از نیمه مهرماه ۱۴۰۲ و به‌دنبال حمله غافلگیرکننده گروه افراطی حماس به جنوب اسرائیل، عملیات انتقام‌جویانه ارتش اسرائیل در غزه آغاز شد؛ عملیاتی که کابینه امنیتی این کشور، دو هدف اصلی آن را آزادی گروگان‌های اسرائیلی و وارد کردن ضربات کاری و نابودکننده به حماس اعلام کرده بود.
با اوج‌گیری درگیری‌ها، حزب‌الله لبنان، دیگر گروه متحد ایران، که شاخه نظامی‌اش همچون کلیت حماس، از سوی آمریکا و اتحادیه اروپا تروریستی شناخته می‌شود هم حملاتی را به نواحی شمالی اسرائیل آغاز کرد.
این درگیری‌ها در یک سال گذشته تقریباً همه روزه ادامه داشته و در نهایت، کار به ورود نیروهای اسرائیلی به جنوب لبنان و حملات هوایی به بخش‌های زیادی از این کشور و از جمله بیروت پایتخت و ضاحیه، حومه معروفش که مرکز قدرت حزب‌الله هم محسوب می‌شود، کشید.
ارتش و نیروهای امنیتی اسرائیل در این یک سال و به خصوص طی چهار ماه اخیر، بسیاری از سران هر دو گروه متحد ایران را کشتند؛ از جمله حسن نصرالله، روحانی ۶۴ سالهای که بیش از سه‌دهه دبیر کل حزب‌الله لبنان بود و اسماعیل هنیه و یحیی سنوار، رهبران دفتر سیاسی و شاخه نظامی حماس.
اما این سه، تنها رهبران این دو گروه نیابتی و تحت حمایت تهران نبودند که در حملات اسرائیل کشته شدند. هر دو گروه، به‌حدی چهره‌های کلیدی و تأثیرگذار خود را از دست داده‌اند، که عملاً تجدید سازمان و بازگشت هیمنه و اقتدارشان، اگر نه غیر ممکن، دست‌کم بسیار دشوار به نظر می‌رسد.
نگاهی اجمالی به اسامی تعدادی از این چهره‌های تأثیرگذار، شرایط فعلی این دو بازوی منطقه‌ای جمهوری اسلامی را روشن‌تر می‌کند.
- یحیی سنوار: رهبر ۶۲ ساله شاخه نظامی حماس در غزه که در پی کشته شدن تعداد زیادی از رهبران این گروه افراطی، در ماه‌های اخیر عملاً عهده‌دار رهبری حماس شده بود. او که به‌عنوان مغز متفکر و طراح حمله غافلگیرکننده هفتم اکتبر ۲۰۲۳ شناخته می‌شد، از آن‌زمان در تونل‌های غزه مخفی بود و از آنجا درگیری‌ها با اسرائیل را رهبری می‌کرد. سنوار که بخش زیادی از عمرش را در زندان‌های اسرائیل گذرانده بود، سرانجام هفدهم اکتبر ۲۰۲۴ مطابق با ۲۶ مهرماه ۱۴۰۳، کمتر از دو هفته پس از سالگرد حمله به جنوب اسرائیل، در اثر شلیک نیروهای ارتش اسرائیل به ساختمانی در رفح کشته شد.
- حسن نصرالله: دبیر کل ۶۴ ساله و پرنفوذ حزب‌الله لبنان که ۳۲ سال در این جایگاه حضور داشت. او در فاصله سالهای ۱۹۸۵ تا ۲۰۰۰ عملیات نظامی متعددی را علیه نیروهای اسرائیلی در لبنان سازماندهی کرد که در نهایت به عقب‌نشینی کامل اسرائیل از لبنان منجر شد؛ تحولی که به نفوذ او در ساختار حزب‌الله و کل لبنان کمک شایانی کرد. او که طی سالهای اخیر تحت تدابیر امنیتی در اماکنی نامعلوم زندگی می‌کرد، ۲۷ سپتامبر ۲۰۲۴ مطابق با ششم مهرماه ۱۴۰۳ در جریان بمباران سنگین و بی‌سابقه منطقه ضاحیه در حومه بیروت کشته شد.
