الیگارشی یکی از قدیمی‌ترین نظام‌های سیاسی و در عین حال از منحط‌ترین و فاسدترین حکومت‌ها در جهان است. ارسطو، فیلسوف یونان باستان، در کتاب «سیاست» نوشته است: «زمانی الیگارشی وجود دارد که صاحبان ثروت دارای قدرت زیادی در دولت باشند.»
اما این روزها که روسیه در حال تهاجمی خونبار و ویرانگر به اوکراین است، بیش از هر زمان دیگری، وجود یک حکومت الیگارشی در مسکو توجه‌ها را به خود جلب کرده است.
جامعه جهانی در واکنش به این تهاجم، تحریم‌هایی را علیه مسکو اعمال کرده که این تحریم‌ها از جمله «الیگارش‌های روس» را نیز هدف می‌گیرند. قدرت‌های غربی و متحدانشان و حتی سوئیس که معمولاً تلاش می‌کند در منازعات بین‌المللی وارد نشود، با تحریم الیگارش‌های روس، فشار اقتصادی و سیاسی بر دولت ولادیمیر پوتین را افزایش داده‌اند.
الیگارش‌های روس کیستند؟
طبقه الیگارش‌های روس در پی فروپاشی بروکراسی کمونیستی و خصوصی‌سازی بخش‌های مختلف اقتصادی به ویژه بخش‌های بانکی، صنعتی، و نفت و گاز روسیه در دهه ۱۹۹۰ به وجود آمد.
الیگارش‌ها با به دست گرفتن شرکت‌ها، زمام اقتصاد روسیه را به دست گرفتند و روز به روز به ثروت خود افزودند. آنان همچنین با ابزارهای اقتصادی، به کاخ کرملین نفوذ کردند و بر سیاست‌گذاری‌های دولت در جهت اهداف فاسد و خودخواهی‌های خود تاثیر گذاشتند.
در واقع یک الیگارش روس، فقط یک فرد ثروتمند دارای املاک لوکس و قایق‌ها و هواپیماهای خصوصی نیست، بلکه او یک بازیگر پنهان عرصه سیاست نیز به شمار می‌رود.
هر چند که ولادیمیر پوتین از زمان به قدرت رسیدن خود در روسیه تا کنون مدعی مبارزه با نظام الیگارشی در کشورش شده، و پیشتر دمیتری پسکوف، سخنگوی رسمی پوتین وجود الیگارش‌های روس را تکذیب کرده است، اما این الیگارش‌ها همچنان وجود دارند و بخش مهمی از اقتصاد روسیه را کنترل می‌کنند.
در این میان، برخی از الیگارش‌ها که خواستند از کرملین فاصله بگیرند، به سرنوشت‌های شومی دچار شدند.
همبستگی کشورهای غربی در تحریم الیگارش‌های روس
هر چند کشورهای غربی پیشتر و در سال ۲۰۱۴، در واکنش به الحاق شبه‌جزیره کریمه به روسیه از سوی دولت پوتین، تحریم‌هایی را علیه الیگارش‌های روس وضع کرده بودند، اما تحریم‌های جدید کار را برای این افراد ثروتمند پرنفوذ سخت‌تر کرده است.
تحریم‌های اخیر اتحادیه اروپا علیه روسیه که روز دوشنبه ۲۸ فوریه اعلام شد، بیش از ۵۰۰ شخصیت و نهاد روسی را هدف قرار می‌دهد.
همچنین جو بایدن رئیس‌جمهور آمریکا نیز سه‌شنبه گذشته در سخنرانی خود در کنگره این کشور به الیگارش‌های روس حمله و آنان را متهم کرده «در حالی که اوکراینی‌ها برای فرار از شلیک کور موشک‌های روسیه، در مترو پناه می‌گیرند، جیب‌های خود را با پول روس‌ها پر می‌کنند.»
بایدن اعلام کرد وزارت دادگستری آمریکا با تشکیل یک کارگروه ویژه الیگارش‌های روس را تحت پیگرد قرار خواهد داد و «قایق‌های تفریحی، آپارتمان‌های لوکس و جت‌های شخصی» آنان را مصادره خواهد کرد.
