سفر رسمی به ایران دعوت کرد، اما این سفر هنوز انجام نشده است.
همچنین یک تحقیق ساده نشان می‌دهد که ایرانی‌ها کوچک‌ترین سهمی در جهانگردی اردن ندارند و نام ایران برای بسیاری از اردنی‌ها تنها با نام محمود احمدی‌نژاد، رئیس جمهوری ایران، شناخته می‌شود و آشنایی مردم اردن با امور ایران بسیار ضعیف است.
نگرانی از اثر دومینوی تونس بر سایر کشورهای عرب
عمر موسی، دبیر کل مصری اتحادیه عرب، در روزهای اخیر به حاکمان همه کشورهای عرب نسبت به گسترش اعتراضات مردمی هشدار داده و از آن‌ها خواست پیش از آن که به سرنوشت تونس مبتلا شوند در راستای اجرای خواسته‌های مردم خود گام‌های سریعی بردارند.
در کشورهای عربی و اسلامی، بیشترین نگاه‌ها متوجه مصر، همسایه شرقی تونس، در شمال آفریقاست که بیش از هشتاد میلیون نفر جمعیت اکثرا جوان آن از تنگناهای اقتصادی شدیدا عاصی شده‌اند.
در چند روز گذشته، چند مرد مصری خود را با الهام از اقدام محمد بوعزیزی، جوان تونسی که الهام‌بخش انقلاب یاس تونس بود، به آتش کشیده‌اند.
در همین حال محمد البرادعی، از مخالفان حاکمیت کنونی مصر و رئیس پیشین آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، روز جمعه مردم مصر را به گسترش تظاهرات فرا خواند و آن را راهکار مناسب برای تشدید فشار بر حکمروایی حدودا سی‌ساله حسنی مبارک بر این کشور دانست.
تظاهرکنندگان اردنی علیه افزایش قیمت مواد اساسی و وضع اقتصادی حاکم بر کشور خود شعار می‌دادند و زندگی بهتر توام با رفاه را درخواست می‌کردند.
راه‌پیمایان در تظاهرات خود در امان و شهرهای دیگر شعار می‌دادند که طرح‌های دولتی برای پیشبرد بازار آزاد موجب گسترش فساد شده است.
فعالان اسلام‌گرا، فعالان جنبش‌های چپ و اعضا و هواداران اتحادیه‌های کارگری و کارمندان، در کنار یکدیگر، در بخش باستانی شهر امان راه‌پیمایی کردند و از جمله می‌گفتند: «دولت گوشت ما را می‌خورد»، «یا سمیر (اشاره به نام سمیر الرفاعی، نخست وزیر اردن) ما را با این گرانی کشتی، ما را شکستی.»
خواسته سیاسی مهم راه‌پیمایان این بود که نخست وزیر با رای اردنی‌ها انتخاب شود. در سیستم کنونی، پادشاه نخست وزیر را منصوب می‌کند. دولت‌های اردن چندان ثباتی ندارند و ملک عبدالله دوم مانند پدرتاجدارش، ملک حسین فقید، در اندک زمانی نخست وزیر را عوض می‌کند.
برنامه‌ریزی‌ها برای راه‌پیمایی روز جمعه در امان از هفته گذشته آغاز شده بود، زمانی که ابتدا چند راه‌پیمایی کوچک دیگر برگزار شد تا شاید مسئولان متوجه خشم مردم از افزایش قیمت برخی از مایحتاج اساسی بشوند.
در تظاهرات مردم علیه افزایش بدهی‌های ملی شعار می‌دادند. میزان بدهی‌های اردن امسال به ۱۵ میلیارد دلار رسیده است. کسری بودجه سال ۲۰۰۹ دو میلیارد دلار بود و تولید سرانه ملی که ۹ درصد، رقمی خیره‌کننده، بود امسال به ۵ درصد کاهش یافته است.
در حالی که بسیاری از کشورهای عرب و از جمله عراق، همسایه اردن، از منابع طبیعی زیادی مانند نفت برخوردارند، اردن از این منابع طبیعی چندان بهره‌ای ندارد.
اردن در مجموع یکی از کوچک‌ترین اقتصادها در میان کشورهای عربی را دارد و حیات اقتصادی آن کاملا به کمک‌های خارجی وابسته است.