- علی عبد‌المنعم کرکی: فرمانده جبهه جنوبی حزب‌الله لبنان، که پس از کشته‌شدن ابراهیم عقیل از او به‌عنوان یکی از جانشینان عقیل برای فرماندهی جبهه شمالی جنگ با اسرائیل نام برده می‌شد. وزارت خارجه ایالات متحده در سپتامبر ۲۰۱۹ او را در فهرست تحریم‌هایش قرار داده بود. علی کرکی ۲۷ سپتامبر ۲۰۲۴ مطابق با ششم مهرماه ۱۴۰۳ در کنار حسن نصرالله کشته شد.
- هاشم صفی‌الدین: از این روحانی ۶۰ ساله و چهره ارشد رهبری حزب‌الله لبنان، به عنوان جانشین احتمالی حسن نصرالله نام برده می‌شد. او که پسرخاله حسن نصرالله هم بود، شب سوم اکتبر ۲۰۲۴ مطابق با ۱۲ مهر ۱۴۰۳ یعنی تنها شش روز بعد از کشته‌شدن دبیرکل حزب‌الله هدف یک حمله هوایی دیگر اسرائیل قرار گرفت و از آن زمان، از سرنوشتش اطلاعی در دست نیست. گرچه جسد او تاکنون کشف و شناسایی نشده است، اما جمع‌بندی تحلیل‌گران از کشته‌شدن او حکایت دارد.
- نبیل قاووق: روحانی ۶۰ ساله و از قدیمی‌ترین اعضای حزب‌الله. او سالها مسئول مناطق جنوبی و نایب‌رئیس مجلس تنفیذی حزب‌الله، و همزمان عضو هیأت رئیسه جنبش امل بود. وزارت خزانه‌داری آمریکا در اکتبر ۲۰۲۰ او را در لیست سیاه تحریم‌ها قرار داده بود. ارتش اسرائیل هشتم مهرماه ۱۴۰۳ مطابق با ۲۹ سپتامبر ۲۰۲۴ اعلام کرد که او را کشته است. اسرائیل این روحانی را فرمانده واحد امنیت پیشگیرانه حزب‌الله و از اعضای شورای اجرایی آن معرفی کرد.
- محمد حسین سرور: فرمانده یگان هوایی حزب‌الله و مسئول پهپادهای تهاجمی و موشک‌های نقطه‌زن این گروه، که ۲۷ سپتامبر ۲۰۲۴ یا ششم مهرماه ۱۴۰۳ در حمله اسرائیل کشته شد.
- ابراهیم قبیسی: از فرماندهان حزب‌الله و یکی از چهره‌های اصلی یگان موشکی این گروه در روز ۲۴ سپتامبر ۲۰۲۴ مطابق با سوم مهرماه ۱۴۰۳ در یک حمله هوایی به ضاحیه بیروت کشته شد.
- ابراهیم عقیل: فرمانده عملیات حزب‌الله و از رهبران ارشد شاخه نظامی این گروه، که در حمله هوایی اسرائیل به ضاحیه بیروت در روز ۲۰ سپتامبر ۲۰۲۴ مطابق با ۳۰ شهریورماه ۱۴۰۳ کشته شد. ایالات متحده آمریکا ابراهیم عقیل، معروف به «تحسین»، را به دست داشتن در انفجاری مرگبار در سفارت آمریکا در بیروت و یک پایگاه تفنگداران آمریکایی در سال ۱۹۸۳ متهم می‌کرد؛ حملاتی که به ترتیب به کشته شدن ۶۳ و ۲۴۱ تن منجر شد.
