موضوع چگونگی مواجهه با تحریم‌ها بر بحث‌های مربوط به چگونگی حل بحران‌های اقتصادی کنونی ایران سایه انداخته و همچنین آن را به یکی از موضوعات اولیه و اصلی در مناظرات نامزدهای انتخابات ریاست‌جمهوری ایران تبدیل کرده است.
در شرایطی که اقتصاد ایران با شدیدترین تحریم‌ها مواجه است، مواضع شش نامزد انتخابات دربارۀ این تحریم‌ها چیست؟
به رسمیت شناختن پس از سال‌ها انکار
موضوع تحریم‌ها در جمهوری اسلامی موضوع جدیدی نیست. هنوز جمهوری اسلامی یک‌ساله نشده بود که حمله به سفارت آمریکا در تهران در ۱۳ آبان ۱۳۵۸ موجب وضع اولین تحریم‌های آمریکا علیه ایران شد.
از آن زمان تاکنون، جمهوری اسلامی به دلیل رفتارهای خود به‌ویژه حمایت از تروریسم، نقض فاحش حقوق بشر و برنامه‌های هسته‌ای، موشکی و پهپادی خود هدف انواع تحریم‌های بین‌المللی و به‌خصوص تحریم‌ها از جانب آمریکا قرار گرفته است.
مقامات جمهوری اسلامی در ابتدا تلاش داشتند تأثیرات این تحریم‌ها را نادیده بگیرند، اما اکنون چندین دوره است که موضوع مواجهه با تحریم‌ها تقریباً به مسئله اصلی بحث‌های انتخاباتی در ایران به‌ویژه انتخابات ریاست‌جمهوری تبدیل شده است.
در انتخابات کنونی ریاست‌جمهوری نیز از میان شش نامزد تأیید صلاحیت‌شده، برخی به‌وضوح از آسیب‌های تحریم‌ها و تلاش برای برداشتن آن‌ها سخن می‌گویند، برخی می‌گویند که با وجود تحریم‌ها می‌توان اقتصاد ایران را شکوفا کرد و برخی دیگر نیز در این زمینه مواضع مبهم و دوگانه‌ای اتخاذ می‌کنند.
اذعان به آسیب‌های تحریم از زبان نامزدها
مصطفی پورمحمدی، یکی از این نامزدها، هم خودش و هم دخترش که به‌عنوان مشاور اقتصادی او در یکی از میزگردهای تلویزیونی حضور داشت، صراحتاً به پیامدهای منفی تحریم‌ها اشاره کردند.
پورمحمدی در این زمینه در یک برنامۀ تلویزیونی گفت: «تحریم‌ها را نمی‌توان به‌راحتی نادیده گرفت. در اوایل دهه ۹۰ ما با اقتصادهای موفق منطقه همتراز بودیم اما در ۱۰ تا ۱۲ سال گذشته این موفقیت را نداشتیم. ما در داخل دچار خودتحریمی شده‌ایم و پایه‌های معیوب را تقویت کرده‌ایم. شاهد افزایش رانت‌ها و اعطای تسهیلات بودیم که باعث فساد شده است.»
در ۴۵ سال گذشته برنامهٔ هسته‌ای حکومت ایران که در دوران ریاست‌جمهوری محمود احمدی‌نژاد سرعت بالایی گرفت، نقش زیادی در اعمال تحریم‌های بین‌المللی علیه جمهوری اسلامی داشته است.
پورمحمدی که خودش از اعضای کابینه احمدی‌نژاد بود، گفت پرداخت یارانه‌های نقدی در دوران احمدی‌نژاد که با شدت گرفتن تحریم‌ها همزمان شد، نتوانست مشکلی از مشکلات اقتصادی مردم حل کند.
مسعود پزشکیان که او نیز همچون پورمحمدی از تأثیرات منفی تحریم‌ها در ایران سخن گفته، ادعای فروش بیشتر نفت در دوران ابراهیم رئیسی را زیر سؤال برد و هشدار داد که در صورت پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا دیگر همین مقدار فروش نفت نیز نخواهد بود.
همچنین وقتی پای امضای توافق هسته‌ای ایران و قدرت‌های جهانی موسوم به برجام به میان آمد، پزشکیان از محمدجواد ظریف وزیر خارجه پیشین که نقش عمده‌ای در مذاکرات منجر به امضای برجام داشت، کمک گرفت.
ظریف در یک برنامۀ تلویزیونی به جلیلی که گفته بود دولت روحانی تحریم‌ها را زیادتر کرد، پاسخ داد: «تحریم را با عدد نمی‌شمرند؛ وقتی گفتند ۸۰۰ تحریم قبل از برجام به ۱۵۰۰ تحریم بعد از برجام تبدیل شد، دوتای آن خود من بودم. شمردن تحریم با عدد آدرس غلط دادن به مردم است. بانک، نفت، پتروشیمی، بیمه و کشتیرانی ما را کجا [در چه دوره‌ای] تحریم کردند؟»
مخالفان تکرار برجام
اما در جبهۀ مقابل، سعید جلیلی یکی دیگر از نامزدها صریحاً منکر تأثیرات منفی تحریم‌ها شده و برجام را یک «تجربه تلخ» خوانده است.
