تا چند سال پیش مسئولان وزارت بهداشت می‌گفتند سالانه ۱۳۵ هزار ایرانی به سرطان مبتلا می‌شوند و سرطان را، پس از بیماری‌های قلبی عروقی، دومین عامل مرگ ایرانیان معرفی می‌کردند.
اکنون اما مدیرکل دفتر مدیریت بیماری‌های غیرواگیرِ وزارت بهداشت گفته است سالانه تقریباً ۸۵ تا ۹۰ هزار مورد جدید سرطان و ۲۰ هزار مرگ ناشی از سرطان در ایران اتفاق می‌افتد.
آمار واقعیِ ابتلا به انواع سرطان و نیز مرگ‌ومیر ناشی از آن‌ها در ایران چقدر است؟ عوامل اصلی شیوع سرطان در کشور چیست؟ در این میان، نقش «آلودگی هوا» که به معضل سالانۀ مردم به‌خصوص در ابرشهرها و شهرهای بزرگ تبدیل شده، چیست؟ آمار مربوط به سرطان در سال‌های پیش رو تا چه حد افزایش خواهد یافت؟ دولت جمهوری اسلامی آیا برنامه‌ای برای کنترل انواع سرطان دارد؟ ایران در این زمینه در مقایسه با کشورهای پیشرفته در چه وضعیتی قرار دارد؟
پاسخ شهرام کُردَستی، استاد سرطان‌شناسی در کینگز کالج لندن، به این نکات و پرسش‌ها را در گفت‌وگو با رادیوفردا می‌توانید در ادامه بخوانید یا بشنوید.
آماری که ۱۴ آذرماه مدیرکل دفتر مدیریت بیماری‌های غیرواگیرِ وزارت بهداشت اعلام کرده، تا چه حد با آمار واقعی مطابقت دارد؟
دکتر شهرام کُردستی: ما در ایران مرکزی نداریم که این آمارها را روزانه و هفتگی و ماهانه به‌طور متمرکز و دقیق ثبت کند. خیلی از این بیمار‌ها یا بیماری‌شان درست تشخیص داده نمی‌شود و یا اگر تشخیص داده می‌شود، در جای متمرکزی ثبت نمی‌شود. بنابراین این آمارها آمارهایی نیستند که دقیق و قابل‌اعتنا باشند. حدس زده می‌شود که آمار واقعی بسیار بیشتر از این آمار اعلام‌شده باشد.
اما چیزی که از این آمارها مهم‌تر و در مورد ایران بیشتر مایۀ نگرانی است، این است که ما چه برنامه‌ای داریم برای این آمار خیلی بالای سرطان که در حال افزایش هم هست.
مسئله این است که یک سری غربالگری‌ها و تست‌ها هست که باید این‌ها انجام بشود، تحت پوشش بیمه قرار بگیرد، در اختیار همه به‌صورت رایگان قرار بگیرد و حتی پیگیری بشود که همه انجام بدهند؛ خصوصاً برای سرطان پستان و روده. همزمان این تست‌ها باید به‌صورت متمرکز پیگیری بشود. مثلاً ارسال کیت‌های تست مدفوع برای غربالگری سرطان روده در افراد بالای ۵۰ سال که در بسیاری از کشورها انجام می‌شود، در ایران جزو برنامه‌ها نیست.
یا مثلاً وارد کردن واکسن پاپیلوما (HPV) به برنامۀ واکسیناسیون کشوری. در کشورهایی مثل بریتانیا که این واکسیناسیون را انجام داده‌اند، حتی دارد باعث ریشه‌کن شدن سرطان دهانۀ رحم می‌شود.
مورد دیگر ممنوع کردن سیگار کشیدن در مکان‌های عمومی و البته با ضمانت اجرای است. آموزش تغذیه سالم در مدارس، کنترل دیابت و ده‌ها کار دیگری که بسیاری از کشورها تجربه‌اش را دارند و باعث شده آمار سرطان در آن‌ها رو به کاهش بگذارد، این‌ها باید در ایران هم انجام بشود که متأسفانه انجام نمی‌شود. اما به‌جای این‌که وقت و انرژی و بودجۀ سیستم پزشکی کشور صرف غربالگری و کنترل علمی سرطان بشود، صرف موهوماتی می‌شود مثل طب اسلامی و طب علفی و این جور چیزها که روزبهروز هم گسترده‌تر می‌شود.
سرطان پستان، رودۀ بزرگ، پروستات و ریه رایج‌ترین انواع سرطان در ایران اعلام شده است. چرا این چهار مورد؟
این سرطان‌ها در همه جای دنیا سرطان‌های شایعی هستند، بنابراین جای تعجب نیست که در ایران هم جزو سرطان‌های شایع باشند. اما باید چند نکته را در مورد سرطان‌ها در نظر داشت.
