روابط ایران و عربستان که به‌خصوص با اشتیاق مقامات جمهوری اسلامی ولی با اما و اگرهای بسیار دوباره در حال گرم شدن است، تنها متأثر از حمله به اماکن دیپلماتیک عربستان در تهران و مشهد در سال ۹۴ نیست؛ حملۀ سازماندهی‌شدۀ کسانی که علی خامنه‌ای آنان را «جوانان مؤمن» خوانده بود.
اختلافات اساسی حکومت ایران با عربستان سعودی به همان آغاز تأسیس جمهوری اسلامی به‌عنوان یک نظام مبتنی بر ایدئولوژی شیعی بازمی‌گردد. در این چهار دهه، رهبران جمهوری اسلامی اغلب سیاست «نفرت» را علیه عربستان سعودی در پیش گرفته‌اند.
این جملهٔ معروف روح‌الله خمینی، بنیانگذار جمهوری اسلامی، به‌خوبی میزان این نفرت را نشان می‌دهد که «اگر از صدام بگذريم، اگر مسئله قدس را فراموش کنيم، اگر از جنايت‌های امريکا بگذريم، از آل‌سعود نخواهيم گذشت». در تیرماه ۱۳۶۷ خمینی در ادامهٔ همین جمله گفته بود «و با برپایی جشن پیروزی حق بر جنود کفر و نفاق و آزادی کعبه از دست نااهلان و نامحرمان به مسجدالحرام وارد خواهیم شد».
پس از خمینی، علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، نیز در سال ۱۳۹۵، هم در پیام کتبی‌اش به‌مناسبت برگزاری مراسم حج و هم در سخنرانی‌اش برای خانواده‌های زائران کشته‌شده در حادثهٔ ۱۳۹۴ منا، رهبران عربستان سعودی را «سلسله و شجره خبیثه ملعونه» توصیف کرد که «لیاقت تصدی و اداره حرمین شریفین» را ندارند.
مقدس‌ترین مکان مسلمانان جهان در عربستان سعودی واقع است و اختلافات میان تهران و ریاض همواره بر حضور زائران ایرانی مراسم حج نیز اثر گذاشته و جمهوری اسلامی در همهٔ دوره‌ها تلاش کرده از فرصت حضور این زائران در عربستان سعودی برای تبلیغات سیاسی خود استفاده کند.
اما در این چهار دهه، روابط دو کشور هیچ‌گاه به اندازهٔ هفت سالی که این روابط قطع بود، وخیم نبوده است. میزان این وخامت را، که اکنون در یک چرخش سیاسی به نرمیِ نسبیِ دوباره تا حد دعوت رسمی از محمد بن سلمان برای سفر به تهران رسیده است، می‌توان با مرور اظهارات رهبر جمهوری اسلامی در طی این سال‌ها دریافت.
۱۳۹۴، سال پرتنش
روابط دیپلماتیک ایران و عربستان سعودی در دی ۱۳۹۴ به‌دنبال حمله شماری از هواداران جمهوری اسلامی به اماکن دیپلماتیک عربستان سعودی در تهران و مشهد قطع شد.
اما خامنه‌ای از چند ماه پیش از آن حملات لفظی به ریاض را شدت بخشیده بود. او در فروردین همان سال و چند روز پس از آن‌که مداخلهٔ نظامی عربستان سعودی در یمن در حمایت از دولت قانونی این کشور آغاز شد، گفت: «سعودی‌ها بدعت بدی گذاشتند در این منطقه و البته خطا کردند، اشتباه کردند.»
درحالی‌که خود جمهوری اسلامی مداخله در یمن را با حمایت از شبه‌نظامیان حوثی از سال‌ها پیش آغاز کرده بود، خامنه‌ای واکنش نظامی ریاض را کاری شبیه «صهیونیست‌ها در غزه» توصیف کرد.
او به هوادارانش وعده داد: «سعودی‌ها در این مسئله خسارت خواهند کرد، ضرر خواهند کرد و به‌هیچ‌وجه پیروز نخواهند شد... اگر آن‌ها [اسرائیل] توانستند در غزه پیروز بشوند، این‌ها [عربستان سعودی] هم خواهند توانست در این‌جا [یمن] پیروز شوند.»
خامنه‌ای در همین مقطع، «اختلافات متعدد» جمهوری اسلامی با عربستان سعودی «در مسائل گوناگون سیاسی» را تأیید کرد و چنین مدعی شد: «چند جوان بی‌تجربه امور آن کشور را در دست گرفتند و دارند آن جنبه‌ٔ توحش را غلبه می‌دهند بر جنبه‌ٔ متانت و ظاهرسازی؛ این به ضررشان تمام خواهد شد.»
رهبر جمهوری اسلامی از ادبیات توهین‌آمیز همیشگی خود علیه عربستان سعودی استفاده کرد و گفت: «قطعاً بینی سعودی‌ها به خاک مالیده خواهد شد.»
