کویت و عربستان سعودی روز سه شنبه پنجم مرداد ماه با تسلیم یک شکایت نامه علیه ایران به سازمان ملل، تهران را به دست یازی حریم دریایی خود متهم کردند.
بر پایه این شکایت نامه شناورهای نظامی ایران با تردّد غیر قانونی و مکرّر به آبهای مرزی کویت و عربستان، حاکمیت این دو کشور و صلح و امنیت منطقه را زیر پا گذاشته‌اند.
در بخشی از این شکایت نامه ایران در دو مورد به نقض حاکمیت عربستان و کویت متهم شده است. یک مورد روز دوم آوریل سال میلادی جاری (۱۴ فروردین) ذکر شده است که طی آن یک شناور به همراه دو قایق تند رو مسلح با پرچم ایران وارد حریم دریایی کویت و عربستان شدند و مورد دیگر مربوط به ورود ناو تدارکاتی هندیجان با شماره بدنه ۱۴۰۱ به این حریم است که روز ۲۱ آوریل (۲ اردیبهشت) رخ داد. بنا به این شکایت قایق‌ها و ناو یاد شده به چاه شمار ۳ میدان گازی «الدوره» نزدیک شدند.
عربستان و کویت درشکایت نامه مذکور از ایران خواسته‌اند که برای تعیین مرزهای دریایی خود با آنها به مذاکره بنشیند.
در ارتباط با این شکایت نامه، عبدالله المعلمی، نماینده عربستان سعودی، به روزنامه شرق الاوسط گفته است که شکایت نامه مذکور به مثابه یک «اخطار» است و تقاضایی از سازمان ملل نداریم اما در صورت تکرار تخطی از سوی ایران، به دخالت این سازمان نیاز خواهیم داشت.
میدان فراساحلی آرش – الدوره
میدان گازی الدوره که بخش ایرانی آن به میدان گازی آرش شناخته میشود در جنوب غربی جزیره خارک و در جنوب میدان نفتی فراساحلی ابوذر (اردشیر سابق) در آبهای مرزی بین ایران و منطقه سابقاً بی طرف میان کویت و عربستان قرار دارد. این میدان عظیم که حجم ذخایر گازی آن ۱۳ تریلیون فوت مکعب (۳۶۸ میلیارد متر مکعب) تخمین زده شده است در سال ۱۹۶۷ (۱۳۴۶) کشف شد.
منطقه بی طرف، منطقه ای است به مساحت ۵۷۷۰ کیلومتر مربع بین کویت و عربستان در امتداد ساحل خلیج فارس که نزدیک به ۹۴ سال پیش، دسامبر ۱۹۲۲، بر مبنای پیمان العقیر به وسیله بریتانیا به منظور جلوگیری از آمد و شد قبایل کوچ رو و جلوگیری از بروز تنش‌های مرزی ایجاد شد. این منطقه متعاقب مذاکرات مفصل دو جانبه میان کویت وعربستان در سال ۱۹۷۰ رسماً بین دو کشور تقسیم شد و در ژوئیه سال ۲۰۰۰ (تیر ۱۳۷۹) کشور‌های یاد شده بر سر تحدید حدود آبهای منطقه تقسیم شده به توافق رسیدند.
تحدید حدود مرز دریایی
نخستین گفت و گوهای ایران و کویت برای تحدید حدود مرز دریایی دو کشور در مهر ماه ۱۳۴۲(۱۹۶۳) برگزار گردید و در جریان دهه ۴۰ شمسی ادامه داشت ولی راه به جایی نبرد و به صورت اظهار نظر‌هایی در جلسات باقی ماند.
در تیر ماه ۱۳۷۹ بیژن زنگنه ، وزیر نفت وقت ایران، گفت که میدان فراساحلی آرش در مالکیت ایران است ولی مقامهای کویتی قایل به مشترک بودن این حوزه بین ایران و کویت‌اند. در همان زمان مقامهای دو کشور اعلام کردند که هیچ گونه اختلافی بین ایران و کویت در این زمینه وجود ندارد و در دیدار شیخ سعود ناصر الصباح، وزیر نفت کویت، از ایران در اوایل مرداد ۱۳۷۹، وزیران نفت دو کشور وجود هر گونه اختلاف در مورد تعیین مرز دریایی دو کشور را رد کردند.
در پرتو این اظهارات خوشبینانه ، گفتوگوهای تحدید حدود مرزهای آبی دو کشور بعد از دو دهه توقف دوباره در آذر ماه ۱۳۷۹ (دسامبر ۲۰۰۰ ) از سر گرفته شد ولی نتیجه ای به بار نیاورد. در این میان، ایران در سال ۲۰۰۱ به استقرار تجهیزات برای آغاز حفاری در این میدان اقدام کرد ولی کویت با تهدید به شکایت از تهران به نهاد‌های بین المللی، ایران را از هر گونه فعالیت تا رسیدن به نتیجه قطعی در تعیین مرزهای آبی دو کشور بازداشت.
این اقدام کویت در حالی صورت گرفت که این کشور با مرزبندی‌های دو جانبه با عربستان و در طرحی مشترک با ریاض از سال ۲۰۰۰ فعالیت‌های اکتشافی و توسعه‌ای را بر روی این میدان با کنار گذاشتن ایران آغاز کرده بود.
از نظر ایران پرونده این میدان مشترک هنوز باز است ولی عربستان و کویت با تشکیل یک شرکت مشترک به نام «کی جی اُ» کار حفاری در این میدان را آغاز کرده‌اند و هیچ سهمی برای ایران قایل نیستند. بر پایه برنامه‌ریزی این شرکت تولید گاز روزانه از این میدان در سال ۲۰۱۷به یک میلیارد فوت مکعب خواهد رسید که به تساوی بین عربستان و کویت تقسیم خواهد شد. در مقابل جمهوری اسلامی به شدت مخالف فعالیت‌های یک طرفه و بهره برداری از این میدان است و تاکید دارد که بخش عمده‌ای از این میدان در آبهای ایران قرار دارد.
