عمر ابراهیم رئيسی در حالی به پایان رسید که دولت او بعد از سه سال مذاکرۀ نافرجام نتوانست گامی در مسیر احیای برجام یا به‌تعبیر مقام‌های دولتش «مذاکرات رفع تحریم‌ها» بردارد.
مسعود پزشکیان با همراهی جواد ظریف که او را به‌عنوان مشاور سیاست خارجی خود برگزیده بود، در تبلیغات انتخاباتی وعدۀ گفت‌وگوی سازنده با جهان و تلاش برای رفع تحریم‌های برآمده از برنامۀ هسته‌ای را داد؛ وعده‌هایی که در پیروزی او در مقابل رقیبی که از «حفظ وضع موجود» دفاع می‌کرد، نقش کمی نداشت.
حالا در کمتر از یک هفته از زمان پیروزی پزشکیان در انتخابات، جان کربی، سخنگوی امنیت ملی کاخ سفید، در پاسخ به خبرنگاران با قاطعیت می‌گوید آمدن رئيس‌جمهور جدید در تهران تغییری در رویکرد واشینگتن در قبال ایران ایجاد نمی‌کند و از نظر ایالات متحده، جمهوری اسلامی همچنان همان بازیگری است که از روسیه برای هدف قرار دادن اوکراین، از گروه‌هایی چون حماس و حزب‌الله برای انجام اقدامات تروریستی و از حوثی‌های یمن با هدف حمله به کشتی‌ها در دریای سرخ حمایت می‌کند.
این اظهارات کربی بعد از آن مطرح می‌شود که جواد ظریف پس از پیروزی پزشکیان خواستار «به رسمیت شناختن نقش ایران در جهان» شد و در حساب توئیتری خود همچنین نوشت «جهان باید به ما گوش دهد و با ما تعامل داشته باشد».
اما احتمالاً کمتر کسی از اظهارات کربی متعجب شده باشد و موانع داخلی دو طرف در مقطع فعلی بلندتر از خواست احتمالی آن‌ها برای حل‌وفصل پروندۀ هسته‌ای ایران است.
مسائل داخلی در آمریکا
دولت جو بایدن به ماه‌های پایانی خود نزدیک می‌شود و در آبان‌ماه انتخابات دیگری در ایالات متحده برگزار می‌شود و شاید از ابتدای سال آیندۀ میلادی فرد دیگری به جای رئيس‌جمهور کنونی آمریکا در کاخ سفید مستقر شود.
دونالد ترامپ، رقیب اصلی بایدن و رئيس‌جمهور پیشین آمریکا، همان کسی است که سال ۲۰۱۸ تصمیم گرفت ایالات متحده را از توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ قدرت‌های جهانی با ایران خارج کند و بعد از آن دیگر چیزی از برجام جز یک اسم باقی نمانده است.
با وجود تأکید بایدن پیش از پیروزی در انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۲۰۲۰ بر این‌که در صورت پیروزی به توافق هسته‌ای با ایران باز خواهد گشت، موانع داخلی در ایران و آمریکا مانع این امر شد و واشینگتن شاهد دومین رئيس‌جمهور در ایران از آن زمان خواهد بود و هنوز طرفین بر سر احیای آن توافق به نتیجه نرسیده‌اند؛ توافقی که چه در زمان حصول و چه بعد از آن بارها مورد نقد مخالفان و به‌ویژه دونالد ترامپ قرار گرفته بود.
در نتیجه، هرچند حضور پزشکیان و ظریف دریچه‌ای از امیدواری را برای بازیگرانی گشوده که خواستار حل‌وفصل دیپلماتیک پروندۀ هسته‌ای ایران هستند، اما مسائل داخلی به‌ویژه در آمریکا مانع از آن می‌شود که دولت جو بایدن بار دیگر در فاصلۀ چند ماه مانده تا زمان برگزاری انتخابات، خود را در معرض چنین ریسک خطرناکی قرار دهد.
از سوی دیگر، جو بایدن همین حالا هم با فشار بی‌سابقه‌ای از سوی هم‌حزبی‌هایش برای کناره‌گیری از نامزدی در انتخابات ریاست‌جمهوری روبه‌رو است و هیچ‌کس به صورت دقیق نمی‌داند که در نهایت رقیب دونالد ترامپ در انتخابات آبان‌ماه جو بایدن خواهد بود یا فرد دیگری از دموکرات‌ها مقابلش خواهد ایستاد.
در نتیجه، و در شرایطی که دولت بایدن چهار سال را با همین وضعیت سر کرده، مزیت چندانی نمی‌بیند که در فاصلۀ چند ماه مانده تا انتخابات، خود را وارد چالشی کند که هزینه‌های قطعی آن به‌مراتب بیشتر از آورده‌های احتمالی آن است.
نگرانی از تکرار تجربۀ ترامپ برای ایران
این سوی ماجرا، در حکومت ایران هم کمتر کسی از ایدۀ احیای برجام و گفت‌وگوها در این زمینه در مقطع زمانی فعلی استقبال می‌کند. ظریف که امروز به نفر دست راست پزشکیان تبدیل شده و احتمالاً مهم‌ترین فرد در زمینۀ سیاست خارجی او محسوب می‌شود، در دولتی که جو بایدن معاون رئيس‌جمهور بود، با ایالات متحده به تفاهمی رسید که در آن زمان «توافقی تاریخی» خوانده می‌شد.
اما همان‌طور که ترامپ وعده داده بود، عمر برجام با کنار رفتن اوباما و معاونش بایدن به پایان رسید و در سال ۲۰۱۸ رئيس‌جمهور وقت آمریکا از این توافق خارج شد. در شرایطی که بر اساس نظرسنجی‌ها دونالد ترامپ از بخت قابل‌توجهی برای بازگشت به کاخ سفید برخوردار است، طبیعی است که در تهران هم کسی این خطر را به جان نخرد که با دولتی توافق کند که مشخص نیست تا چند ماه دیگر همچنان در قدرت باقی خواهد ماند یا نه. ضمن این‌که تجربۀ خروج ترامپ از برجام نشان داد که تکرار چنین رخدادی را نمی‌توان از نظر دور نگاه داشت.
در نتیجه، صرف‌نظر از این‌که سرانجام چه کسی در انتخابات آمریکا به پیروزی می‌رسد، مقام‌های جمهوری اسلامی و حتی دولت پزشکیان که خودش از «تعامل سازنده» با جهان سخن می‌گوید، احتمالاً ترجیح می‌دهند منتظر نتیجۀ انتخابات بمانند و سپس در خصوص گفت‌وگو با دولتی دموکرات یا جمهوری‌خواه تصمیم بگیرند؛ هرچند تضمینی وجود ندارد که در نهایت مذاکره‌ای صورت بگیرد و باید در نظر داشت که صِرف بیان خواسته‌ها به‌معنای توان محقق کردن آن‌ها نیست و ممکن است در نهایت خبری از توافق نباشد.
اما آن‌چه روشن است این‌که خطر دوام نیاوردن توافق با دولتی که مشخص نیست عمر آن چقدر به درازا بینجامد، بسیار بیشتر از آن است که تهران هم بخواهد به‌دنبال آغاز سریع گفت‌وگوها و احیای برجام باشد.
با این اوصاف، به نظر می‌رسد در چند ماه آینده تحول مهمی در این پرونده حاصل نشود و همه چشم‌انتظار نتیجۀ انتخابات ریاست‌جمهوری در آمریکا بمانند.
