روز جمعه مسئله زنان ايرانی و تبعيض عليه آنها يکی از مهمترين موضوعاتی بود که در جلسه ادواری بررسی حقوق بشر شورای حقوق بشر سازمان ملل در ژنو مطرح شد.
در اين جلسه که هر چهار سال يک بار برگزار می‌شود، نمايندگان کشورهای مختلف توصيه‌هايی را در مورد وضعيت حقوق بشر در کشورها از جمله ايران ارائه می‌دهند که کشورها می‌توانند آن را بپذيرند و اجرا کنند يا رد کنند.
پيش از برگزاری اين جلسه، ايران گزارش خودش را در مورد وضعيت حقوق بشر در ايران در چهار سال گذشته به سازمان ملل ارائه داده بود. گزارشی که، آنطور که شادی صدر، حقوق‌دان و از مديران سازمان عدالت برای ايران می‌گويد، در مورد بسياری از مسائل از جمله مسائل زنان با واقعيت منطبق نبود.
شادی صدر در این مورد به رادیو فردا می گوید:«ايران ادعا کرده که قانون حمايت از اطفال و نوجوانان بی‌سرپرست و بدسرپرست را تصويب کرده برای اينکه وضعيت کودکان را بهبود ببخشد. در حالی که ما می‌دانيم که محتوای اين قانون به عنوان مثال به پدرخوانده اجازه می‌دهد که با فرزند خوانده‌اش ازدواج کند و مورد اعتراض فعالان حقوق کودک قرار گرفته. مثال ديگر اين است که ايران پذيرفته بوده که قوانين را به شکلی تغيير دهد که مادر ايرانی بتواند تابعيت خودش را به بچه‌اش بدهد، حتی اگر شوهرش خارجی باشد. و ايران ادعا کرده که اين را اجرا کرده. در حالی که می‌دانيم هيچ چيزی در قانون در چهار سال گذشته در اين حوزه عوض نشده و هنوز هزاران زن ايرانی که به خصوص با اتباع افغانستان و عراق ازدواج کرده‌‌اند فرزندان‌شان بدون شناسنامه هستند.»
«در زمينه خشونت و تبعيض عليه زنان می‌شود گفت توصيه‌های بسيار دقيقی از سوی جامعه بين‌المللی به ايران داده شد. برای مثال تبعيض در قوانين ازدواج، طلاق و ارث زير سئوال رفت. ايران به دليل اجازه دادن ازدواج دختربچه‌ها محکوم شد و حق تحصيل برابر و دسترسی به فرصت‌های اشتغالی برابر و مقابله با خشونت هم جزو مواردی بود که بسياری از کشورها به آن اشاره کرد.رها بحرینی؛ پژوهشگر در سازمان عفو بین الملل
روز جمعه اما نزديک به يک سوم از کشورهای حاضر در جلسه به ايران در مورد تضمين برابری جنسيتی تذکر دادند. رها بحرينی پژوهشگر امور ايران در سازمان عفو بين‌الملل در مورد توصيه‌های مطرح شده به ايران در مورد مسائل زنان می‌گويد: «در زمينه خشونت و تبعيض عليه زنان می‌شود گفت توصيه‌های بسيار دقيقی از سوی جامعه بين‌المللی به ايران داده شد. برای مثال تبعيض در قوانين ازدواج، طلاق و ارث زير سئوال رفت. ايران به دليل اجازه دادن ازدواج دختربچه‌ها محکوم شد و حق تحصيل برابر و دسترسی به فرصت‌های اشتغالی برابر و مقابله با خشونت هم جزو مواردی بود که بسياری از کشورها به آن اشاره کردند.»
شادی امين، هماهنگ کننده شبکه لزبين‌ها و ترنس جندرهای ايرانی هم در مورد واکنش کشورها به مسائل همجنس‌گرايان در ايران به راديو فردا چنين گفته است: «به نظر ما در مجموع يک برد بود برای جامعه همجنس‌گرا و ترانس ايرانی. چون چهار سال پيش فقط ۳ توصيه درباره اين مسئله وجود داشت، و دولت ايران هم هيچکدام را نپذيرفته بود. اين بار بيش از ۱۰ توصيه از سوی کشورهای مختلف عنوان شده است.
