حضور محمدجواد ظریف، وزیر خارجه ایران، در شبکه اجتماعی کلاب‌هاوس جنجال‌‌برانگیز شده است.
این شبکه اجتماعی فعلاً در ایران فیلتر نشده و در روزهای اخیر حضور برخی چهره‌های سیاسی و کاندیداهای انتخابات مانند رستم قاسمی و محمد جواد ظریف در آن سبب شده درباره احتمال تاثیرگذاری آن بر فضای سیاسی و انتخابات توجه بیشتری به خود جلب کند.
پس از جلسه مجازی محمد جواد ظریف که محمد جواد آذری جهرمی، وزیر ارتباطات، هم در آن حضور داشت، یکی از مدیران این جلسه اذعان کرد که «مسئولان فراتر از وزارت خارجه» اعلام کرده بودند شرط حضور ظریف در جلسه این بوده که «خبرنگاران رسانه‌های فارسی‌زبان خارج از ایران و مخالفان سیاسی مخالف حکومت» اجازهٔ سؤال کردن نداشته باشند.
چنین توصیه‌ای به طور آشکار خلاف اصول آزادی بیان و رسانه‌هاست ولی با توجه به ساختار فنی و ماهیت این شبکه اجتماعی که کنترل و حذف سخنرانان در اختیار مدیر جلسه است، مخالفان آزادی بیان این اجازه را یافته‌اند که بتوانند قدرت خود را در این زمینه اعمال کنند.
این اِعمال قدرت را می‌توان جلوه‌ای از پروژهٔ «فیلترینگ هوشمند» حکومت در شبکه‌های اجتماعی و بازآفرینی صداوسیمای حکومت ایران در این فضا تلقی کرد که اهداف سیاسی و انتخاباتی خاصی را دنبال می‌کند.
از همین رو برخی کاربران کلاب‌هاوس که با هرم قدرت در این شبکه اجتماعی موافق نیستند، از تعبیر «خطیب» و «منبر‌نشین» برای ارجاع به فضای برخی جلسات این شبکه اجتماعی استفاده می‌کنند.
در فضای بیرون از این شبکه اجتماعی، رصد فضای سیاسی ایران نشان می‌دهد که موضوع شیوع کرونا که پیش‌بینی می‌شود حداقل تا خرداد ماه امسال در وضعیت بحرانی باقی بماند، امکانات تبلیغاتی برای فضاسازی‌های انتخاباتی را به حداقل رسانده است.
این موضوع در کنار نگرانی جدی حکومت ایران از کاهش شدید مشارکت مردم در انتخابات که مشارکت حداقلی در انتخابات پیشین مجلس زنگ خطر آن را جدی‌تر کرده و همچنین در پیش بودن ماه رمضان که به طور طبیعی بر کاهش مشارکت‌های اجتماعی و فردی مؤثر است، سبب شده که امکانات و ظرفیت‌های تازه از جمله شبکه‌های اجتماعی بیشتر مورد توجه قرار بگیرند.
علاوه بر این، سابقه و قدرت نقش آفرینی تلگرام، اینستاگرام و حتی توئیترِ فیلترشده در انتخابات‌های قبلی، هم توجه به شبکه‌های اجتماعی را بیشتر کرده و هم توجه به ظرفیت‌های جدید شبکه‌های اجتماعی مانند کلاب هاوس را افزایش داده است.
کمپین پر قدرت سعید محمد، مشاور فرمانده کل سپاه، در شبکه‌های اجتماعی یک نمونه از این توجهات است. او برای بسیج اجتماعی و انتخاباتی ظرفیت‌های سنتی مانند مساجد، پایگاه‌های بسیج و گروه‌های جهادی را دارد ولی سرمایه‌گذاری کلانش درباره شبکه‌های اجتماعی نشان می‌دهد که چهره‌های سپاهی نیز با درک تغییر مختصات صحنه نمایش سعی می‌کنند از این شبکه‌ها بیشترین بهره را ببرند.
هفته گذشته، در یکی از جلسات مربوط به کاندیداتوری سعید محمد، یک چهرهٔ رسانه‌ای شناخته‌شدهٔ اصولگرا خبر داد که یکی از کاندیداهای انتخابات ریاست‌جمهوری تاکنون برای فعالیت در کانال‌های تلگرامی ۸ میلیارد تومان هزینه کرده است.
این حجم از سرمایه‌گذاری در فضای کم رونق انتخاباتی، آن هم صرفاً در کانال‌های تلگرامی، نشان می‌دهد که شبکه‌های اجتماعی در فضای انتخاباتی ایران صرفاً کانون صحبت و تبلیغ و قدرت نیستند، کانون ثروت هم هستند.
