سعید جلیلی و مسعود پزشکیان که دو نامزدی که روز جمعه در دومین دور از انتخابات زودهنگام ریاست‌جمهوری رقابت می‌کنند، در حوزه سیاست خارجی از دو دنیای متفاوت سخن می‌گویند.
در حالی که جلیلی رویکرد سه سال اخیر دولت رئيسی را موفقیت‌آمیز می‌داند، پزشکیان و مشاوران او در سیاست خارجی آن را فلاکت‌بار خوانده‌اند.
جلیلی؛ بی‌توجه به غرب، تأکید بر توان داخلی
جلیلی که خود را مخالف سیاست‌های دولت روحانی می‌داند، بر پیگیری روابط خارجی با کشورهای جنوب جهانی همچون، آسیا، آفریقا، آمریکای لاتین تأکید دارد.
جلیلی در جریان مناظره‌های انتخاباتی بارها پزشکیان و تیم سیاست خارجی او را متهم کرده که تنها به دنبال آمریکا و قدرت‌های اروپایی هستند. او می‌گوید نباید برنامه کشور را معطل چندین کشور غربی کرد و می‌توان از مسیر گسترش مناسبات با کشورهای همسایه، آمریکای لاتین و آفریقایی به منافع اقتصادی قابل توجهی دست یافت.
جلیلی در سیاست‌های خود ارزشی برای تحریم‌های جهانی قائل نیست و می‌گوید: «ما باید دشمن را از تحریم‌هایش پشیمان کنیم. این نیست که نگران این باشیم که آنها چه می‌کنند، همانطور که در دولت رئيسی انجام دادیم باید در عمل نشان دهیم که می‌توانیم بدون توجه به محدودیت‌های اعمال شده از سوی آمریکا و کشورهای غربی اقتصاد خود را پی بگیریم.»
او برای این موضوع مثال مشخصی هم می‌زند و به افزایش فروش نفت در سه سال اخیر اشاره دارد. فروشی که البته با واسطه‌های فراوان و با مبالغی کمتر از قیمت واقعی در بازار فروخته می‌شود چرا که به دلیل تحریم‌های جهانی ایران توانایی فروش نفتش را به صورت رسمی ندارد و چاره‌ای جز این ندیده که از مسیر واسطه‌ها و دلال‌ها در این مسیر گام بردارد.
جلیلی که در رشته علوم سیاسی تحصیل کرده چندین سال در وزارت امور خارجه حضور داشته و بعدها هم در دولت محمود احمدی‌نژاد به عنوان دبیر شورای عالی امنیت ملی منصوب شد. سمتی که او را به مسئول مذاکرات هسته‌ای ایران و قدرت‌های جهانی بدل کرد.
جلیلی همچنین با نهادها و معاهدات بین‌المللی هم زاویه دارد. او همچون محمود احمدی‌نژاد معتقد است که این سازمان‌ها در جهت اهداف قدرت‌های غربی و به ضرر کشورهای در حال توسعه‌ای چون ایران طراحی شده‌اند. او یک بار در جریان مناظره‌های انتخاباتی سال ۱۴۰۰ در این خصوص گفته بود: «در مورد پیوستن به FATF هم باید عرض کنم، اصلاً نیازی نیست که ما برویم و بررسی کنیم که FATF بود سود ما است یا خیر، بنده با قاطعیت عرض می‌کنم امضای کنوانسیون‌ها هیچ فایده‌ای برای کشور ما ندارد و من حاضرم با هر کسی در این خصوص بحث کنم.»
پزشکیان؛ گفت‌وگو با جهان و حل مسائل از مسیر مذاکرات
مسعود پزشکیان اما در نقطه مقابل جلیلی قرار دارد؛ او می‌گوید در این حوزه کارشناس نیست و باید از نظرات کارشناسان امر در این حوزه کمک گرفت. او در میزگرد سیاست خارجی خود در تلویزیون جمهوری اسلامی از محمدجواد ظریف و مهدی سنایی، وزیر خارجه و سفیر ایران در روسیه در دولت حسن روحانی خواسته بود تا همراه او باشند.
