در بازی‌های نهمین دوره جام جهانی فوتبال زنان که حالا به مرحلۀ یک‌چهارم نهایی رسیده، شگفتی‌ها کم نبوده‌اند؛ از افزایش شمار تیم‌ها از ۲۵ تیم به ۳۲ تیم که هشت تیم هم برای اولین بار به جام جهانی راه یافته‌اند تا برگزاری بازی‌ها در نقطه‌ای از جهان که برخلاف دوره‌های قبلی دیگر در آمریکای شمالی و اروپا و چین نیست.
ناکامی یکی از میزبان‌ها (نیوزیلند) در مرحلۀ حذفی و شکست‌هایی که تیم‌های مدعی و قدری مانند برزیل و آمریکا و آلمان و نروژ را روانۀ خانه کرد نیز از دیگر شگفتی‌های این دوره از جام جهانی فوتبال زنان است.
بازی‌ها که به مرحله یک‌هشتم رسیدند، به‌گونه‌ای بی‌سابقه از هر قاره دست‌کم یک تیم در میان مدعیان بود؛ نشانه‌ای از این‌که اولاً فوتبال زنان در همه قاره‌ها رو به ارتقا و پیشرفت است و ثانیاً پیش‌بینی نتایج بازی‌ها با توجه به افزایش تعداد مدعیان و ارتقای کیفیت تیم‌ها در هر پنج قاره بیش از پیش دشوار شده است.
این که تیم‌هایی مانند مراکش که برای اولین بار به بازی‌های جام جهانی فوتبال زنان آمده بودند درخششی ویژه پیدا کردند و این‌که یکی از اعضای تیم آلمان با بچۀ ۹ ماهه خود به استرالیا آمده بود و داشتن بچه مانعی از حضورش در تیم ملی نشده بود، همه و همه از تفاوت‌ها و شگفتی‌های این دوره از بازی‌ها است. همۀ این تغییرات و شگفتی‌ها امسال به کمک فوتبال زنان جهان آمد تا توجهات بیشتری به آن‌ها جلب شود.
واقعیت ناخوشایند تا کنون این بوده که مسابقات جام جهانی فوتبال زنان در مقایسه با مردان معمولاً توجه زیادی برنمی‌انگیخته است. یک دلیل عمده‌اش این است که جهان هنوز با ارتقای کیفیت فوتبال زنان آشنایی لازم را ندارد. همین عدم آشنایی در کنار تسلط نگاه مردسالارانه‌ای که هنوز بر فضای فوتبال و دوستدارانش حاکم است، مانع از آن است که بازی‌های زنان که سال به سال ارتقا و ظرافت و کیفیت بیشتری می‌یابد، به چشم‌ها بیاید. با این همه، زنان با توان و کارنامه خود در این رشته ورزشی در حال تغییر فضا و شرایط هستند.
برگزاری بازی‌های این دوره جام جهانی فوتبال زنان در استرالیا و نیوزیلند، یعنی دو کشوری که فوتبال در شکل باشگاهی و لیگی و قهرمانی کلاً در صف اول ورزش‌های محبوب قرار ندارد، به‌علاوه اختلاف زمانی این دو کشور با نقاط دیگر جهان که فوتبال زنان را بیشتر دنبال می‌کنند، یعنی اروپا، آسیا و حتی آمریکا، هم می‌توانست معضلی تازه باشد و مزید بر علت عمل کند.
البته در استرالیا بنا بر آمارها ۴۸ درصد پسران نوجوان میان ۶ تا ۱۳ سال که فعالیت ورزشی دارند، فوتبال بازی می‌کنند؛ رقمی که در مورد دختران ۳۹ درصد است و بسیار بالاتر از اروپا. با این همه، در این کشور و همچنین در نیوزیلند، بیشترین تماشاچی‌ها وقتی به دیدار رقابت‌های ورزشی می‌نشینند که پای راگبی و کریکت در میان باشد.
نگرانی از عدم استقبال از بازی‌ها و خالی‌ماندن استادیوم‌ها فیفا را بر آن داشت تا از سر احتیاط بیست هزار بلیت مجانی بین مردم نیوزیلند توزیع کند. با این حال، در روزهای بازی‌های جام جهانی در استادیوم‌های این کشور استادیوم‌ها کمتر از استادیوم‌های استرالیا پر می‌شود.
