سازمان دیده‌بان حقوق بشر در یک گزارش تازه ۴۷ صفحه‌ای می‌نویسد که تحریم‌های آمریکا به‌رغم معافیت‌های بشردوستانه‌ای که در آن در نظر گرفته شده باعث رنج غیرضروری شمار زیادی از شهروندان ایرانی مبتلا به طیف وسیعی از بیماری‌ها شده است.
این گزارش می‌نویسد که «تحریم‌های بی‌پایان و فراگیر از نوع تحریم‌هایی که دولت ترامپ بر ایران تحمیل کرده است، بر نیازهای انسان‌دوستانه و حق اولیه سلامت میلیون‌ها ایرانی تأثیر منفی داشته است.»
گزارش دیده‌بان حقوق بشر روز سه‌شنبه ۲۹ اکتبر، هفتم آبان، منتشر شده و عنوان آن این است: «فشار حداکثری: تحریم‌های اقتصادی ایالات متحده به حق ایرانیان برای سلامت آسیب می‌زند».
بانک‌ها و واردات دارو
این گزارش به‌ویژه به مسئله دارو در ایران اشاره می‌کند و «احتیاط بیش از حد» برخی بانک‌ها و شرکت‌ها در زمینه تحریم‌های آمریکا را از عوامل وجود معضل دارویی برای برخی بیماران در ایران عنوان می‌کند.
این گزارش در حالی منتشر می‌شود که دو روز پیش از این، ایرج حریرچی، معاون کل وزارت بهداشت ایران، در گفت‌وگو با خبرگزاری تسنیم گفت که «کمبود دارو در ایران نداریم و به خودکفایی رسیده‌ایم.»
بنا بر آمار «سندیکای صاحبان صنایع داروهای انسانی ایران»، ۹۶ درصد از داروهای مورد نیاز مردم ایران در داخل ایران خود تولید می‌شود اما بیش از نیمی از مواد اولیه برای ساخت این داروها از خارج وارد می‌شود و تامین مالی برای واردات با دشواری مواجه شده است.
به گفته سازمان دیده‌بان حقوق بشر، با وجودی که دولت آمریکا معافیت‌هایی برای واردات بشردوستانه در رژیم تحریمی خود علیه ایران منظور کرده است، در عمل این معافیت‌ها نتوانسته است از ترس شرکت‌ها و بانک‌های آمریکایی و اروپایی برای تأمین مالی دارو و کالاهای بشردوستانه برای ایران بکاهد.
دیده‌بان حقوق بشر تأکید می‌کند که این ترس در میان شرکت‌ها و بانک‌ها قوی است و نتیجه آن نادیده گرفتن حق ایرانیان برای سلامتی بوده است.
برای نمونه یافته‌های دیده‌بان حقوق بشر نشان می‌دهد که یک شرکت اروپایی علی‌رغم معافیت بشردوستانه‌ای که برای فروش باندهای ویژه مبتلایان به بیماری پروانه‌ای به ایران وجود دارد از فروش آن به ایران خودداری کرده است.
دیده‌بان حقوق بشر از مکاتبات خود با دو بانک دیگر نیز خبر می‌دهد که از صدور مجوز برای معاملات بشردوستانه با ایران خودداری کرده‌اند.
مسئله رنج اقشار آسیب‌پذیر به مورد بیماران ختم نمی‌شود و برای نمونه جان انگلند، دبیرکل شورای پناهندگان نروژ که هزاران پناهنده افغان در ایران را پشتیبانی می‌کند، به دیده‌بان حقوق بشر گفته است که این سازمان «یک سال تمام» تلاش کرده است بانک‌هایی را پیدا کند که انتقال پول اهداءکنندگان حقوق بشری به ایران را انجام دهد اما این تلاش‌ها به جایی نرسیده است.
فریدون خاوند، اقتصاددان در پاریس به رادیو فردا می‌گوید که قطع ارتباطات بانکی ایران با سازوکار سوئیفت تأثیر منفی مهمی در این زمینه گذاشته و شرکت‌های دارویی از بیم واکنش‌های ایالات متحده و دچار شدن به پیچیدگی‌های سیاسی از دادوستد با ایران فاصله گرفته‌اند.
علاوه بر دردسرهای تحریم، فقدان شفافیت در نظام بانکی ایران و ترس بانک‌های خارجی از وارد شدن به چرخه پولشویی نیز معامله با ایران را کند کرده است.
در حال حاضر دو لایحه مهم مربوط به پولشویی در گرو نظر مجمع تشخیص مصلحت نظام مانده‌اند. کارگروه اقدام ویژه مالی که مسئول مبارزه با پولشویی در سطح بین‌المللی است تاکنون پنج بار به ایران برای تصویب این لوایح فرصت داده است.
تصویب این لوایح می‌تواند به تسهیل مبادلات بانکی با ایران به‌ويژه در زمینه تجارت بشردوستانه کمک کند ولی مقام‌های حکومت ایران می‌گویند که در صورت تصویب این لوایح نمی‌توانند به گروه‌هایی چون حزب‌الله لبنان کمک کنند.