او در تبلیغات انتخاباتی خود ادعاهای مقامات دولت کنونی جمهوری اسلامی مبنی بر توانایی ایران برای افزایش فروش نفت با وجود تحریم‌ها را تکرار کرد.
جلیلی گفت: «کسانی یک زمانی بر برجام تأکید کردند و در این مسیر رفتند ولی نتیجه نگرفتند. حالا اگر کسانی آمدند همان راه‌حل را تجویز کردند، این یعنی یک تجربه تلخ را دوباره تکرار کردن.»
با وجود احتمال پیروزی ترامپ در انتخابات آمریکا و پیشبینی سخت‌تر شدن شرایط اقتصادی در ایران، جلیلی تأکید دارد که نباید تجربه گذشته را تکرار کرد و با آمریکا در زمینه تحریم‌ها به توافقی رسید.
علاوه بر جلیلی، علیرضا زاکانی شهردار کنونی تهران و دیگر نامزد انتخابات نیز در زمینه تحریم‌ها به پزشکیان و پورمحمدی حمله کرد و آنان را حتی به آن‌چه «ترامپ‌هراسی» خواند، متهم کرد و گفت: «دوران ترامپ‌هراسی به پایان رسیده است.»
زاکانی پیشتر در جریان امضای برجام از نمایندگان مجلس بود و به چگونگی تصویب این توافق در مجلس انتقاد کرده بود.
امیرحسین قاضی‌زاده هاشمی، دیگر نامزد انتخابات نیز منکر تأثیرات تحریم بر فروش نفت ایران شد. او گفت: «در این دو سال ۲۱۰ تحریم نفتی اضافه شد، اما تأثیری روی فروش نفت نداشت.»
به‌عقیدۀ قاضی‌زاده، «ایران در حال حاضر در قلۀ سیاست خارجی است.»
به غیر از موضوع تحریم‌ها، نپذیرفتن توصیه‌های گروه ویژه اقدام مالی موسوم به اف‌ای‌تی‌اف از سوی جمهوری اسلامی به وخیم‌تر شدن اقتصاد ایران دامن زده است.
پورمحمدی در یکی از مناظره‌ها فاش کرد که جلیلی اساساً مخالف این توصیه‌ها نبوده و فقط نمی‌خواست تصویب این توصیه‌ها در دولت حسن روحانی صورت گیرد.
این اظهارات پورمحمدی با واکنش‌های گسترده‌ای مواجه شد و بسیاری در شبکه‌های اجتماعی به جلیلی اعتراض کردند.
مواضع دوگانه و مبهم
در حالی که اما موضع محمدباقر قالیباف، که یکی از بخت‌های اصلی پیروزی در این انتخابات تلقی می‌شود، او در زمینۀ تحریم‌ها دوپهلو سخن گفته است.
قالیباف از یک سو وانمود کرده که موافق مذاکره دربارۀ تحریم‌ها است و از سوی دیگر از قانون مجلس که راه را برای افزایش تنش‌های هسته‌ای ایران هموار کرد، باز هم دفاع کرد.
قانون «اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها» در آذرماه سال ۱۳۹۹ به تصویب مجلس و تأیید شورای نگهبان رسید. این قانون دولت حسن روحانی را در میانۀ مذاکرات اتمی با غرب به آغاز غنی‌سازی اورانیوم با غلظت ۲۰ درصد و تعلیق اجرای پروتکل الحاقی مکلف کرد.
آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در آخرین گزارش فصلی خود اعلام کرده که ایران سطح غنی‌سازی ۶۰ درصدی را به حدی افزایش داده که در صورت ادامۀ غنی‌سازی تا سطح ۹۰ درصدی توان ساخت سه بمب هسته‌ای را خواهد داشت.
قدرت‌های غربی می‌گویند چنین سطحی از غنی‌سازی هیچ توجیه غیرنظامی ندارد و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز تصریح کرده است هیچ کشور دیگری بدون انگیزه ساخت سلاح هسته‌ای تا این سطح اورانیوم غنی نمی‌کند.
با وجود اظهارات نامزدهای انتخابات درباره تحریم‌ها، سیاست‌های کلی حکومت ایران و به‌ویژه سیاست‌هایی که موجب وضع تحریم‌ها علیه جمهوری اسلامی شده، در سطحی فراتر از شخص رئیس‌جمهور اتخاذ می‌شود.
همان‌طور که ظریف در اظهارات اخیر خود گفته، رفع تحریم‌ها به‌تنهایی تصمیم و کار دولت نیست و در ماه‌های پایانی دولت حسن روحانی او اجازه نداشت برجام را احیا کند.
همین موضوع باعث شده که گروه‌هایی از مردم اظهارات نامزدها در این زمینه را چندان جدی نگیرند.
