مهندسی انتخابات در ایران یک پدیده ساختاری است هم به معنای سلبی و هم به معنای ایجابی آن، به این معنا که حکومت نه تنها نمی خواهد فردی بیرون از دایره‌ی خودی‌ها انتخاب و با نتیجه‌ای خاص متعجب شود بلکه می خواهد افراد مورد نظر در نهادهای ظاهرا انتخابی قرار گیرند. انتخابات ریاست جمهوری ۹۶ از این جهت استثنا نیست اما هر انتخابات از این جهت متفاوت است که تاکتیک‌ها و تصمیمات متفاوتی برای مهندسی انتخابات مد نظرقرار گرفته و اجرا می شود. این تاکتیک‌ها و تصمیمات در انتخابات ۹۶ کدامند؟ تا کنون چه اقداماتی بری مهندسی انتخابات ریاست جمهوری انجام گرفته است؟
نامزدها
مهم‌ترین بخش مهندسی انتخابات مهندسی نامزدهاست. این مهندسی تنها با رد صلاحیت نامزدهای غیر خودی به انجام نمی رسد (کاری که حتما انجام خواهد شد) بلکه خودی‌ها نیز باید در یک فرایند حداکثر وفاداری خود به رهبر و بیت و سپاه را نشان دهند و این فرایند با کسب اجازه از خامنه‌ای یا استمزاج نظر وی آغاز می شود. روشن است که اگر نامزد ریاست جمهوری بدون هماهنگی با خامنه‌ای نامزد شود از صافی شورای نگهبان رد نمی شود. تجربه رفسنجانی در سال ۹۲ از این جهت مثال خوبی است: او حتی اگر به دیدار خامنه‌ای می رفت یا با او صحبت هم کرده بود باز به او گفته می شد که نامزد نشود اما کسانی هم که شانسی دارند باید نخست تایید خامنه‌ای را داشته باشند. تذکر غیر قانونی خامنه‌ای به احمدی نژاد جهت نامزد نشدن یکی دیگر از وجوه مهندسی نامزدهاست. در انتخابات ۹۶ نزدیکان روحانی و دیگر نامزدها از تایید نامزدی آنها توسط رهبرجمهوری اسلامی صحبت کرده‌اند.
رای دهندگان
نهادهای دولتی در ایام انتخابات، هم مهندسی می شوند و هم ابزار مهندسی واقع می شوند. رادیو و تلویزیون دولتی و موسسات تبلیغاتی دولتی در ایام انتخابات به نفع نامزدی که مورد نظر دستگاه رهبری است و علیه نامزدی که با رهبر جمهوری اسلامی فاصله‌هایی دارد وارد عمل می شوند. ماه‌هاست که تبلیغات منفی علیه کارنامه‌ی دولت دربرنامه‌های مختلف رادیو و تلویزیون دولتی ادامه داشته است.
رای دهندگان در آستانه هر انتخابات با عوامل تشویق کننده مهندسی می شوند. در برخی از شهرهای استان خوزستان آردهای آستان قدس رضوی توزیع شده است. همچنین در روزهای تعطیلات نوروز تا ۲۴۰ هزار وعده غذا (بسیار فراتر از حد معمول) میان زائران امام هشتم شیعیان توزیع شده است. در سمت دولت اعلام شده است که سود سهام عدالت در سال ۹۶ توزیع خواهد شد. البته زمان دقیق توزیع گفته نشده است. دولت یک سبد حمایت غذایی را در ایام پیش از عید ۹۶ میان ۱۱ میلیون نفر به ارزش ۳۵ تا ۱۲۰ هزار تومان توزیع کرد.
نهادهای دولتی
نهادهای دولتی در ایام انتخابات، هم مهندسی می شوند و هم ابزار مهندسی واقع می شوند. رادیو و تلویزیون دولتی و موسسات تبلیغاتی دولتی در ایام انتخابات به نفع نامزدی که مورد نظر دستگاه رهبری است و علیه نامزدی که با رهبر جمهوری اسلامی فاصله‌هایی دارد وارد عمل می شوند. ماه‌هاست که تبلیغات منفی علیه کارنامه‌ی دولت دربرنامه‌های مختلف رادیو و تلویزیون دولتی ادامه داشته است. نهادهای حکومتی تحت نظر سپاه (مثل موسسه اوج) تبلیغات منفی علیه دولت را از ابتدای شکل گیری دولت انجام می داده‌اند.
رسانه‌ها و تبلیغات
بازداشت ۱۲ تن از مدیران شبکه‌های تلگرامی در روزهای پایانی سال ۱۳۹۵ و نیز بازداشت سه روزنامه نگار (هنگامه شهیدی، مراد ثقفی و احسان مازندرانی) در ماه‌های نزدیک به انتخابات بخشی از مهندسی رسانه‌هاست. معمولا نهادهای امنیتی پیش از هر انتخاباتی هشدارها، تهدیدها و بازداشت‌های روزنامه نگاران را شدت می بخشند. بسیاری از روزنامه نگاران به نهادهای امنیتی و انتظامی دعوت شده و به آنها گفته می شود پگونه در دوره‌ی انتخابات عمل کنند و اگر نکنند بازداشت می شوند. دوره‌ی انتخابات در جمهوری اسلامی دوران رونق بسته شدن نشریات و روزنامه‌هاست.