در تیرماه ۱۳۹۴ نیز خامنه‌ای بار دیگر به موضوع جنگ یمن اشاره کرد و علاوه بر عربستان سعودی، کشورهای غربی و سازمان ملل متحد را نیز نشانه گرفت.
او گفت: «غرب لیبرال، یعنی آزادی‌خواه و آزادی‌گرا، لب از لب وانکرده. یک قطعنامه سازمان ملل، شورای امنیّت منتشر کرد که جزو ننگ‌آمیزترین قطعنامه‌های سازمان ملل است که فراموش نمی‌شود. به‌جای این‌که بمباران‌کننده را محکوم کند، بمباران‌شونده را محکوم کرد. این‌ها لیبرال‌اند؛ لیبرالیسم یعنی این.»
او مداخلۀ نظامی جمهوری اسلامی در یمن را رد کرد و گفت: «حالا جنجال درست خواهند کرد که ایران در کار یمن دخالت کرد؛ بله، این دخالت است. این‌که ما نشسته‌ایم این‌جا دو کلمه حرف می‌زنیم، این می‌شود دخالت؛ [اما این‌که] هواپیماهای جنایتکارشان آسمان یمن را ناامن کرده‌اند، آن دخالت نیست.»
در مردادماه ۱۳۹۴ نیز خامنه‌ای مدعی شد: «جنگ در یمن جنگ سیاسی است نه جنگ مذهبی. به‌دروغ می‌گویند که بحث شیعه و سنّی است، درحالی‌که شیعه و سنّی نیست. بعضی از آن‌هایی که زیر بمباران سعودی‌ها در یمن دارند بچه و زن و کودک شیرخوار و بیمارستان و مدرسه را از دست می‌دهند، شافعی‌اند، بعضی‌شان زیدی‌اند. بحث شیعه و سنّی نیست، دعوا دعوای سیاسی است، دعوای سیاست‌هاست.»
علیه مدیریت عربستان بر «اماکن مقدس»
یک سال بعد، خامنه‌ای اظهاراتی را علیه عربستان سعودی دربارهٔ نوع مدیریت این کشور بر اماکن مقدس مسلمانان مطرح کرد.
او در شهریور ۱۳۹۵ در دیدار با کشته‌شدگان حادثهٔ منا گفت: «کسانی که این بی‌کفایتی را نشان دادند، این ناامنی را بر حجاج دنیای اسلام تحمیل کردند، این‌ها انصافاً لایق نیستند برای اداره‌ی حرمین شریفین و خدمت حرمین شریفین. این باید در دنیای اسلام جا بیفتد، باید این فکر ترویج بشود.»
روز پنجشنبه دوم مهر ۱۳۹۴ در جریان اجرای بخشی از مناسک حج در «منا» شمار بسیاری از زائران از ملیت‌های گوناگون زیر دست‌وپا کشته شدند؛ به‌روایت مقام‌های رسمی عربستان سعودی ۷۶۹ نفر و به‌گزارش خبرگزاری رویترز دست‌کم دو هزار نفر.
خامنه‌ای لحن خود را تندتر کرد و افزود: «این سلسله و شجره خبیثه ملعونه دهان‌ها را با پول می‌بندند؛ این بندگانِ پول و بندگانِ دنیا. نمی‌گذارند کسی علیه این‌ها حرفی بزند، اعتراضی بکند.»
او گفت: «جهان اسلام، اعم از دولت‌ها و ملت‌های مسلمان باید حاکمان سعودی را بشناسند و واقعیت هتاک و بی‌ایمان و وابسته و مادی آنان را به‌درستی درک کنند. باید به‌خاطر جنایاتی که در گستره‌ٔ جهان اسلام به بار آورده‌اند، گریبان آن‌ها را رها نکنند. باید به‌خاطر رفتار ظالمانه‌ٔ آنان با ضیوف‌الرحمان فکری اساسی برای مدیریت حرمین شریفین و مسئلۀ حج بکنند. کوتاهی در این وظیفه آینده‌ٔ امت اسلامی را با مشکلات بزرگ‌تری مواجه خواهد ساخت.»
در همین سال ۱۳۹۵، خامنه‌ای عربستان سعودی را حتی مصداق یک آیه از قرآن دانست که در آن چنین آمده است: «كوشش مىكند كه در زمين فساد نمايد و كشت و نسل را نابود سازد... پس جهنم براى او بس است و چه بد بسترى است.»
وعدۀ نابودی عربستان سعودی
یک سال بعد نیز خامنه‌ای «نابودی» عربستان سعودی را وعده داد. او گفت: «البته این‌ها نابودشدنی هستند. ظواهر را که نگاه کنید، این ظواهر نباید کسی را گول بزند. این‌ها رفتنی هستند. این‌ها ساقط‌شدنی و نابودشدنی هستند... در این هیچ تردیدی نیست... حتماً این اتفاق می‌افتد. هم این‌ها و هم آن کسانی که این‌ها چشم امیدشان به آن‌هاست، همه ساقط‌شدنی هستند.»