- احمد وهبی: فرمانده نیروهای ویژه حزب‌الله لبنان موسوم به «رضوان»، که در کنار چند فرمانده ارشد دیگر این گروه، از جمله ابراهیم عقیل، در حمله هوایی ۲۰ سپتامبر ۲۰۲۴ به ضاحیه بیروت کشته شد.
- انفجار پیجرها: در روزهای ۱۸ و ۱۹ سپتامبر ۲۰۲۴ مطابق با ۲۸ و ۲۹ شهریورماه ۱۴۰۳، انفجار همزمان حدود ۵۰۰۰ پیجر و بی‌سیم اعضای حزب‌الله لبنان منجر به کشته‌شدن دست‌کم ۳۲ تن و جراحت جدی بیش از ۲۸۰۰ تن شد. مشخص نیست که از چهره‌های سرشناس این گروه، کسی در میان قربانیان بوده یا خیر؛ اما تأثیر روانی این حادثه امنیتی بر بدنه حزب‌الله و حامیانش در تهران، کاملاً مشهود بود.
- اسماعیل هنیه: رهبر ۶۲ ساله شاخه سیاسی حماس که طی سالهای اخیر در دوحه قطر مستقر بود و با رهبران جمهوری اسلامی، روابط بسیار نزدیکی داشت. هنیه که برای شرکت در مراسم تحلیف مسعود پزشکیان رئیس‌جمهور اسلامی ایران به تهران سفر کرده بود، ۳۱ ژوئیه ۲۰۲۴ مطابق با دهم مردادماه ۱۴۰۳ در اقامتگاهش در شمال تهران کشته شد. با توجه به وقوع حادثه در خاک ایران، اسرائیل هرگز به شکل رسمی مسئولیت کشتن هنیه را بر عهده نگرفت.
- فواد شکر: این فرمانده ارشد حزب‌الله لبنان، که از سوی اسرائیل به‌عنوان دست راست حسن نصرالله شناخته می‌شد، ۳۰ ژوئیه ۲۰۲۴ مطابق با نهم مردادماه ۱۴۰۳ در یک حمله هوایی به ضاحیه بیروت کشته شد. فواد شکر از زمان تأسیس حزب‌الله لبنان بیش از چهل سال پیش، از فرماندهان شناخته‌شده این گروه محسوب می‌شد. ایالات متحده او را به نقش داشتن در حمله سال ۱۹۸۳ به پایگاه تفنگداران دریایی، که منجر به کشته‌شدن ۲۴۱ تن شد، متهم می‌کرد و از سال ۲۰۱۵ تحت تحریم بود.
- محمد ضیف: این فرمانده ۵۹ ساله گردان‌های عزالدین قسام حماس، دست‌کم هفت بار از اقدامات اسرائیل برای ترور جان سالم به در برده بود. او که گفته می‌شود در کنار یحیی سنوار، از طراحان اصلی حمله هفتم اکتبر بود، ۲۳ تیرماه ۱۴۰۳ مطابق با ۱۳ ژوئیه ۲۰۲۴، در یک حمله هوایی جنگنده‌های اسرائیلی به خان‌یونس کشته شد.
- محمد ناصر: از فرماندهان ارشد حزب‌الله و مسئول عملیات این گروه در مناطق مرزی با اسرائیل بود. اسرائیل او را فرمانده واحدی می‌دانست که از جنوب غربی لبنان، خاک اسرائیل را زیر آتش گرفته بوده است. محمد ناصر روز سوم ژوئیه ۲۰۲۴ مطابق با ۱۳ تیرماه ۱۴۰۳ در یک حمله هوایی کشته شد.
- طالب عبدالله: از فرماندهان ارشد و عملیاتی حزب‌الله لبنان. گفته می‌شود او هم‌رده محمد ناصر و فرمانده جناح مرکزی نیروهای مرزی این گروه بوده است. او در روز ۱۲ ژوئن ۱۴۰۳ مطابق با ۲۳ خرداد ۱۴۰۳ در حمله اسرائیل کشته شد.