سال ۲۰۱۹ مجموعاً یک میلیارد از جمعیت جهان بازی‌های جام جهانی فوتبال زنان را در تصاویر تلویزیونی به تماشا نشستند؛ رقمی که امسال براساس آماری که تا اکنون منتشر شده و براساس پیش‌بینی‌ها رشد چشمگیری خواهد داشت.
فوتبال و سیاست؛ وقتی تصویر مهسا بر پیکر هواپیما نشست
گرچه فیفا همچون جام جهانی مردان تبلیغ و فعالیت سیاسی برای تیم‌های ورزشی حاضر در بازی‌های استرالیا و نیوزیلند را هم ممنوع کرده، ولی در مجموع زن‌ها در دورزدن این ممنوعیت‌ها موفق‌تر بوده‌اند؛ امری که صرفاً به این دوره هم برنمی‌گردد.
مارتا ویرا د سیلوا (مارتا)، بازیکن تیم برزیل که از سال ۲۰۰۷ در همه رقابت‌های جهانی تیم ملی کشورش حضور داشته، حالا به اسطوره‌ای در فوتبال زنان جهان بدل شده و با ۱۷ گل در جام جهانی ۲۰۱۹ رکورداری است که حتی در میان همتایان مرد هم کسی به پایش نرسیده است. او از همان اولین حضور در ۱۹ سالگی تا امسال که وداعش با جام جهانی رقم خورد، نوعی نقش اجتماعی و سیاسی داشته است.
مارتا در پایان فینال بازی‌ها ۲۰۰۷ در چین که برزیل به مصاف آلمان رفته بود، درحالی‌که جهان را با حرکات و فوت‌وفن‌های پرکشش خود به ستایش برانگیخت و «پله دامن‌پوش» لقب گرفت، چشم در دوربین‌ها دوخت و از «جهنمی» که به‌عنوان یک زن طی کرده تا بالأخره توانایی‌اش را به رسمیت بشناسند، سخن گفت.
اشاره او به این واقعیت بود که از ۱۴ سالگی، به‌رغم مخالفت خانواده‌اش، خود را به آب‌وآتش زده بود تا فوتبالیستی در مقیاس جهانی شود و جهان را متقاعد کند که زنان هم در این عرصه حرف برای گفتن دارند.
سال ۲۰۱۹ هم که باز برزیل و فرانسه به یک‌چهارم نهایی جام جهانی زنان راه یافتند، وقتی که بازی با شکست برزیل تمام شد، مارتا دوباره به دوربین‌ها چشم دوخت و به زنان پیام فرستاد که «اگر می‌خواهی در انتها بخندی، باید ابتدا گریه کنی و عرق بریزی… حیات‌وممات فوتبال زنان حالا به همت و ارادۀ شما گره خورده است».
در همین سال مگان رپینو، ستارۀ سرشناس تیم آمریکا هم که در زمینه دفاع از حقوق سیاهان و همجنسگرایان و نیز حمایت از کارزار زنان فوتبالیست حرفه‌ای برای دستیابی به حقوق برابر با همتایان مرد خود چهرۀ شناخته‌شده‌ای است، با اظهاراتش در تقبیح سکسیسم و خشونت علیه زنان تا پای چالشی لفظی با دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور وقت آمریکا، پیش رفت. امتناع او از رفتن به کاخ سفید برای ستایش از قهرمانی تیم فوتبال آمریکا در دورۀ قبل هم در جهان بازتابی گسترده یافت. بعدتر جانشین ترامپ به رپینو به‌خاطر فعالیت‌های مدنی و سیاسی‌اش «مدال طلای آزادی» اعطا کرد.
هم مارتا ویرا د سیلوا و هم مگان رپینو این بار در استرالیا و نیوزیلند آخرین حضور خود در جام جهانی را گذراندند. مارتا البته با تیمش این بار نیز برآمد سیاسی پربازتابی داشت و اقدامی معنادار در حمایت مقاومت زنان ایران در برابر حجاب اجباری به نمایش گذاشتند.
روزی که تیم برزیل به استرالیا وارد شد، هواپیمای آن‌ها با بنری با این شعار «که کسی نباید مجبور به پوشیدن روسری شود و هیچ‌کس هم نباید به‌خاطر گفتن این حرف اعدام شود» پوشیده شده بود و تصاویر مهسا امینی و امیر نصرآزادانی را هم روی سکان قرار داده بودند.
نصرآزادانی فوتبالیست تیم‌های راه‌آهن و تراکتور است که پس از بازداشت در جریان اعتراضات سال گذشته به ۲۶ سال زندان محکوم شد و در پی فرجام‌خواهی وکیل او، پرونده در حال حاضر در دیوان عالی کشور در دست بررسی است.