سمیر الرفاعی، که پدرش نیز بار‌ها نخست وزیر اردن بوده است، در روزهای اخیر بسته کمک‌های مالی برای مردم به میزان ۱۷۰ میلیون دینار اردنی، معادل ۲۳۸ میلیون دلار، را تصویب کرد که به‌ویژه شامل یارانه سوخت و انواع انرژی و کالاهای اساسی مانند شکر و برنج می‌شود.
در حالی که دولت اردن ناچار شده بود طرح‌های اشتغال‌زایی را راکد بگذارد، در پی تظاهرات روزهای اخیر وادار شد نظر خود را کاملا تغییر دهد و برنامه‌های اشتغال‌زایی در این کشور را در چند عرصه از سرگیرد.
علی‌رغم همه سختی‌ها، دولت اردن با توصیه پادشاه اعلام کرد که از ماه ژانویه حقوق کارمندان و نظامی‌ها را افزایش می‌دهد، و همچنین سمیر الرفاعی قول داد که مالیات‌ها را در سال کنونی افزایش ندهد تا مردم درحالی که قیمت بسیاری از کالا‌ها افزایش یافته، بیش از این زیر فشار نباشند.
در این میان بزرگ‌ترین مشکل مالی دولت پرداخت حقوق کارمندان و معلم‌ها بوده که تاکنون سالانه هشت میلیارد و هشتصد میلیون دلار از بودجه این اقتصاد فقیر را می‌بلعد، در حالی که کشور هیچ منبعی برای درآمد هم ندارد.
در همین حال، در میان کشورهای منطقه و نیز سراسر جهان، دینار اردن همچنان یکی از قوی‌ترین پول‌ها باقی مانده است؛ هر دینار اردن معادل یک دلار و چهل سنت آمریکا، و تقریبا هم‌ارز یک یورو است.
یکی از مهم‌ترین مشکلات اردن در سال جاری به‌ویژه خشکسالی شدید است. در آخرین سفر‌هایم به این کشور، بیشترین شکایات مردم اردن را از کمبود شدید آب شنیده‌ام؛ نبود بارندگی شرایط اقلیمی را نیز کاملا تغییر داده و حتی شیارهای زمین بسیار عمیق شده است.
شعار‌ها علیه دولت، نه پادشاهی
اتحادیه‌های کارگری و انجمن‌های صنفی اردن که در تظاهرات جمعه سهم مهمی داشتند، همواره در برنامه‌ریزی فعالیت‌هایی متعدد برای بیان ناخشنودی‌ها سهیم بوده‌اند و دولت‌های اردن این اتحادیه‌ها را تحمل می‌کنند و آن را بخشی طبیعی از این جامعه می‌دانند.
حاکمیت اردن در حالی که وجود اسلام‌گرایان را تحمل کرده، با غرب نیز مناسبات بسیار نزدیک دارد. اسلام‌گرایان اردن، از جمله شاخه اردنی اخوان المسلمین، نیز هیچگاه شعار‌ها و برنامه‌های تندی علیه پادشاهی اردن مطرح نکرده‌اند و همواره ظاهرا با حاکمیت پادشاه کنار آمده‌اند و انتقادهای آنان پیوسته متوجه دولت‌های اردن بوده است.
از این روی، در تظاهرات روز جمعه نیز هیچ شعاری علیه شخص پادشاه، ملک عبدالله دوم و خاندان او، شنیده نشد و همه انتقاد‌ها متوجه سمیر الرفاعی و دولت او بود.
حتی هنگامی که ملکه رانیا، ملکه فلسطینی‌الاصل اردن، اخیرا تاکید کرد که حجاب را استفاده نخواهد کرد، انتقادی از سوی اسلام‌گرایان متوجه او نشد.
اکثر ارزیابی‌ها و حتی سخن گفتن با مردم کوچه و بازار اردن نشان می‌دهد که اکثریت مردم اردن پادشاه جوان خود را دوست دارند، همان محبتی که از زمان پدر او، ملک حسین، به یادگار مانده است.
خانواده پادشاه، برخلاف بسیاری از حاکمان کشورهای عربی، از زندگی تجملی در برابر چشم مردم کاملا خودداری می‌کنند و کاخ پادشاهی در شهر امان نیز از شکوه و جلال اقامتگاه‌های حاکمان عرب کاملا به دور است.
ترکیب جمعیت
بیش از نیمی از جمعیت هفت میلیون نفری اردن را فلسطینی‌الاصل‌ها تشکیل می‌دهند.