تحلیل محتوا و رویکرد جلسات فعال در شبکه کلاب‌هاوس که فعلاً نقش برجسته‌تری نسبت به سایر شبکه‌ها در داغ کردن تنور انتخابات و جهت‌دهی به فضا و بحث‌های انتخاباتی بازی می‌کند، این است که «مسئولان فراترِ» جمهوری اسلامی از نقش‌آفرینی این شبکه اجتماعی در خدمت انتخابات تا زمان انتخابات رضایت دارند، ولی با تأکید بر اداره شدن جلسات طبق قوانین و پروتکل‌های جمهوری اسلامی و حذف حداکثری صدای رسانه‌ها و مخالفانی که «معارض» و «ضد انقلاب» خوانده می‌شوند، پروژه فیلترینگ هوشمند و چندلایه را برای مهار اثرگذاری آن به کار برده‌اند.
این رویه که می‌تواند ژست آزادی بیان همزمان با محدود کردن آزادی بیان باشد، فعلا روش کم‌هزینه‌تری نسبت به فیلتر کردن این پلت‌فرم است.
البته برای ارزیابی دقیق تأثیرگذاری این شبکه بر فضای سیاسی ایران هنوز زود است. نکته اول این‌که ظرفیت اتاق‌های گفت‌وگوی این شبکه اجتماعی محدود به ۸ هزار نفر است که بخشی از آن توسط ایرانیان خارج از کشور که دسترسی سریع‌تر و بهتری دارند، اشغال می‌شود و مشخص نیست دقیقاً چقدر از این ظرفیت محدود در اختیار فعالان داخل کشور قرار می‌گیرد.
نکته دوم این‌که با توجه به این‌که کاربرانی که آیفون دارند می‌توانند از این شبکه اجتماعی استفاده مؤثر کنند و بر اساس برخی برآوردها تنها ۱۰ تا ۱۵درصد کاربران موبایل در ایران آیفون دارند، می‌توان گفت فعلاً فراگیری و اثرگذاری این شبکهٔ اجتماعی محدود به فعالان سیاسی و روزنامه‌نگاران و بخش محدودی از جامعه است و در صورتی که تا زمان انتخابات، کاربرانی که سیستم عامل اندروید دارند، نتوانند از کلاب‌هاوس استفاده کنند، فراگیر شدن آن در سطوح مختلف جامعه کار سخت و زمان‌بری است.
البته در روزهای اخیر نسخه‌هایی غیررسمی از اپلیکیشن کلاب‌هاوس روی سیستم عامل اندروید قرار گرفته و ظریف نیز در جلسه مجازی‌اش به‌کنایه گفت که چون پول آیفون ندارد، از نسخه غیررسمی آن روی اندروید استفاده کرده، ولی با این حال فراگیری عمومی آن به بیشتر از چند ماه زمان نیاز دارد.
با وجود موانع موجود، توجه سایر شبکه‌های اجتماعی به کلاب‌هاوس و توزیع محتوای تولیدشده در این شبکه در وب‌سایت‌ها و شبکه‌های ماهواره‌های می‌تواند این نقاط ضعف را تا حدودی جبران کند.
در ۲۴ ساعت گذشته، سخنان ظریف در کلاب‌هاوس تیتر یک برخی رسانه‌های خارج از کشور شد و خبرگزاری دولتی ایرنا نیز فایل صوتی حدوداً یک ساعتهٔ ظریف در این نشست را منتشر کرده است.
بنابراین در شرایط کنونی کلاب‌هاوس به مهم‌ترین شبکه اجتماعی تبدیل شده است که قدرت تولید محتوا برای رسانه‌های فارسی در فرمی جدید دارد و این خود بر اهمیت این شبکه افزوده است.
علاوه بر این، در کنار جلسات/اتاق‌هایی که از سوی فعالان داخل کشور و با ملاحظه و نگرانی درباره قوانین امنیتی و رسانه‌ای جمهوری اسلامی اداره می‌شود، اتاق‌ها و جلسات دیگری وجود دارند که آزادی بیان را به طور نسبی رعایت می‌کنند و این ظرفیت توجه گروه‌های مخالف حکومت را نیز برای بهره‌گیری بیشتر از این فضا برای تاثیرگذاری روی فضای سیاسی، رسانه‌ای و انتخاباتی با تمرکز بر تحریم انتخابات و نشان دادن بی‌اثر بودن مشارکت در انتخابات و فعالیت‌های مشابه به خود جلب کرده است.
این جذابیت سبب شده که در سطحی محدود، شبکه اجتماعی کلاب‌هاوس تبدیل به یک میدان جنگ قدرت و سیاست بین مخالفان، موافقان و منتقدان حکومت تبدیل شود.
آینده این جنگ مجازی بین کاربران مختلف تا حدودی معلوم است و اندک اندک این شبکه مجازی نیز مانند شبکه‌های اجتماعی دیگر به مجمع‌الجزایرهای بیگانه با یکدیگر تبدیل می‌شود، ولی تا آن زمان مهم‌ترین دغدغه حکومت این است از این تریبون حداکثر استفاده برای گرم کردن تنور انتخابات را ببرد ولی در جهت افزایش مشارکت مردم، نه در جهت محاکمه جمهوری اسلامی.
این رویکرد تازه نیست و احتمالاً مؤثر هم نباشد، ولی برای جمهوری اسلامی که پیشگام حذف صدای مخالفان است، تنها راه ممکن است. آن‌ها به فیلترینگ عادت کرده‌اند.