با وجود اينکه در مجموع فکر می‌کنم سازمان‌دهی که دولت ايران کرده بود و بسيج کشورهای دوستش اين فرصت را نداد که کشورهای بيشتری بتوانند در اين عرصه دخالت کنند. اما ۱۰ توصيه در رابطه با وضعيت همجنس‌گرايان و ۲ توصيه مشخص درباره عمل‌های تغيير جنسيت برای ما يک برد محسوب می‌شود.»
اما پس از تذکرهای کشورها نمايندگان ايران هم فرصت پيدا کردند تا از وضعيت حقوق بشر دفاع کنند. محمد جواد لاريجانی نماينده ايران در اين اجلاس در حالی از تنها زن هيئت برای سخنرانی دعوت کرد که نام او را ذکر نکرد.
وی در این اجلاس گفت: «خانم رييس، حضار محترم. اولين سازمان پيشرفت زنان سی سال قبل شکل گرفت. و پس از آن در هر سه قوه مقننه، مجريه و قضائيه، ساختارسازی برای حضور بايسته و جايگاه شايسته زنان استمرار داشت. همانگونه که در اصول متعدد قانون اساسی جمهوری اسلامی ايران تصويب شده، زنان و مردان در عرصه اجتماعی برای دستيابی به مشاغل و دخالت در مقدرات اساسی فرصت برابر دارند.»
مريم حسين‌خواه، پژوهشگر مسائل زنان از لندن نیز در گفتگو با رادیو فردا شرکت کرده است.
از خانم حسين‌خواه می پرسیم، «چهار سال از برگزاری اولين جلسه بررسی ادواری حقوق بشر در ايران می‌گذرد. در اين چهار سال چه تغييری در وضعيت زنان ايرانی ايجاد شده است؟»
تغييری که ايجاد شده در اين چهار سال اين است که ما ديديم در جلسه بررسی ادواری وضعيت حقوق بشر که نهم آبان‌ماه در ژنو برگزار شده جامعه بين‌المللی توجه بيشتری به وضعيت زنان در ايران کرده. به طوری که در حالی که سال گذشته در حدود ۱۰ توصيه در زمينه حقوق زنان ارائه شده بود، امسال ما ۳۱ توصيه به طور مستقيم در حوزه زنان داشتيم.مریم حسین خواه، پژوهشگر امور زنان در لندن
مريم حسين‌خواه می گوید «در واقع وضعيت حقوق زنان به نظر من خيلی تغيير نکرده. يعنی ما نه در قوانين شاهد تغييرات آنچنانی بوديم و نه موارد ديگر که بتوانيم بگوييم حقوق زنان بهتر شده يا حتی بدتر شده. ولی خب تغييری که ايجاد شده در اين چهار سال اين است که ما ديديم در جلسه بررسی ادواری وضعيت حقوق بشر که نهم آبان‌ماه در ژنو برگزار شده جامعه بين‌المللی توجه بيشتری به وضعيت زنان در ايران کرده. به طوری که در حالی که سال گذشته در حدود ۱۰ توصيه در زمينه حقوق زنان ارائه شده بود، امسال ما ۳۱ توصيه به طور مستقيم در حوزه زنان داشتيم و علاوه بر آن ۸ توصيه ديگر هم در زمينه ازدواج‌های اجباری و زودهنگام دختربچه‌ها داشتيم که خب اين نشان می‌دهد فعالان حقوق زنان توانسته‌اند تصوير خوب يعنی تصوير واقعی از وضعيت زنان ايران به جامعه بين‌المللی ارائه دهند.»
خانم حسين‌خواه، همانطور که خودتان هم گفتيد در چهار سال گذشته تغييری ايجاد نشده. حالا چطور می‌شود اميدوار بود که اين ۳۱ تذکر بتواند شرايط را برای زنان ايرانی بهبود ببخشد؟
ـ به طور مشخص در رابطه با همين نشست بررسی ادواری وضعيت حقوق بشر چيزی که مهم است اين است که خود جامعه مدنی و رسانه‌ها اين تعهداتی را که ايران قبول می‌کند بهشان عمل کند، پی‌گيری کنند.