در همین حال عراقی‌هایی که پس از سال ۲۰۰۳ از عراق گریختند، بار مالی بزرگی بر دوش اردن ایجاد کرده‌اند. دست‌کم یک میلیون عراقی به اردن گریخته‌اند که هر چند برخی از آن‌ها سرمایه‌هایی در ابعاد متفاوت به اردن انتقال دادند، اما وجود آن‌ها نیز مصائب اقتصادی اردن را افزایش داده است.
اما برخی از عراقی‌های ثروتمند نیز به سرمایه‌گذاری‌هایی از جمله در خانه‌سازی در اردن دست زده‌اند که در بافت شهری امان را موجب تغییری مثبت بوده است.
برخی از حاکمان و ثروتمندان کشورهای عرب، به‌ویژه از عربستان سعودی و سایر نقاط خلیج فارس، نیز نظر به ثبات سیاسی مناسب اردن، در سال‌های اخیر به سرمایه‌گذاری‌های کم‌سابقه‌ای در این کشوردست زده‌اند.
این سرمایه‌گذاری‌های خلیجی‌ها از زمانی افزایش یافت که وضع اقتصادی دوبی و برخی از امیرنشین‌های دیگر متزلزل شد.
این ثروتمندان خلیجی به‌ویژه در امر برپایی هتل‌های مجلل در طول دریاچه نمک «بحرالمیت» و نیز ساحل دریای سرخ، در بندر عقبه، سرمایه‌گذاری‌های زیادی داشته‌اند.
این سرمایه‌گذاری‌ها اثرات مثبت زیادی بر توریسم اردن گذاشته و جهانگردان بسیاری را از کشورهای عرب، هند و پاکستان، افزون بر شمار همیشه چشمگیر مسافران اروپایی راهی اردن کرده است.
اردن و ایران
دولت اردن از آغاز روی کار آمدن جمهوری اسلامی در ایران نسبت به برقراری تماس‌هایی میان ایران با اسلام‌گرایان اردنی حساسیت زیاد نشان داده است.
اردن چند بار مناسبات کامل با ایران را در اعتراض به برخی برنامه‌ریزی‌های اسلام‌گرایان برای حمله علیه اردن قطع کرده بود.
چند ماه پیش نیز تماس‌هایی که سفیر جمهوری اسلامی ایران در اردن با این اتحادیه‌های کارگری و انجمن‌های صنفی اردن برقرار کرده بود، موجب ناخشنودی در حاکمیت اردن شد و ایران را به دادن توضیح وادار کرد.
در همین حال اسفندیار رحیم مشایی، رئیس دفتر محمود احمدی‌نژاد، دو ماه پیش با سفر به اردن، از ملک عبدالله دوم برای سفر رسمی به ایران دعوت کرد، اما این سفر هنوز انجام نشده است.
همچنین یک تحقیق ساده نشان می‌دهد که ایرانی‌ها کوچک‌ترین سهمی در جهانگردی اردن ندارند و نام ایران برای بسیاری از اردنی‌ها تنها با نام محمود احمدی‌نژاد، رئیس جمهوری ایران، شناخته می‌شود و آشنایی مردم اردن با امور ایران بسیار ضعیف است.
نگرانی از اثر دومینوی تونس بر سایر کشورهای عرب
عمر موسی، دبیر کل مصری اتحادیه عرب، در روزهای اخیر به حاکمان همه کشورهای عرب نسبت به گسترش اعتراضات مردمی هشدار داده و از آن‌ها خواست پیش از آن که به سرنوشت تونس مبتلا شوند در راستای اجرای خواسته‌های مردم خود گام‌های سریعی بردارند.
در کشورهای عربی و اسلامی، بیشترین نگاه‌ها متوجه مصر، همسایه شرقی تونس، در شمال آفریقاست که بیش از هشتاد میلیون نفر جمعیت اکثرا جوان آن از تنگناهای اقتصادی شدیدا عاصی شده‌اند.
در چند روز گذشته، چند مرد مصری خود را با الهام از اقدام محمد بوعزیزی، جوان تونسی که الهام‌بخش انقلاب یاس تونس بود، به آتش کشیده‌اند.
در همین حال محمد البرادعی، از مخالفان حاکمیت کنونی مصر و رئیس پیشین آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، روز جمعه مردم مصر را به گسترش تظاهرات فرا خواند و آن را راهکار مناسب برای تشدید فشار بر حکمروایی حدودا سی‌ساله حسنی مبارک بر این کشور دانست.