در خرداد ۱۳۹۶، خامنه‌ای رهبران عربستان سعودی را به «دوری از قرآن و عدم آشنایی با حقایق قرآنی» متهم کرد و در سال ۱۳۹۷، سیاست خارجی عربستان سعودی را سیاست «بسیار ابلهانه‌ای» خواند «که خشم الهی را برمی‌انگیزد».
رهبر جمهوری اسلامی در همین سال مواضع تندتری را علیه ریاض اتخاذ کرد و گفت: «چطور می‌شود یک دولتی که بر یک ملت مسلمان، بر یک کشور اسلامی حکومت می‌کند، بشود عامل دست دشمنان اسلام، عامل دست آمریکا، گاو شیرده آمریکا؟»
او در سال ۱۳۹۸ نیز از «استبداد» در عربستان سعودی انتقاد کرد و گفت: «کشوری در این منطقه و شاید در همه جای دنیا به بدیِ دولت سعودی من سراغ ندارم. دولت سعودی هم مستبد است، هم دیکتاتور است، هم ظالم است، هم وابسته است، هم فاسد است. برای این دولتِ این‌جوری امکانات هسته‌ای فراهم می‌کنند. اعلان کردند که نیروگاه هسته‌ای برایش می‌سازند، اعلان کردند که مراکز تولید موشک برایش درست می‌کنند... اگر هم بسازند، بنده شخصاً ناراحت نمی‌شوم؛ چون می‌دانم که این‌ها ان‌شاءالله در دوران نه چندان دوری به دست مجاهدان اسلامی خواهد افتاد.»
«تروریست» خواندن دولت عربستان سعودی
علی خامنه ای پیش از حمله به مراکز دیپلماتیک عربستان در تهران و مشهد نیز لحن دوستانه‌ای در مورد عربستان سعودی نداشت.
او در سال ۱۳۷۲ در واکنش به انتقاد عربستان سعودی از عملکرد جمهوری اسلامی در مراسم حج گفته بود: «آیا دعوت مسلمانان به اتحاد و ابراز نفرت از عوامل تفرقه‌افکن دستور صریح قرآن نیست؟ آن که از تعطیل چنین وظائف مهمی سود می‌برد، آمریکا و صهیونیسم است. چرا باید دولت سعودی کاری را که آمریکا و صهیونیسم از آن سود می‌برند، عهده‌دار شود؟»
او افزود: «این‌جانب ضمن استنکار شدید این حرکت غیراسلامی، اعلام می‌دارم که حق ملت ایران در اقامه مراسم برائت در حج محفوظ است و کسی حق جلوگیری از آن را ندارد.»
یا چند سال قبل از آن، در همان آغاز رهبری خود در ۱۳۶۸، گفته بود: «دولت سعودی که صدها زن و معلول و بیمار را در مثل چنین روزی در حریم امن الهی با آن وضعیت رقت‌بار به شهادت می‌رساند، تروریست است. از شأن انقلابی جمهوری اسلامی و اسلام و ملت ایران، کارهای تروریستی به دور است. نام‌هایی از قبیل تروریست، شایستۀ همان آدم‌های پست است که خودشان بزرگ‌ترین تروریست‌های دنیا هستند.»
چرخش علی خامنه‌ای و ابراهیم رئیسی
از اواسط سال گذشته که دولت ابراهیم رئیسی با چراغ سبز علی خامنه‌ای و در یک چرخش سیاسی آشکار تلاش گسترده‌ای برای کاستن از تنش‌ها در روابط با عربستان سعودی آغاز کرد، رهبر جمهوری اسلامی کمتر دربارۀ عربستان اظهارنظر کرده است.
تازه‌ترین اظهارنظر او نیز مربوط می‌شود به خرداد سال جاری در دیدار با سلطان عمان که در واکنش به اظهار خرسندی هیثم بن طارق آل سعید از آغاز روابط مجدد ایران و عربستان گفت «این موضوعات نتیجه سیاست خوب دولت جناب آقای رئیسی برای گسترش و تقویت روابط با همسایگان و کشورهای منطقه است» و اظهار امیدواری کرد که «با گسترش ارتباطات دولت‌ها، امت اسلامی شوکت و عظمت خود را بازیابد».
چندی بعد، اواخر خرداد، ابراهیم رئیسی نیز ادعا کرد که جمهوری اسلامی «هیچ زمان عربستان سعودی را به‌عنوان دشمن تلقی نکرده است».
هرچند او نیز سال ۱۳۹۴ با بیان این‌که «جمهوری اسلامی نیازی به ارتباط با عربستان ندارد»، تأکید کرده بود که «آل سعود در منطقه و جهان اسلام به یک غده سرطانی تبدیل شده است».
همان زمان ابراهیم رئیسی نیز همچون علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، «سقوط آل سعود» را وعده داده و گفته بود کشته‌شدن شیخ نمر و مردم یمن «سقوط آل سعود را رقم خواهد زد و این وعدۀ الهی است که ظلم ماندنی نیست».