وزارت دادگستری آمریکا روز چهارشنبه دوم مارس این کارگروه را با حضور بازرسان ویژه تشکیل داد که مسئول پیگرد قانونی «الیگارش‌های فاسد روسیه» و کسانی است که به آنان در دور زدن تحریم‌ها و همچنین جلوگیری از توقیف اموال لوکس خود کمک می‌کنند.
در مجموع آمریکا در سری جدید تحریم‌های خود علیه روسیه، ۱۹ الیگارش روس و ۴۷ عضو خانواده آنان را تحریم کرده است. همچنین علاوه بر اتحادیه اروپا و آمریکا، بریتانیا نیز ۱۶ الیگارش روس را در فهرست سیاه تحریم‌های خود قرار داد.
لیز تراس وزیر خارجه بریتانیا نیز در بیانیه‌ای در این زمینه اعلام کرد: «ما به الیگارش‌ها و افرادی که از نزدیک با رژیم پوتین و جنگ وحشیانه او مرتبط هستند، ضربه خواهیم زد. ما به همین جا متوقف نخواهیم شد.»
کشورهای اروپایی در روزهای اخیر به تدریج با شناسایی دارایی‌های الیگارش‌های روس در خاک خود، این دارایی‌ها را مسدود کرده‌اند.
در آخرین نمونه، دولت ایتالیا روز شنبه پنجم مارس اعلام کرد که ارزش دارایی‌های مسدود شده الیگارش‌های روس در این کشور به ۱۴۰ میلیون یورو رسیده که این دارایی‌ها شامل قایق‌های تفریحی و املاک الیگارش‌های نزدیک به کاخ کرملین است.
پیش از آن نیز فرانسه، راستی‌آزمایی‌ها و کنترل‌ها را در بنادر و کارخانه‌های کشتی‌سازی ویژه نگهداری از قایق تفریحی در سواحل مدیترانه را آغاز کرده است.
عملیات کنترل در این زمینه، یک روند زمان‌بر است، زیرا در اغلب موارد هویت مالک اصلی قایق، پشت نام شرکتی که این قایق‌ها را سفارش داده یا در اختیار دارد، پنهان شده است.
یکی از راه‌های فرار الیگارش‌های روس برای نجات قایق‌های لوکس تفریحی خود، انتقال آنها به جزایر مالدیو است که هیچ معاهده‌ای برای استرداد این قایق‌ها به کشورهای غربی امضا نکرده است.
همچنین از دوبی به عنوان مقصدی بالقوه برای این قایق‌ها نام برده می‌شود.
قایق‌های لوکس تفریحی به ویژه در سواحل کشورهای غربی، نماد ثروت گسترده رهبران سیاسی و اقتصادی روسیه به شمار می‌روند.
علاوه بر قایق‌های تفریحی، توقیف کشتی‌های باری بخشی از اقدامات غرب علیه روسیه بوده است. فرانسه تاکنون چهار کشتی باری را در این چارچوب توقیف کرده است.
همچنین سوئیس پنج الیگارش روس و اوکراینی را که به پوتین نزدیک هستند تحریم کرد. بر اساس گزارش‌ها، الیگارش‌های روس در شرکت‌های بزرگ سوئیسی منافع بسیاری دارند.
بر اساس برآورد مطبوعات سوئیس، ۸۰ درصد تجارت نفت و گاز روسیه در سوئیس انجام می‌شود و این کشور محل استقرار شرکت‌های بزرگ تجارت کالای روسی است. همچنین بانک‌های سوئیسی، محل مطمئنی برای سپرده‌گذاری الیگارش‌های روس است.
الیگارش‌های تحریم‌شده کیستند؟
فهرست الیگارش‌های روس تحریم‌شده طولانی است و حتی نام برخی از آنان رسماً اعلام نشده است. این فهرست پیشتر نیز وجود داشته و اکنون طولانی‌تر شده است.
مثلاً وزارت دادگستری آمریکا روز پنج‌شنبه سوم مارس اعلام کرد در چارچوب تحریم‌های مرتبط با الحاق کریمه به روسیه، جان هانیک، یک تهیه‌کننده آمریکایی در بخش رادیو و تلویزیون، را متهم کرده است.
هانیک متهم شده که به کنستانتین مالوفیو، الیگارش روسی که تحت تحریم‌های آمریکا قرار دارد، برای ایجاد شبکه‌های تلویزیونی در روسیه، یونان و بلغارستان کمک کرده است.