در طول بازی‌ها نیز، به‌رغم مخالفت فیفا، اقدامات و کنش‌های سیاسی و مدنی این‌جا و آن‌جا بارز بود. کاپیتان تیم آلمان با بازوبندی که شعاری در مخالفت با خشونت علیه زنان بر آن نقش بسته بود (Unite For Ending Violence Against Wome) به میدان رفت و کاپیتان تیم نیوزیلند هم ناخن‌های یک دست را رنگین‌کمانی و ناخن‌های دست دیگر را به رنگ پرچم تراجنسی‌ها لاک زد تا توجهات را به تبعیض علیه آن‌ها جلب کند.
کارزار برای رفع تبعیض‌ها در همه‌جا
خارج از زمین بازی و بیرون از جام جهانی نیز زنان فوتبالیست اغلب کشورها مشغول تلاش و مبارزه‌ای فشرده برای برابری حقوق خود با همتایان مرد بوده‌اند. آن‌ها به تبعیض‌هایی که فدراسیون‌های ملی فوتبال علیه زنان اعمال می‌کنند، از کمبود امکانات برای تمرین یا اردوهای آمادگی تا بی‌توجهی رسانه‌ها به بازی‌های زنان، دست به کارزارهای مختلف زده‌اند. کارزار برای دریافت حقوق و امتیازات مشابه مردان هم بخشی دیگر از فعالیت آن‌ها بوده است.
تیم جامائیکا که حالا برای دومین بار در جام جهانی حضور دارد، حدود ۲۰ سال پیش به‌دلیل ضعف مالی در آستانۀ انحلال بود تا با کمک سیدیلا مالی، خواننده و دختر باب مارلی، و نیز یک صندوق کمک عمومی از انحلال نجات یافت. با این همه، وضعیت این تیم در جام جاری هم مساعد نبود که ازجمله در نامۀ سرگشادۀ بازیکنان به فدراسیون کشورشان، یک ماه پیش از شروع جام جهانی، در مورد بسیاری از کمبودها و تبعیض‌ها نمود داشت.
تیم کاستاریکا هم که امسال در رقابت‌ها شرکت دارد، سال ۲۰۱۹ هم با امتیازاتی که احراز کرد آمادۀ ورود به جام جهانی بود، اما به‌دلیل امتناع فدراسیون این کشور از امضای قراردادی منصفانه با بازیکنان، این امکان میسر نشد. این بار اما قراردادی که اعضای تیم در نتیجۀ کارزار و تلاش خود در توافق با فدراسیون به آن دست یافته‌اند و شباهت‌های بسیاری با قرارداد تیم مردان کاستاریکا با فدراسیون دارد، به الگویی زبانزد در سطح بین‌المللی بدل شده است.
کاپیتان تیم فرانسه و دو بازیکن دیگر این تیم نیز قبل از بازی‌ها در نامه‌ای سرگشاده و تهدیدی اعتراض کردند به این‌که پرداخت‌ها و امکانات در مورد اعضای تیم در حد اعضای یک تیم مردانۀ از دستۀ اول فرانسه هم نیست؛ اقدامی که با اخراج آن‌ها از تیم ملی جواب داده شد. در کانادا و اسپانیا هم تا روزهای آخر قبل از شروع بازی‌ها جهانی امسال، چالشی سخت میان بازیکنان تیم ملی و فدراسیون‌های فوتبال این کشورها بر سر امکانات و پرداخت‌های منصفانه و عاری از تبعیض در جریان بوده است.
فیفا امسال بودجۀ جام جهانی زنان را سه برابرِ سال ۲۰۱۹ کرده و آن را به ۱۵۰ میلیون دلار افزایش داده که هنوز هم در قیاس با آخرین جام جهانی مردان در قطر (۴۸۰ میلیون دلار) رقم کمی است. استدلال فیفا این است که درآمدهایش از تبلیغات و فروش امتیاز پخش بازی‌ها به رسانه‌ها هم در قیاس با فوتبال مردان به میزان فاحشی اندک‌تر است.
بنا بر مقررات جدید فیفا، این بار بازیکنان زن نیز از همان بازی مرحلۀ گروهی در جام جهانی ۳۰ هزار دلار دریافت خواهند کرد که در بازی‌های مراحل بعد افزایش می‌یابد. تیمی که برنده شود، هر بازیکن آن ۲۵۰ هزار یورو دریافت خواهد کرد که در قیاس با مردان مبلغ پایینی است.