- مروان عیسی: ۵۹ ساله و معاون فرمانده گردان‌های عزالدین قسام، شاخه نظامی حماس و از طراحان حمله هفتم اکتبر به جنوب اسرائیل. او روز دهم مارس ۲۰۲۴ مطابق با ۲۰ اسفند ۱۴۰۲ در جریان یک حمله هوایی به تونل‌های زیر اردوگاه آوارگان نصِیرات در مرکز نوار غزه کشته شد.
- وسام الطویل: ۵۴ ساله که با نام جواد الطویل هم شناخته می‌شد، از فرماندهان ارشد نیروهای ویژه رضوان حزب‌الله لبنان بود. در روز هشتم ژانویه ۲۰۲۴ مطابق با ۱۸ دی‌ماه ۱۴۰۲ در نتیجه حمله هوایی اسرائیل به خودروی او در روستای مجدل سلیم، کشته شد. در آن زمان، وسام طویل بلندپایه‌ترین چهره نظامی حزب‌الله محسوب می‌شد که به‌دست اسرائیل کشته شده است.
- خضر علی مهنا: از فرماندهان ارشد یگان بدر حزب‌الله لبنان، که در روز ششم ژانویه یا ۱۶ دی‌ماه ۱۴۰۲ در روستای کفر کیلا در شمال غربی سوریه هدف قرار گرفت و کشته شد. شش ماه پیش از او، برادرش ابراهیم علی مهنا از اعضای جنبش امل هم کشته شده بود
- صالح العاروری: ۵۸ ساله و معاون رهبر حماس و یکی از بنیانگذاران گردان‌های عزالدین قسام، شاخه نظامی این گروه. او دوازدهم دی‌ماه ۱۴۰۲ مطابق با دوم ژانویه ۲۰۲۴ در حمله پهپادهای اسرائیلی به ضاحیه در حومه بیروت کشته شد.
- ابراهیم بیاری: فرمانده جناح مرکزی جبالیا گردان‌های عزالدین قسام حماس، که بر عملیات این نیروها در شمال نوار غزه نظارت می‌کرد. او روز ۳۱ اکتبر ۲۰۲۳ مطابق با ۹ آبان‌ماه ۱۴۰۲، کمتر از چهار هفته پس از آغاز جنگ، در جریان یک حمله سنگین ارتش اسرائیل به منطقه‌ای مسکونی، که دست‌کم ۱۲۶ قربانی گرفت، کشته شد.
فرماندهان نظامی ایرانی
در این بیش از یک سالی که از آغاز جنگ غزه می‌گذرد، تعداد قابل توجهی از فرماندهان ارشد سپاه پاسداران و نیروی قدس این نهاد نظامی نیز در منطقه کشته شده‌اند، ازجمله:
- عباس نیلفروشان از سران نیروی قدس، که در کنار حسن نصرالله کشته شد؛
- رضی موسوی، از فرماندهان ارشد سپاه پاسداران و مسئول هماهنگی نظامی ایران و سوریه که ۲۵ دسامبر ۲۰۲۳ مطابق با چهارم دی‌ماه ۱۴۰۲ در اقامتگاهش در منطقه سیده زینب در حومه دمشق کشته شد؛
- و محمدرضا زاهدی، فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران در سوریه و لبنان که روز اول آوریل ۲۰۲۴ مطابق با ۱۳ فروردین‌ماه ۱۴۰۳ در جریان حمله هوایی اسرائیل به کنسولگری جمهوری اسلامی در دمشق کشته شد؛ حادثه‌‌ای که ۱۲ روز بعد، سیزدهم آوریل مطابق با ۲۵ فروردین‌ماه، به نخستین حمله گسترده موشکی و پهپادی ایران به اسرائیل منجر شد.
همچنین در جریان انفجار پیجرهای حزب‌الله، مجتبی امانی سفیر جمهوری اسلامی هم مجروح شد. ایران هنوز میزان دقیق جراحت او را اعلام نکرده اما برخی گزارش‌ها از آسیب جدی چشم این مقام دولتی حکایت دارند.