بله. سال پيش هم ايران ۱۰ توصيه را در حوزه زنان قبول کرده. ولی واقعا‌ً چقدر کار انجام شده. نه در زمينه حقوق بشر و نه رسانه‌ها ما نديديم که پی‌گيری کنند و به طور مرتب از دولت بپرسند که خب شما چه کار کرديد در اين حوزه‌ها. خب اين اجلاس ضمانت اجرايی آن چنانی ندارد. ضمانت اجرايی‌اش اين است که دولت ايران يک سری تعهدات را قبول می‌کند که انجام دهد و ۴ سال بعد که می‌آيد در اين اجلاس بايد توضيح بدهد که چقدر آنها را انجام داده و حالا می‌خواهد چه کارهای جديدی را انجام دهد. و بار اصلی به نظرم به دوش خود ما است که شروع به پی‌گيری کنيم. بی‌فايده هم نيست.
یعنی من می‌بينم که الان در زمينه ازدواج دختربچه‌ها که از دو سال پيش شروع شده و يک مقدار رويش کار شده، خب لاريجانی در اين گزارش جديدش اين ماجرا را آورده بود و همينطور در توضيحاتش گفت.
حالا درست است که انکار کردند و گفتند نه چنين موردی وجود ندارد، ولی به هر حال همين که اين موضوع مطرح می‌شود و ما می‌بينيم که در مصاحبه تلويزيونی که آقای لاريجانی داشته قبل از اين اجلاس، مجری برنامه در این مورد از وی می‌پرسد.
يعنی توجه کردند که چنين موضوعی هست و حالا بايد بهش توجه کنند. بنابراين فکر می‌کنم بار اصلی به دوش خود ما هست و بستگی دارد که خود ما چطور با اين ظرفيت بين‌المللی که وجود دارد برخورد می‌کنيم.
اگر بخواهيم از سطح فعالان جامعه مدنی هم به مردم نزديک تر بشويم چطور؟ زنان عادی چطور می‌توانند از مسائل مطرح شده در اين اجلاس در زندگی روزمره شان استفاده کنند؟
ـ خب من فکر می‌کنم شايد وقتی اين موارد مطرح می‌شوند کسانی که اينها را می‌شنوند حساسيت کمتری به اين موارد داشتند، حالا بتوانند فعال‌تر عمل کنند. مثلا‌ً راجع به ازدواج دختربچه‌ها توی نگاه اول ممکن است فکر کنيم اوه نه ما توی ايران نداريم و چيز بزرگی نيست.
ولی وقتی که آمار ارائه می‌شود که چقدر ازدواج دختربچه‌ها دخترهای زير ۱۰ سال و زير ۱۵ سال بالا هست، شايد منی که الان دارم از راديو می‌شنوم حساس‌تر شوم و اگر توی فاميلم و آشنايم ببينم که چنين موردی هست واکنش نشان دهم. حداقل اين است که اعتراض کنم و حداقل اين است که يک طوری کمک کنم که آن دختربچه را از ازدواج اجباری بکشمش بيرون. يا به طور مثال وقتی می‌شنوند که يک مورد تجاوز در زناشويی مطرح شده می‌توانند بروند حتی از دکترهای زنان سئوال کنند.
يا اگر پيش مشاوری می‌روند برای مشاوره خانوادگی‌شان بپرسند که اين چطور است، چه چارچوبی دارد؟ اگر شوهر من خواست که به زور با من رابطه جنسی داشته باشد... يا من شنيدم که زن ديگری اين مشکل را دارد ما چطور می‌توانيم برخورد کنيم. چون خيلی از اين حرف‌ها ممکن است که توی صحبت‌هايی که زنان بين همديگر می‌کنند راجع به زندگی‌های خانوادگی يا شوهران‌شان مطرح شود. ولی شايد خيلی‌ها اصلا‌ً ندانند که اين يک نوع تجاوز است و می‌شود با آن برخورد قانونی کرد.
صدای ديگر اين هفته را با اين خبر به پايان می‌بريم که گروهی از نمايندگان مجلس با امضای نامه‌ای به حسن روحانی به برخی فعاليت‌های بانوان در زمينه موسيقی اعتراض کردند. نماينده شهر ورامين، حسين نقوی اعلام کرده که تک نوازی و خوانندگی زنان يکی از حرمت‌هايی است که در کشور شکسته شده و اين موضوع ضد باورها و ارزش‌های دينی مردم ايران است.
اما علی جنتی وزير ارشاد دولت حسن روحانی پيش از اين نظر متفاوتی را در زمينه تک‌خوانی بانوان ارائه داده بود. او گفته بود که در مورد تک‌خوانی خانم‌ها من نظر علما را مد نظر قرار دادم که قيد دارند تک‌خوانی و جمع‌خوانی مهم نيست. بلکه مهم اين است که مفسده نباشد.