هانیک ۷۱ساله ماه گذشته به درخواست آمریکا در لندن بازداشت شد و آمریکا خواهان استرداد او از بریتانیاست.
همچنین دولت فرانسه شامگاه چهارشنبه دوم مارس، یک یات (قایق لوکس تفریحی) بزرگ را در سواحل مدیترانه و نزدیک به بندر مارسی در جنوب این کشور توقیف کرد که متعلق به ایگور سچین سهام‌دار اصلی و رئیس روس‌نِفت (Rosneft) شرکت نفت و گاز روسی است.
ایگور سچین که همکار پوتین و از مأموران دستگاه اطلاعاتی شوروی سابق بوده و اکنون به عنوان یکی از مشاوران نزدیک رئیس‌جمهور روسیه به شمار می‌رود، در فهرست تحریم‌های اتحادیه اروپا قرار دارد.
در واقع، ایگور سچین جزو باند مخوف «سیلوویکی» است که به مقام‌های روس برآمده از دستگاه‌های امنیتی گفته می‌شود. او از دهه ۱۹۹۰ تاکنون به پوتین وفادار بوده است.
گمرک فرانسه اعلام کرد که قایق او به طول ۸۶ متر، در حالی که قصد داشت بدون اتمام «روند برنامه‌ریزی شده» ترخیص شود، در یک کارخانه کشتی‌سازی توقیف شد.
این قایق تفریحی دارای یک استخر شنا در عرشه اصلی خود است که می‌تواند به سکوی هلی‌کوپتر تبدیل شود و طراحی داخلی آن از سوی آلبرتو پینتو، طراح معروف و فقید فرانسوی صورت گرفته بود. ارزش این قایق ۱۲۰ میلیون دلار تخمین زده شده است.
کارخانه‌ای که این قایق در آن توقیف شده، اعلام کرده که ایگور سچین مشتری دائمی این کارخانه بوده است.
همچنین روز پنج‌شنبه سوم مارس در بندر موناکو، مقام‌های گمرک فرانسه و مقام‌های پادشاهی موناکو یک قایق تفریحی متعلق به سرگئی گالیتسکی، الیگارش روس و بنیانگذار فروشگاه‌های زنجیره‌ای ماگنیت را تحت کنترل قرار دادند.
بر اساس اطلاعات وبسایت مارین ترافیک که در زمینه ردیابی کشتی‌ها فعالیت می‌کند، این قایق در شامگاه پنج‌شنبه توانست بندر مارسی را ترک کند و به سوی مقصدی نامشخص برود.
حرکت این قایق پس از بررسی کمرگ فرانسه، روند پیچیده بازرسی‌ها در این زمینه را تأیید می‌کند. بر اساس گزارش‌ها، الیگارش‌های روس در روزهای اخیر در تلاش بوده‌اند تا تحریم‌ها علیه خود را دور بزنند.
آلگ دریپاسکا، بنیانگذار و مدیرعامل شرکت آلومینیوم‌سازی روسی روسال، که به عنوان دومین شرکت بزرگ آلومینیوم‌سازی جهان شناخته می‌شود و الکساندر آبراموف، رئیس اوراز، شرکت روسی فولاد و استخراج معادن، دیگر الیگارش‌های روس هستند که گفته می‌شود در سواحل لوکس جنوب فرانسه قایق‌های تفریحی دارند.
همچنین الکسی مورداشوف، الیگارش معروف روس و نزدیک به ولادیمیر پوتین، یکی دیگر از کسانی است که در فهرست تحریم‌های اتحادیه اروپا قرار گرفته است.
یک سخنگوی دولت ایتالیا روز جمعه چهارم مارس اعلام کرد که پلیس این کشور یک یات ۶۵ میلیون یورویی متعلق به مورداشوف را که در سواحل ایمپریا در شمال غربی ایتالیا قرار داشت، توقیف کرده است.
مورداشوف مالک اصلی و مدیر عامل شرکت سیورستال است که بزرگترین شرکت فولاد در روسیه به شمار می‌رود.
این الیگارش روس شامگاه دوشنبه ۲۸ فوریه، با انتشار بیانیه‌ای تلاش کرده بود از دولت روسیه فاصله بگیرد. او نوشته بود: «من مطلقاً با تنش‌های ژئوپولیتیک فعلی کاری ندارم و درک نمی‌کنم چرا اتحادیه اروپا مرا تحریم کرده است».