یادداشت حسام الدین آشنا (مشاور روحانی) خطاب به ضرغامی (یکی از نامزدهای محتمل) پس از آن که وی به صراحت از خرید کانال‌ها و‌‌جلب نظر مدیران آنها برای تبلیغات پیش از موعد به نفع اصولگرایان در گردهمایی جمنا سخن گفت از این جهت گویاست: "به نظر می رسد اشاره شما به امکان خرید سایت‌ها که از کشفیاتتان در جریان انتخابات مجلسین بود در این دوره به صورت کاملا خودجوش و زودهنگام توسط برادران همسو و هم قطارتان در حال انجام است. ظاهرا در مورد مدیران کانالهای غیر قابل خرید و فروش و نفوذ هم اقدامات موثری انجام شده است فقط امیدوارم مردانگی کنید و با سفارش‌های لازم خانواده‌های آنان را از نگرانی برهانید." (سایت جماران ۱۸ فروردین ۱۳۹۶) مشخص است که آن دسته از کانالهای تلگرامی که با مولفه‌هی تشویقی (منابع مالی غیر شفاف) در خدمت نامزدهای اصولگرا قرار نگیرند سروکارشان با کرام الکاتبین (نیروهای امنیتی) است.
افکار عمومی
دستکاری در افکار عمومی بخش دیگری از برنامه مهندسی انتخابات است. این دستکاری نه توسط بخش خصوصی بلکه در چارچوب امکانات بخش دولتی و عمومی انجام می گیرد. مخالفان دولت می گویند مدیران دولتی حقوق‌های نجومی می گیرند (روزنامه‌ی کیهان در ماه‌های منتهی به انتخابات) اما نمی گویند که مدیران نهادهایی که حکومتی هستند نیز همین حقوق‌ها را می گیرند و به کسی پاسخ نمی دهند. مخالفان دولت می گویند دستگاه‌های اجرایی دولتی ناکارآمد هستند (دستجردی، سخنگوی جبهه مردمی نیروهای انقلاب، تابناک ۱۷ فروردین ۱۳۹۶) اما نمی گویند دستگاه‌های تحت نظر رهبری و سپاه و روحانیت نیز که امروز بخش بزرگ تری از اقتصاد و فرهنگ را در اختیار دارند به همان مشکلات دچارند.
منابع مالی
انتخابات در ایران از حیث منبع و نحوه هزینه کردن منابع مالی از غیر شفاف‌ترین انتخابات‌ها در عالم است. در هیچ انتخاباتی روشن نیست که هر نامزد چقدر و چگونه هزینه کرده و چه افراد یا نهادها یا گروه‌هایی به نامزدها کمک کرده‌اند. نامزدها معمولا برای تظاهر به عدم وامداری این منابع را اعلام نمی کنند و ادعا می کنند که اولا هزینه‌های آنها بسیار پایین بوده و ثانیا دیگران بدون چشمداشت برای نها هزینه کرده‌اند که هر دو ادعا دور از حقیقت است.
در انتخابات ۹۶ نیز از ابتدا هزینه‌ها و منابع آنها روشن نیست. به عنوان مثال روشن نیست "جبهه‌ی مردمی نیروهای انقلاب" برای جمع کردن حدود سه هزار نفر برای دو مرتبه در تهران (حمل و نقل، هتل) و برای اجاره‌ی محل و پذیرایی و دیگر تدارکات این جمع چقدر هزینه کرده و این هزینه‌ها از کجا آمده است. البته با توجه به نزدیکی همه‌ی نامزدهای این جبهه به نیروهای امنیتی و نظامی چندان دور از واقعیت نیست که این هزینه‌ها از سوی دستگاه‌های نظامی و امنیتی یا شرکت‌ها و پیمانکاران آنها تامین شده باشد (مجلس اصولا نه رهی به تحقیق و تفحص در این نهادها دارد و نه قدرت آن را) اما برای پرهیز تحلیلگران از گمانه زنی این جبهه می تواند این اطلاعات را در اختیار عموم بگذارد. دستگاه‌های امنیتی و نظامی در ایران با امکانات مالی بی‌حد و حصری که دارند می توانند بدون اطلاع عمومی و حتی بدون اطلاع آن سه هزار نفری که در گردهمایی شرکت کرده‌اند آنها را مهندسی کنند.در انتخابات ۹۶ می توان انتظار داشت که هزاران میلیارد تومان "پول کثیف" (ناشی از قاچاق و پولشویی) و "پول تمیز" (منابعی که در اختیار روحانیون قرار می گیرد تا بقیه‌ی منابع تامین کننده را پاک کنند) صرف شود.
--------------------------------------------------------------
یادداشت‌ها و مقالات، آرای نویسندگان خود را بازتاب می‌دهند و بیانگر دیدگاهی از سوی رادیو فردا نیستند