دیده‌بان حقوق بشر تصریح می‌کند که دولت آمریکا باید فوراً در بالاترین سطح اعلام کند که بانک‌ها و شرکت‌های آمریکا و دیگر کشورها در رابطه با صادرات دارو یا سایر کالاهای بشردوستانه به ایران با هیچ‌گونه خطر قانونی یا مالی روبه‌رو نیستند.
در آستانه انتشار گزارش جدید دیده‌بان حقوق بشر، وزارتخانه‌های خزانه‌داری و امور خارجه آمریکا سازوکارهای جدیدی را برای تقویت شفافیت در تجارت بشردوستانه با ایران اعلام کردند.
استیومنوچین، وزیر خزانه داری آمریکا در رابطه با سازوکارهای جدید مربوط به معامله با ایران گفت: «ما به انتقال نامحدود کمک‌های بشردوستانه به مردم ایران که بیش از چهاردهه از فساد و سوءمدیریت رژیم آسیب دیده‌اند، متعهد هستیم» و این سازوکارها به شرکت‌هایی که در این زمینه کار می‌کنند، کمک می‌کنند که تحریم‌ها را نقض نکنند.
فساد در واردات
سازمان دیده‌بان حقوق بشر از سوی دیگر می‌نویسد که «تحریم‌ها ظرفیت حکومت ایران برای تأمین نیازهای ساکنان کشور را کاهش می‌دهد، اما به این معنی نیست که این حکومت نسبت به حقوق بشر شهروندانش تعهدی ندارد.»
در پایان گزارش نیز آمده است که «دولت ایران باید اطمینان حاصل کند که شهروندان و ساکنان کشور بتوانند بدون هیچ گونه تبعیضی از حق تندرستی برخوردار شوند و باید تمام گام‌های ممکن را برای کاهش تأثیر منفی تحریم‌ها بر روی گروه‌های آسیب‌پذیر بردارد. این شامل تعهد دولت برای جلوگیری از فساد و سوءاستفاده از منابع نیز هست.»
در ماه‌های اخیر گزارش‌های متعددی از فساد در جریان واردات دارو منتشر شده است. در یک نمونه جنجال‌برانگیز، سعید نمکی، وزیر بهداشت ایران ۲۵ تیرماه امسال گفت که برخی از واردکنندگان، دو میلیون یورو ارز دولتی برای واردات استنت (فنر) قلب دریافت کرده‌اند، اما به جای آن کابل برق وارد کرده و فرار کرده‌اند.
وزیر بهداشت همچنین اعلام کرد که برخی از واردکنندگان دارو و تجهیزات پزشکی ارز دولتی دریافت و داروی تاریخ مصرف گذشته وارد کرده‌اند و سرنوشت یک میلیارد و ۳۰۰ میلیون دلار ارز تخصیص داده شده برای خرید تجهیزات پزشکی نامعلوم است.
جاوید رحمان، گزارشگر ویژه سازمان ملل در امور ایران هم به رادیو فردا می‌گوید تحریم‌ها یکی از عوامل مهم بروز وضعیت موجود حوزه سلامت ایران است ولی سرکوب، فقدان عدالت و سوءمدیریت هم در بدتر شدن وضعیت تاثیر داشته‌اند.
فریدون خاوند، اقتصاددان هم با اشاره به پرونده شبنم نعمت‌زاده در زمینه توزیع دارو، می‌گوید این پرونده نشان‌دهنده وجود اخلال در سیستم توزیع دارو در ایران است.
او می‌گوید مقام‌های حکومت بارها اعلام کرده‌اند که در جریان تخصیص ارز، داروهایی که با ارز ۴۲۰۰ تومانی وارد شدند، با قیمت ارز آزاد فروخته شده یا ارز تخصیص داده شده برای موارد دیگری مصرف شده و این نشان می‌دهد که بخش‌هایی از مافیای جمهوری اسلامی از شرایط تحریم برای نفع‌بردن سواستفاده می‌کند.
تارا سپهری‌فرد، پژوهشگر امور ایران در سازمان دیده‌بان حقوق بشر، می‌گوید ما از دولت ایران می‌خواهیم که حداکثر منابع خود را برای تامین حقوق اساسی ایرانیان اختصاص بدهد که این موضوع شامل مبارزه با فساد دولتی و عدم سواستفاده از منابع هم می‌شود.
رنج بیماران
به نوشته گزارش تازه سازمان دیده‌بان حقوق بشر، بیشترین «آسیب تحریم‌ها» متوجه ایرانیان مبتلا به بیماری‌های نادر یا کسانی شده است که نیاز به درمان‌های تخصصی دارند و اکنون دیگر قادر به تهیه داروهای مورد نیاز خود نیستند.
تارا سپهری‌فرد در گفت‌وگو با رادیو فردا توضیح داد که این شامل بیمارانی می‌شود که به سرطان خون، بیماری پروانه‌ای (یا اپیدرمولیز بولوزا که باعث شکنندگی پوست بدن و تاول زدن می‌شود) و صرع مبتلا هستند. دسته دیگر، افرادی هستند که به خاطر سلاح‌های شیمیایی مورد استفاده در جنگ ایران و عراق از صدمات مزمن چشم رنج می‌برند.