انتخابی که تصویر روشنی از جهت‌گیری احتمالی سیاست خارجی دولت او عیان می‌سازد. او در طول مناظره‌های انتخاباتی بارها بر لزوم گفت‌وگو با جهان همراه با حل و فصل اختلافات داخلی به عنوان دو ستون اصلی پیگری منافع ملی در حوزه سیاست خارجی تأکید کرده است.
پزشکیان همچنین منتقد مدل کنونی فروش نفت در دولت است و تحریم‌های جهانی را عاملی کلیدی برای ارزان فروشی طلای سیاه می‌داند. او همچنین می‌گوید حل نکردن مسائل بین‌المللی باعث شده تا هزینه‌های سرسام‌آوری در حوزه‌های مختلف بر اقتصاد کشور وارد شود.
پزشکیان معتقد است که از مسیر مذاکره می‌توان مشکلات ایران را جهان حل کرد. او که از احیای برجام و پیوستن ایران به FATF حمایت می‌کند گفته است که تا چنین گره‌هایی حل نشود حتی کشورهای دوست جمهوری اسلامی مانند چین، روسیه و عراق هم از تهران سوءاستفاده خواهند کرد. او در این رابطه می‌گوید: «توافقنامه‌هایی که با چین و روسیه انجام دادیم، چرا آنها این تفاهمات را انجام نمی‌دهند؟ تا ما مشکل خود را در روابط بین‌المللی حل نکنیم آنها هم با ما کار نمی‌کنند.»
چشم‌انداز پیش‌رو و نقش خامنه‌ای
تأکید ویژه پزشکیان مبنی بر لزوم گفت‌وگو با کشورهای جهان باعث شده تا حامیان جلیلی به او لقب «غرب‌گرا» بدهند. در مقابل اما طرفدار این سیاستمدار اصلاح‌طلب جلیلی را سیاسمتداری متهجر می‌نامند که از انگاره‌های فضایی سخن می‌گوید.
هرچه که هست تفاوت الگوهای مد نظر دو کاندیدا فرق بین زمین و آسمان است و هر کدام از یک منظومه فکری مختلف سخن می‌گویند.
در حالی‌که جلیلی با افتخار می‌گوید آنچه در سه سال دولت ابراهیم رئيسی در این حوزه دنبال شده قابل دفاع است، تأکید دارد که همین مسیر را ادامه خواهد داد. حتی ممکن است سیاست خارجی جلیلی در مواردی تندتر از دولت قبل دنبال شود چرا که جلیلی برخلاف ابراهیم رئیسی که دست‌کم مدعی بود برای احیای برجام تلاش می‌کند، مخالف این توافق است و آن‌را برای منافع ملی کشور مضر می‌داند.
در مقابل اما پزشکیان منتقد وضع موجود است و می‌گوید می‌توان با به‌کارگیری کارشناسان امر طرحی نو در سیاست خارجی در انداخته شود. پیش‌بینی می‌شود که در صورت پیروزی او در انتخابات، دیپلماسی مشابه آنچه در دولت حسن روحانی مشاهده شد با برخی به روزرسانی‌ها اجرایی خواهد شد.
با این همه هم پزشکیان و هم جلیلی می‌دانند که اختیارات آنها در این حوزه محدود است و با توجه به گسترش دامنه نقش‌آفرینی علی خامنه‌ای در تمام امور و از جمله سیاست خارجی، رؤسای جمهور در نهایت باید بر اساس «منویات رهبر انقلاب» ساز و کارها در این مسیر را ریل‌گذاری و اجرایی کنند.
در معادله اثر ساختار و کارگزار البته که عامل می‌تواند بر مجموعه اثر بگذارد اما در طول دهه‌های اخیر با سیاست‌های علی خامنه‌ای دامنه این امر محدود و محدوتر شده و در نتیجه می‌توان انتظار داشت رئيس‌جمهور جدید هر که باشد، در نهایت چاره‌ای ندارد جز اینکه بر مبنای اولویت‌ها و ترجیحات رهبر جمهوری اسلامی گام بردارد.
