سال ۱۴۰۱ برای جامعه ورزش، هواداران و رسانه‌های ورزشی در ایران دو سیمای متفاوت داشت؛ سالی که به قبل و بعد از شروع اعتراضات سراسری «زن زندگی آزادی» تقسیم شد.
از هفته پایانی شهریور، بسیاری از مردم و دوستداران ورزش، ارزیابی مجددی را برای قضاوت ورزشکاران و مربیان مورد علاقه‌شان در نظر گرفتند.
پست از کشته‌شدن مهسا امینی در بازداشت پلیس گشت ارشاد، پست و استوری‌های اعتراضی ورزشکاران و مربیان بازتاب بیشتری از برد و باخت‌هایشان داشت. این دگرگونی در نگرش به قهرمانان ملی از همان هفته نخست اعتراضات مشهود بود که با مسابقات جهانی کشتی در صربستان هم‌زمان شد.
در کوران خونین اعتراضات و سرکوب‌ها، نه کامیابی رحمان عموزاد و کامران قاسم‌پور در کسب نشان طلای جهانی، نه ناکامی حسن یزدانی، امیرحسین زارع، رضا گرایی و هادی ساروی در تکرار طلای پارسال بحث‌ها و برنامه‌های داغ و پرشور همیشگی را برنینگیخت.
این تغییر رویکرد در رویدادهای فوتبال، تکواندو، کاراته، بوکس، بسکتبال، والیبال و هر رشتهٔ خبرساز دیگری کاملاً آشکار بود.
معترضان در صفحات مجازی ورزشکاران موردعلاقه‌شان تقاضا می‌کردند که این بار به جای میدان ورزش در همان میدانی که آن‌ها مبارزه می‌کنند، همراه و حامی‌شان باشند.
برای همین، در سالی که گذشت، رقابت بدون حجاب اجباری الناز رکابی در سنگ‌نوردی قهرمانی آسیا بیشترین استقبال و تشویق را نسبت به هر اتفاق ورزشی دیگری در پی داشت.
با وجود حضور پرتعداد مردم برای استقبال، الناز رکابی را با تدابیر امنیتی از فرودگاه خارج کردند. ملاقات نمایشی وزیر ورزش با خانم رکابی حتی نزد حامیان حکومت هم بازتاب منفی یافت.
اسماعیل احمدی، مدیرکل حوزه ریاست وزارت ورزش که از او به‌عنوان یک چهره امنیتی یاد می‌شود، مسئول هماهنگی آن ملاقات اجباری بود. او چهارم اسفند در پی سقوط بالگرد هلال احمر در زمین فوتبال بافت درگذشت.
پس از الناز رکابی، چندین ورزشکار زن نیز بدون حجاب در میادین ورزشی ظاهر شدند. از جمله پارمیدا قاسمی در تیروکمان و نیلوفر مردانی در اسکیت که با تهدید امنیتی ناگزیر به انتشار پیام عذرخواهی شدند.
سارا خادم‌الشریعه، ستاره شطرنج زنان ایران، هم پس از حضور بدون حجاب در مسابقات جهانی به میزبانی قزاقستان، از بازگشت به ایران خودداری کرد.
بسیاری دیگر از ورزشکاران زن برای اولین بار عکس‌های بدون حجاب خود را با هشتگ «زن زندگی آزادی» در اینستاگرام منتشر کردند.
فرزانه فصیحی تنها مدال‌آور زنان و مردان ایران در دوومیدانی داخل سالن آسیا بود. فصیحی با کسب نشان طلا به حکمرانی طولانی دوندگان شرق آسیا در ماده ۶۰ متر پایان داد. او حاضر نشد با پرچم جمهوری اسلامی دور افتخار بزند. روی سکو هم از خواندن سرود جمهوری اسلامی خودداری کرد.
تیم‌های ملی والیبال نشسته، هاکی داخل سالن و هندبال، مشکات صفی (تنیس) مهدی احمدی کهنی(ژیمناستیک) امین اسماعیل‌نژاد(والیبال) هادی چوپان(پرورش اندام) حسین وفایی(اسنوکر) و مهدی طارمی(فوتبال) و... از دیگر تیم‌ها و ورزشکارانی بودند که نتایجی موفقیت‌آمیز را در سال ۱۴۰۱ ثبت کردند.
هرچند رقابت‌های آن‌ها در میادین ورزشی بین‌المللی تحت‌الشعاع اعتراضات هم‌میهنان‌شان در خیابان‌ها و دانشگاه‌های کشور قرار گرفت.
فوتبال ایران سال ۱۴۰۱ را با سرمربیگری دراگان اسکوچیچ آغاز کرد، با کارلوس کی‌روش ادامه داد و با امیر قلعه‌نویی به پایان رساند.