علل فنی و برداشت‌های متناقض
چرا دو کشور ایران و کویت نتوانسته‌اند در طول شانزده سال گذشته مرزهای دریایی خود را تعیین کنند؟
بی شک فضای سیاسی حاکم بر منطقه و مسایل اقتصادی بر عدم موفقیت در تعیین حدود مرزهای دریایی دو کشور اثر داشته‌اند ولی برخی از موارد فنی نیز در این میان نقش مهمی را ایفا کرده‌اند از جمله :
- اختلاف بر سر خط مبدا دو کشور و نقش جزیره‌ها و ارتفاعات جزری در دو طرف . خط مبدا خطی است که توسط هر کشور ساحلی برای‌اندازه گیری حدود خارجی دریای سرزمینی و دیگر مناطق دریایی تعیین میشود. در واقع خط مبدا مرز بین آبهای داخلی و دریای سرزمینی را تشکیل میدهد. در این باره در طول دهه ۱۳۴۰ گفت و گوهای زیادی بین دو کشور بر گزار شد ولی نتیجه ای ببار نیاورد. مجلس شورای اسلامی در فروردین ۱۳۷۲ قانون مناطق دریایی را به تصویب رساند و خط مبدا ايران دراین قانون در خليج فارس و دريای عمان همان «خط مبدا مستقیم» است که در تاریخ ۳۱ تیر ۱۳۵۲ به تصویب هیئت دولت شاهنشاهی رسیده بود.
استفاده از این نوع خط مبدا منحصر به ایران نیست و برای نمونه نروژ با سواحل دندانه‌‌شده و جزایر متعدد در طول سواحل‌اش، از این روش برای تعیین آبهای سرزمینی خود استفاده کرد. به رغم این، پس از تصویب قانون دریایی ایران در سال ۱۳۷۲، آمریکا و کشور‌های عضو اتحادیه اروپا به خط مبدا ایران اعتراض کردند و در پی آن کشور‌های عرب خلیج فارس از جمله کویت نیز اعلام کردند که قانون مذکور را به رسمیت نمی‌شناسند.
- منطقه بی طرف: گر چه این منطقه مانعی برای گفت و گوهای دو جانبه دهه ۱۳۴۰ نبود اما در حال حاضر بخشی از اختلافات موجود را تشکیل میدهد. تقسیم این منطقه بین عربستان و کویت در سال ۲۰۰۰ بر پایه یک توافقنامه ۱۰ ماده ای و تعیین مرز دریایی دوجانبه باعث شده است که این مرز از خط میانه خلیج فارس عبور کند و حاکمیت ایران را در بخشی از قلمرو دریایی اش به چالش کشد. از این رو ایران به ماده‌های یک و هفت این موافقتنامه اعتراض دارد و خواهان اصلاح آنها شده است.
تیرگی روابط، تبعات احتمالی
حل مسئله میدان گازی آرش - الدوره بدون رفع این اختلافات فنی در فضای سیاسی کنونی با توجه به روابط نداشته جمهوری اسلامی با عربستان و تیرگی روابط‌اش با برخی از کشور‌های شورای همکاری خلیج فارس، ناممکن به نظر می‌رسد. در گذشته مقامهای کویت قایل به مشترک بودن این حوزه انرژی بین ایران و کویت بودند ولی این مقام‌ها با تغییر موضع خود و روی آوردن به ریاض و تعیین مرز دریایی منطقه بی طرف ، مالکیت مطلق عربستان و کویت بر این میدان گازی را مطرح می‌کنند. این دو کشور در شکایت نامه خود به سازمان ملل که جنبه سیاسی و نه حقوقی دارد از ایران خواسته‌اند که برای تعیین مرزهای دریایی خود در منطقه مورد نظر، مشترکاً با دو کشور عربستان و کویت به مذاکره بنشیند.
متعاقب برجام و نزدیک به یک سال پیش، جمهوری اسلامی مناقصه‌هایی را برای توسعه میدانهای گازی و نفتی اش از جمله میدان آرش طراحی کرد، کاری که با واکنش تند کویت و فراخواندن کاردار ایران و تسلیم یک یادداشت اعتراض به وی همراه بود.
این میدان گازی با توجه به ذخایر عظیم آن، اهمیت فوق العاده ای برای کویت و عربستان دارد که با کمبود گاز طبیعی روبه‌رو هستند و با توجه به اقداماتی که این کشور تاکنون انجام داده‌اند انتظار می‌رود که توسعه این میدان با سرعت بیشتری دنبال شود.
مقامهای جمهوری اسلامی اقدام یک جانبه کویت و عربستان را در حوزه گازی آرش-الدوره بر ضد منافع ملی ایران می‌دانند. در غیاب گفتوگوهای موثر و تلاش برای حل این مسئله از راههای مسالمت آمیز، اعزام قایقهای تند رو و ناوچه‌های نیروی دریایی سپاه پاسداران برای گشت و حضور در اطراف این حوزه گازی برای تثبیت حاکمیت و مالکیت ایران دور از انتظار نیست. مسئله این میدان گازی در این زمان که ریاض روابط دیپلماتیک خود را با تهران قطع کرده و به سیاست تقابلی با جمهوری اسلامی روی آورده است ، می‌تواند به درگیری نظامی منجر شود و تبعات ناگواری را به بار آورد.
——————————————
یادداشت‌ها نظر نویسندگان خود را بیان می‌کنند و بازتاب دیدگاهی از رادیو فردا نیستند.
