روایت نرگس کلهر از حذف کلمۀ «شهید» از نام خانوادگی‌اش در آلمان موضوع یکی از فیلم‌هایی بود که در بخش فوروم دورۀ هفتادوچهارم جشنوارۀ فیلم برلین به نمایش درآمد؛ فیلمی که «شهید» نام داشت و برندۀ دو جایزۀ جنبی همین بخش ازجمله جایزۀ «آرت‌هاوس» شد.
نرگس کلهر فرزند مهدی کلهر، از مقام‌های پیشین جمهوری اسلامی، است که پاییز سال ۱۳۸۸ به آلمان پناهنده شد. مهدی کلهر در آن زمان مشاور محمود احمدی‌نژاد، رئیس‌جمهور وقت ایران، بود. آقای کلهر در سال‌های ابتدایی انقلاب ۵۷ نیز مسئولیت‌هایی ازجمله معاونت سینمایی وزارت ارشاد جمهوری اسلامی در دولت‌های محمدعلی رجایی و میرحسین موسوی داشت.
«شهید» نخستین فیلم بلند داستانی نرگس کلهر در آلمان است که ۱۴ سال پس از پناهندگی در این کشور با فیلمنامه‌ای نوشتۀ مشترک خودش و آیدین عالی‌نژاد و بازی بهارک عبدلی‌فرد، نیما نظری‌نیا و نرگس کلهر آن را ساخته است.
مضمون اصلی فیلم «شهید» درباره تاثیر گذشته بر نسل‌های تازه ایرانیان مهاجر است. این فیلم ساختار روایتی غیرخطی و تجربه‌گرایانه دارد و در لحظات مختلفی از آن کارگردان و سایر عوامل مقابل دوربین به گفتگو درباره روند ساخت فیلم می‌پردازند.
نرگس کلهر در گفتگو با پادکست «صحنۀ» رادیوفردا، با بیان توضیحاتی درباره چگونگی ساخت فیلمش، می‌گوید هویت او هم در ایران و هم در آلمان همواره زندگی‌اش را تحت تأثیر قرار داده است: «من در ایران در موقعیت‌هایی قرار گرفتم که به‌خاطر خانواده‌ام یک جور خاصی قضاوت شدم. این نام خانوادگی در آلمان هم برایم سرنوشت‌ساز شد. پناهندگی‌ام خیلی سریع انجام شد اما مسائل دیگر باقی ماند.»
نرگس کلهر با شرحی از جزئیات زندگی‌اش در ایران می‌گوید: «من متولد بعد از انقلاب در یک خانوادۀ بسیار محافظه‌کار مذهبی هستم. تا ۱۸ سالگی کل زندگی‌ام یک شستشوی مغزی بود. خانواده به من می‌گفت درست و غلط چیست. با تحصیل در دانشگاه و خواندن سینما تازه با جامعه آشنا شدم. قبل از آن اصلاً نمی‌فهمیدم کجا هستم. بعد از مواجهه با جامعه آن تناقض را فهمیدم و همه چیز خودم را زیر سؤال بردم.»
نرگس کلهر با مروری بر روند پناهندگی‌اش در آلمان، آن را نقطه‌عطفی در زندگی‌اش توصیف می‌کند و می‌گوید تأثیر آن اتفاق باعث شد تا مدت‌ها یک فرایند درمانی را طی کند:
«همه می‌دانیم پدر و مادر برای فرزند همه چیز است. این خیلی چالش بزرگی است که برای یک انسان تا این ریشه را قطع کند. این پروسه برای من فقط از آلمان شروع نشد، از ایران شروع شد. پناهندگی من یک نقطه‌عطف در زندگی من بود. این، دلیل تراپی من بود.»
در فیلم «شهید» دیده می‌شود که نام «شهید» برگرفته از نام جد سازندۀ فیلم است که از کشته‌شدگان اعتراض‌های منجر به انقلاب مشروطیت است. فیلمساز به همین بهانه به تحولات سیاسی و اجتماعی معاصر ایران از جمله انقلاب‌های مشروطیت و سال ۵۷ می‌پردازد و نبود روایت زنان از این اتفاقات سرنوشت‌ساز را یادآور می‌شود:
« صدای زن در این تحولات کم بوده ولی سهم‌شان کم نبوده است. مشکل، پدربزرگ، جد و پدر نیست بلکه این سیستم مردسالارانه است که تاریخ را برای ما نوشته و من به عنوان یک قربانی می‌خواهم این زنجیره را قطع کنم یا این‌که حداقل یک بار صدای خودم باشم. و این بهترین سمبل بود تا نشان دهیم این روند تحولات چطور بوده که همگی به تکرار و ناکامی رسید.»
نرگس کلهر مخاطبان فیلمش را مهاجرانی می‌داند که به‌گفتۀ او در میانه هستند: «نه از آن‌جایی که بودند، کاملاً کنده شده‌اند و نه به اینجایی که رسیده‌اند، تعلق دارند؛ کسانی که قربانی‌اند و در قربانی‌بودن‌شان هم طبقه‌بندی می‌شوند.»
نرگس کلهر می‌گوید فیلمش چرخه پناهجویی در آلمان را هم نقد می‌کند.
در میانۀ فیلم «شهید»، بیننده ناظر انتقادهایی می‌شود که دو بازیگر فیلم در غیاب کارگردان از موقعیت سازندۀ فیلم در مورد فراهم شدن فرصت‌هایی برای او در زندگی و فیلمسازی بیان می‌کنند؛ سکانسی که نمایشگر انتقادهایی است که در برخی نظرات عمومی نسبت به افرادی چون نرگس کلهر با توجه به پیشینۀ خانوادگی آن‌ها بیان می‌شود.
خانم کلهر دربارۀ گنجاندن چنین سکانس‌هایی در فیلم آن را تلاشی برای جذب مخاطب عنوان می‌کند: «فیلمساز بهترین کسی است که می‌تواند آنتاگونیست باشد. من اول خودم را زیر سؤال می برم. پیشینۀ خودم را زیر سؤال می‌برم. درون همۀ ما یک استبداد نهادینه است. جسارت این‌که به‌عنوان فیلمساز خودم را زیر سؤال ببرم می‌تواند آغازی باشد برای این‌که بیننده‌ام را به فکر وادارد. این ترفند من است که برای شما داستان‌سرایی کنم.»
کاملِ صحبت‌های نرگس کلهر را در پادکست «صحنه» بشنوید.