در این ورزش، وقایع بی‌سابقه‌ای رقم خورد که مهم‌ترینش جشن خیابانی پس از شکست تیم ملی ایران مقابل آمریکا بود. ده‌ها هزار کامنت تشکر به زبان فارسی در صفحات اینستاگرام تیم ملی فوتبال آمریکا و کریستین پولیسیک که دروازه بیرانوند را باز کرد، درج شد.
پس از بازی، مهران سماک، هم‌بازی سعید عزت‌اللهی در رده نونهالان، در اتومبیلش بوق می‌زد که با شلیک سرکوبگران جان باخت. او در آخرین استوری، از مردم خواسته بود کنار هم باشند و تحت هر شرایطی فقط بر اعتراض‌های خیابانی و اعتصابات تمرکز کنند.
چندین ورزشکار در جریان اعتراضات به قتل رسیدند. محمد قائمی‌فرد (دروازه‌بان نوجوان فوتبال)، مهسا موگویی و محمدمؤمن زند کریمی (تکواندو)، احمد شکراللهی، احسان قاسمی‌فر، عرفان نظری، امید مهدوی و محمد امین تکلی (پرورش اندام)، غزاله چلابی (کوهنورد)، مهرشاد شهیدی (ژیمناستیک)، علی مظفری (والیبال)، امیرمهدی فرخی‌پور (بوکس) و برهان الیاسی (ووشو) از آن جمله‌اند.
تحویل پیکر و خاکسپاری ورزشکاران جان‌باخته در سایه تهدیدات شدید امنیتی انجام شد و مراسم چهلم‌شان نیز صحنه اعتراضات، سرکوب و بازداشت برخی سوگواران بود.
برخی از چهره‌های سرشناس ورزشی مانند پرویز برومند، دروازه‌بان اسبق تیم ملی که در اعتراضات خیابانی بازداشت شده بود، روانه زندان شدند.
وریا غفوری، حسین ماهینی و کاوه رضایی به‌دلیل اعتراضات مجازی طعم بازداشتگاه را چشیدند. در این بین امیر نصرآزادانی هنوز آزاد نشده است. بسیاری از ورزشکاران هم برای توجیه، توبیخ و امضای تعهدنامه احضار شدند.
تعدادی از ورزشکاران برجسته زن و مرد شیرازی با اتهامات سنگین و متناقضی که حتی معاونت امنیتی استانداری فارس تایید نکرده بود، با چشم‌های بسته در اعترافات اجباری تلویزیونی دیده شدند. اما در پی بازتاب گسترده پیرامون این سناریوی ساختگی، به‌تدریج آزاد شدند.
برخی ورزشکاران در دادگاه‌هایی که بدون رعایت موازین قضایی تشکیل شد، در محاکمه‌ای سریع و بدون حق برخورداری از وکیل انتخابی با اتهام محاربه مواجه شدند. از جمله مجیدرضا رهنورد، کشتی‌گیر مشهدی، که هم‌زمان با فینال جام جهانی کشتی آزاد اعدام شد. حکم اعدام مهدی مهدی کرمی قهرمان کاراته و محمد حسینی رزمی‌کار نیز به اجرا درآمد.
فرود اجباری هواپیمای مسافربری برای پیاده‌کردن همسر و فرزند علی دایی، همچنین پلمب مغازه‌های دایی و همسرش به‌دلیل همراهی با اعتصابات بازتاب گسترده‌ای در رسانه‌های جهانی داشت.
آمار ورزشکاران زن و مرد پناهنده ایرانی در سال ۱۴۰۱ هم چشمگیر بود، به‌نحوی که در بسیاری از موارد و برخلاف همیشه، مسئولان وزارت ورزش و فدراسیون‌های مربوط از هر اظهارنظری خودداری کردند.
سوای ورزشکاران و مربیان، این بار یک رئیس فدراسیون هم در جمع پناهندگان حضور داشت. حسین ثوری، رئیس فدراسیون بوکس، پس از مسابقات جوانان جهان در اسپانیا به ایران برنگشت. او به رادیو فردا گفت وثیقههای امضاشده توسط اعضای تیم را پاره کرده است. به این ترتیب، سه بوکسور از تیم پنج نفره نیز از برگشتن به ایران خودداری کردند.
ورزشکاران مقیم خارج از کشور هم در جریان اعتراضات فعال بودند. سرآمدشان علی کریمی است که نقش چشمگیری در موج اول اعتراضات سراسری ایفا کرد. او با نخستین گام‌های اعلام همبستگی چهره‌های شاخص اپوزیسیون در خارج از کشور نیز همراهی کرد.