به گفته این پژوهشگر حقوق بشر، اکنون افراد دچار به نوع شدیدتر بیماری پروانه‌ای در ایران از دسترسی به پانسمان‌های تخصصی بازمانده‌اند و این باعث شده که احتمال ابتلای آنها به عفونت‌های باکتریایی و عفونی شدن خونشان افزایش یابد.
گزارش تازه دیده‌بان حقوق بشر همچنین تأکید می‌کند که کودکان مبتلا به صرع که قادر به دریافت داروهای وارداتی نیستند، دچار تشنج‌های مکرر و کنترل‌نشده می‌شوند که آنها را به مرور زمان در معرض آسیب‌های شدید و دائمی مغزی قرار می‌دهد.
منابع گزارش
بین نوامبر سال ۲۰۱۸ و اکتبر ۲۰۱۹، سازمان دیده‌بان حقوق بشر با ۲۱ نفر مصاحبه کرد، از جمله متخصصان پزشکی در ایران، کارمندان سابق یا فعلی نهادهای واردکننده دارو به ایران و وکلا و کارمندان سازمان‌های غیردولتی که اطلاعات دست اولی از چالش‌های مربوط به موضوعات بشردوستانه در ایران دارند.
برخی از مصاحبه‌شوندگان در ایران زندگی می‌کنند، و بسیاری از مصاحبه‌شوندگان یا قبلاً در ایران زندگی می‌کردند یا همچنان به ایران سفر می‌کنند اما در خارج از کشور ساکن هستند.
علاوه بر این، دیده‌بان حقوق بشر با آن دسته از کارشناسان سیاست‌های دولت آمریکا نیز مصاحبه کرده‌است که در زمینه مسائل ایران تجربه مستقیم یا غیرمستقیم دارند.
یک محقق دیده‌بان حقوق بشر نیز با چند ایرانی که در رسانه‌های اجتماعی دربارهٔ عدم دسترسی به داروی مورد نیاز برای خود یا اعضای خانواده خود اظهار نظر کرده‌اند، مکاتبه داشته است.
دیده‌بان حقوق بشر در تهیه این گزارش همچنین به بیانیه‌های رسمی دولت ایران و آمریکا استناد کرده و داده‌های اقتصادی و بازرگانی ارائه شده از سوی بانک مرکزی ایران، سازمان غذا و داروی ایران و یورواستات، دفتر آماری اتحادیه اروپا در لوکزامبورگ، را تجزیه و تحلیل کرده است.
توصیه دیده‌بان حقوق بشر به دولت‌های آمریکا و ایران
سازمان دیده‌بان حقوق بشر در گزارش تحقیقی خود این‌گونه نتیجه‌گیری می‌کند که تحریم‌های گسترده دولت ترامپ علیه ایران به‌طور چشمگیری توانایی این کشور را در تأمین مالی واردات بشردوستانه از جمله دارو کاهش داده و این، مشکلاتی جدی برای شهروندان عادی ایرانی به‌بار آورده و تهدیدی است علیه حق سلامت این شهروندان.
این سازمان در گزارش خود تأکید می‌کند که طبق قوانین بین‌المللی، ایالات متحده باید تأثیر تحریم‌های خود بر حق و حقوق ایرانیان را زیر نظر داشته باشد و به هرگونه نقض حقوق اولیه شهروندان، ناشی از تحریم‌ها، رسیدگی کند.
این گزارش تأکید می‌کند که براساس قوانین بین‌المللی، یک کشور یا ائتلاف دولت‌هایی که تحریم‌های اقتصادی را اعمال می‌کنند، باید تأثیرات این اقدام را بر حقوق اولیه جمعیت آسیب‌دیده، به ویژه دسترسی آنها به کالاهای اساسی برای زندگی، از جمله دارو و مواد غذایی را در نظر بگیرند.
این گزارش تازه تأکید می‌کند که «دولت آمریکا باید برای ایجاد کانال‌های مالی پایدار به منظور دادوستدهای بشردوستانه با ایران تلاش کند و برای این‌که معافیت‌های آمریکا، در تسهیل دسترسی ایرانیان به دارو و تجهیزات پزشکی مؤثر واقع شود، اقدامات فوری انجام دهد.»
سیگال مندلکر، معاون وزیر خزانه‌داری آمریکا در زمینه تروریسم و اطلاعات مالی، پیش از این در گفت‌وگویی به رادیو فردا گفت که آمریکا از مدت‌ها پیش مجوز صدور غذا و دارو به ایران را صادر کرده و ایالات متحده از رسیدن اقلام بشردوستانه به دست ایرانیان استقبال می‌کند.
او تاکید کرد که در سال‌جاری در میزان صادرات دارو به ایران تغییری ایجاد نشده است.
خانم مندلکر با ذکر این‌که برای تأمین دارو و اقلام یادشده برای ایرانیان «سازوکارهای دیگری هم وجود دارد» گفت که برای رسیدگی بهتر به این وضعیت «اگر درخواستی دریافت کنیم آن را بررسی خواهیم کرد.»