دومین قایق تفریحی که از سوی دولت ایتالیا توقیف شد، به ارزش ۵۰ میلیون یورو، متعلق به گنادی تیمچنکو، الیگارش روس و مالک و مدیر عامل گانوور، یک شرکت بازرگانی در زمینه مواد اولیه است. این قایق نیز در سواحل شمال غربی ایتالیا، در سانرمو، توقیف شده است.
در سال ۲۰۱۳، نشریه فوربس این الیگارش روس را به عنوان «یکی از چهره‌های بسیار با نفوذ در روسیه» معرفی کرد. در سال ۲۰۱۹، ثروت تیمچنکو نزدیک به ۲۲ میلیارد دلار ارزیابی شد که او را در ردیف یکی از ۵۰ فرد ثروتمند جهان قرار داد.
همچنین ایتالیا یک واحد ملکی در جزیره ساردینیا به ارزش ۱۷ میلیون یورو را توقیف کرد که متعلق به علیشیر عثمانف، دیگر الیگارش معروف روس است که از ثروتمندترین افراد در روسیه به شمار می‌رود.
در آلمان نیز در حالی که چندین رسانه از توقیف یک قایق تفریحی بزرگ تحت تعمیر در بندر هامبورگ متعلق به علیشیر عثمانف خبر دادند، مقام‌های آلمانی روز پنج‌شنبه سوم مارس این خبر را تکذیب کرد.
با این حال، رسانه‌ها گزارش داد که این قایق ۱۵۶ متری، به دلیل ممنوعیت انتقال کالا به روسیه بدون مجوز خاص، زمین‌گیر شده است.
علیشیر عثمانف که در ازبکستان به دنیا آمده و جت خصوصی او «یکی از بزرگترین هواپیماهای خصوصی در روسیه» به شمار می‌رود، همچنین از سوی آمریکا و بریتانیا نیز تحریم شده است. او پیشتر از باشگاه فوتبال اورتون انگلیس کنار گذاشته شده است.
آمریکا و بریتانیا علاوه بر عثمانف، همچنین ایگور شووالوف، معاون اول نخست‌وزیر سابق روسیه و رئیس بانک توسعه روسیه (وینشیکنومبانک) را تحریم کردند و بر اساس این تحریم‌ها، دسترسی این دو الیگارش روس به سیستم‌های مالی بریتانیا و آمریکا مسدود شده است.
نیکولای توکارف مدیرعامل شرکت ترانس‌نفت از دیگر الیگارش‌های روس است که تحت تحریم‌های آمریکا قرار گرفته است.
توکارف مأمور کاگ‌ب در جمهوری دمکراتیک آلمان بود، که پس از آشنایی با پوتین در اواسط دهه ۱۹۹۰ وارد دولت روسیه شد و از اکتبر ۲۰۰۷ ریاست شرکت ترانس‌نفت، به عنوان بزرگترین شرکت خطوط لوله روسیه، را بر عهده گرفت.
تحریم‌های آمریکا آرکادیا و بوریس راتنبرگ، دو برادر سرمایه‌دار بسیار نزدیک به پوتین و همچنین سرگی چیمیزوف مدیرعامل روستخ، شرکت دولتی روسیه برای کمک به توسعه، تولید و صادرات محصولات صنعتی با فناوری پیشرفته را هدف قرار داده است.
نگرانی دیگر شرکت‌ها و الیگارش‌های روس
تأثیرات تحریم‌های بین‌المللی علیه روسیه به حدی است که شرکت لوک‌اویل، یک غول نفتی که دومین شرکت بخش نفت روسیه به شمار می‌رود، روز پنج‌شنبه سوم مارس با تهاجم ارتش روسیه به اوکراین مخالفت کرد و خواستار توقف این تهاجم شد.
همچنین رومن آبراموویچ، دیگر الیگارش روس که تاکنون از تحریم‌های غرب در امان بوده، نگران تحریم شدن به دلیل نزدیکی‌اش به پوتین است.
او که مالک باشگاه فوتبال چلسی انگلیس است، این باشگاه را به فروش گذاشته و قول داده که «درآمد خالص» آن را برای «قربانیان جنگ در اوکراین» هزینه کند.