این سرطان‌ها، دست‌کم سه تای آن‌ها، با چندین عامل مهم در ارتباط‌اند، شامل رژیم‌های غذایی، بیماری‌های زمینه‌ای مثل دیابت، اضافه‌وزن و چاقی، مصرف سیگار، آلودگی هوا. این‌ها عواملی هستند که با هر کدام از این سرطان‌ها به‌نوعی در ارتباط هستند. این عوامل و رژیم غذایی ناسالم شیوع این سرطان‌ها را بیشتر و بیشتر می‌کند.
در ایران آمار داریم که اضافه‌وزن در حال تبدیل شدن به یک مشکل بسیار شایع است. حتی آمارهایی منتشر شده از این‌که بیش از ۵۰ درصد جمعیت دچار اضافه‌وزن یا چاقی هستند. در مورد آلودگی هوا و آلودگی محیط هم باید دقت کرد که مسئله صرفاً آلودگی هوا (برای تنفس) نیست، این آلودگی‌ها وارد خاک و وارد چرخۀ تغذیه می‌شود و ماندگار می‌شود و اثرات طولانی‌مدت دارد.
از طرف دیگر مصرف غذاهای به‌شدت فراوری‌شده نیز در ایران دراد روزبهروز بیشتر رواج پیدا می‌کند. همۀ این عوامل دست به دست هم می‌دهند و موجب شیوع بیشتر این سرطان‌ها می‌شوند.
میزان مرگ‌ومیر و همچنین ابتلا به سرطان در ایران در مقایسه با کشورهای دیگر چگونه است؟
من یک تصویر کلی به شما می‌دهم که خیلی مهم است. ما فقط نباید نگاه کنیم که آمار الان چیست، باید ببینیم روند کلی به چه سمتی می‌رود، هم در کشورهای در حال توسعه و هم در کشورهای پیشرفته.
در حال حاضر بیشترین آمار سرطان و مرگ‌ومیر ناشی از سرطان در کشورهای پیشرفته است. سال‌ها است که این‌طور بوده. بحث‌های مختلفی دربارۀ دلیل این موضوع مطرح است، ازجمله این‌که چون در کشورهای غربی این بیماری را زودتر و بیشتر تشخیص می‌دهند، بنابراین آمار بالاتر است. از طرف دیگر، فرهنگ غذایی ناسالم، مصرف سیگار و غیره هم تا سال‌ها در کشورهای پیشرفته وجود داشته است.
الان تقریباً می‌توان گفت که حدود دو دهه است که این کشورها تمام سعی خودشان را بر کنترل عوامل سرطان گذاشته‌اند. یک مقالۀ علمی در این خصوص پیش‌بینی قابل‌توجهی ارائه کرده بود. براساس این پیش‌بینی، تا سال ۲۰۴۰ میلادی شیوع سرطان در کشورهای در حال توسعه حدود ۹۵ درصد اضافه می‌شود در صورتی که این آمار در کشورهای پیشرفته فقط حدود ۳۰ درصد خواهد بود.
از آن مهم‌تر، مرگ‌ومیر ناشی از سرطان تا سال ۲۰۴۰ در کشورهای در حال توسعه حدود ۹۸ درصد افزایش پیدا می‌کند ولی این رقم در کشورهای پیشرفته حدود ۴۲ درصد خواهد بود.
این نشان می‌دهد که تا سال ۲۰۴۰، یعنی تا ۱۶ یا ۱۷ سال دیگر، به احتمال بسیار زیاد هم آمار بروز سرطان و هم آمار مرگ‌ومیر ناشی از سرطان متأسفانه در ایران به‌شدت بالا خواهد رفت و از کشورهای پیشرفته جلو خواهد زد و این عواقب خیلی وسیعی دارد.
در مورد ایران، با توجه به عواملی که توضیح دادم، به نظر می‌آید این وضعیت دارد تشدید هم می‌شود. برخی کشورها مثل عربستان سعودی و امارات سرمایه‌گذاری کرده‌اند در تشخیص زودرس سرطان و این تشخیص زودرس سرطان باعث شده حتی آمارهایشان از آمارهای ایران هم بیشتر شود، اما این لزوماً نشانۀ بدی نیست؛ نشانۀ این است که موارد سرطان را بیشتر از گذشته تشخیص می‌دهند، بنابراین بیماران بیشتر عمر می‌کنند.
فعالیت متمرکز برای تشخیص بیماری سرطان چیزی نیست که ببینیم در ایران شروع شده باشد. اصولاً این خطری است که خصوصاً کشورهایی مثل ایران را که برنامۀ منسجمی برای کنترل سرطان ندارند، تهدید می‌کند.
دلیل این‌که سرطان و و مرگ‌ومیر ناشی از آن در کشورهای پیشرفته کم‌کم دارد سیر نزولی پیدا می‌کند این است که ۲۰ سال روی این قضیه کار کرده‌اند و دو دهه یا شاید هم بیشتر روی کنترل عوامل خطرزا و نیز تشخیص زودرس و درمان‌های زودرس کار کردند و الان دارند نتیجه‌اش را می‌بینند.
اگر این کار را در ایران انجام ندهیم، ده‌ها برابر بیشتر آسیب خواهیم دید، چون ما بودجه و توان درمان این موج بیماران سرطانی را نداریم.
