باراک اوباما، رئيس جمهوری آمريکا، با اشاره ضمنی در مجلس ترکيه به کشتار ارامنه در سال ۱۹۱۵، با اظهار رضايت از گفت‌وگوی ترکيه و ارمنستان برای گشايش مرزهای دو کشور تأکيد کرد که بهترين راه برای مردم ترکيه و ارمنستان اين است که در جريان روندی، مسايل گذشته خود را صادقانه و سازنده حل کنند.
دکتر الحان ازگل، استاد علوم سياسی دانشگاه آنکارا، در رابطه با اين مسئله به راديو فردا می گويد: « در اينجا دو مسئله جداگانه مطرح است که در عين حال به هم ارتباط دارند؛ يکی مسئله نسل‌کشی ارامنه است که ترکيه به شدت آن را انکار می‌کند و مسئله ديگر بسته بودن مرزهای دو کشور است. پرزيدنت اوباما گفت درباره مسئله نسل‌کشی ارامنه که در زمان فعاليت‌های انتخاباتی‌اش مطرح کرد، نظر خود را تغيير نداده و اين نظر شخصی او است. اما درباره مسئله دوم يعنی گشودن مرزهای ارمنستان و ترکيه، چانه‌زنی‌های سياسی بين ترکيه و ارمنستان از يک طرف و ترکيه و آمريکا از طرف ديگر ادامه دارد. اساس اين چانه‌زنی اين است که ترکيه مرز خود با ارمنستان را خواهد گشود، به شرطی که پرزيدنت اوباما نظرش را درباره نسل‌کشی تغيير دهد.»
وی می‌افزايد: «هر ساله روز ۲۴ آوريل، رئيس جمهوری آمريکا به طور سنتی يک اعلاميه درباره حادثه ۱۹۱۵ و کشتار ارامنه صادر می‌کند. ولی تا به حال هيچ کدام از روسای جمهور از لغت نسل‌کشی استفاده نکرده‌اند. ترکيه انتظار دارد که دولت آمريکا از تصويب طرحی مبنی بر تأييد حادثه ۱۹۱۵ به عنوان نسل‌کشی در کنگره جلوگيری کند و اين جزيی از چانه‌زنی سياسی بين ترکيه و آمريکا است.»
به گفته وارطان اسکانيان، وزير امور خارجه پيشين ارمنستان، سخنان اوباما در ترکيه بدون اين که از لغت «نسل‌کشی» سخنی به زبان آورد، آن را به طور ضمنی تأييد کرد.
وارطان اسکانيان در اين باره می‌گويد: «به باور من آنچه رئيس جمهور اوباما گفت اين بود که از نظر او موضوع قتل عام پابرجا است، ولی از آن جايی که ترکيه و ارمنستان مشغول گفت‌وگو درباره روابط دوجانبه هستند، بهتر است به اين کشورها فرصت داده شود که درباره اين موضوع بحث کنند.»
وی می‌افزايد: «از آنجا که اوباما در مبارزات انتخاباتی‌اش به صراحت در باره اين موضوع صحبت کرد، برای همگان روشن است که او کشتار ارامنه را نسل‌کشی می‌داند. به باور من او بسيار هوشمندانه با اين موضوع در ترکيه برخورد کرد. از يک طرف به موضوع نسل کشی اشاره کرد و از طرف ديگر از به کار بردن عبارت نسل‌کشی خودداری کرد. »
اينکه بازگشايی مرز ترکيه و ارمنستان چه تأثيراتی بر روابط ترکيه با آذربايجان خواهد گذاشت، الحان ازگل می‌گويد: «هر اقدام سياسی منافع و هزينه‌هايی به دنبال دارد. اگر ترکيه مرزهای خود با ارمنستان را بگشايد و روابط عادی ديپلماتيک برقرار کند، بايد هزينه‌ای برای اين کار بپردازد. به عقيده من بهتر است که جمهوری آذربايجان هم به گفت‌وگوها و چانه‌زنی‌های سياسی بين آمريکا و ترکيه با ارمنستان بپيوندد. کنار گذاشتن جمهوری آذربايجان از اين کار، برای دولت و مردم آن کشور بسيار ناراحت کننده خواهد بود.»
الحان ازگل همچنين با اشاره به اين که ترکيه با برقراری روابط عادی ديپلماتيک با ارمنستان ممکن است جمهوری آذربايجان را از نظر سياسی از دست بدهد، می‌گويد: «جمهوری آذربايجان برای ترکيه به دلايل زيادی مهم‌تر از ارمنستان است، چه از نظر هويتی و چه از نظر انرژی و انتقال آن به شرق دريای مديترانه. جمهوری آذربايجان توانايی‌های بالقوه برای همکاری با ترکيه در زمينه سياست داخلی و خارجی دارد. اما ارمنستان که روابط نزديکی با روسيه دارد از چنين توانايی‌هايی برخوردار نيست. باز شدن مرز ترکيه با ارمنستان را نبايد به مثابه برقراری رابطه عادی دراز مدت تصور کنيم، زيرا مهم‌ترين مسئله بين دو کشور مسئله نسل‌کشی است.»
به عقيده الحان ازگل، مردم ارمنستان از برقراری روابط بين دو کشور راضی نخواهند بود مگر آن که ترکيه نسل‌کشی ارامنه را قبول کند و ترکيه هم البته به هيچ وجه موضع نسل‌کشی را قبول نخواهد کرد.
اما آيا اميدی به بازگشايی مرز بين ترکيه و ارمنستان وجود دارد؟
وارطان اسکانيان در پاسخ اين سؤال می‌گويد: «همه اميدوارند اين طور بشود و هدف روندی که ترکيه و ارمنستان آغاز کرده‌اند، برقراری روابط عادی بين دو کشور است. اين کار از نظر ارمنستان يعنی گشودن مرز ترکيه و ارمنستان، اما اين که کار عملی بشود يا نه معلوم نيست. به تازگی رئيس جمهوری و نخست‌وزير ترکيه گفته اند که گشودن مرزهای بين دو کشور به مسئله قره‌باغ ارتباط دارد. اگر مقام‌های ترکيه به اين موضوع اصرار ورزند، مرزهای ترکيه و ارمنستان گشوده نخواهد شد، اما اگر ترکيه موضع خود را عوض و يا تعديل کند، برقراری نوعی ارتباط سياسی امکان‌پذير می‌شود.»
وی با تأکيد اين که ترکيه خود را در موضع دشواری قرار داده است، می‌افزايد: «تمام اينها بستگی دارد به حرکت بعدی ترکيه. به باور من ترکيه از يک سو مايل است کاری برای برقراری رابطه سياسی با ارمنستان انجام دهد و از طرف ديگر آنکارا از سوی باکو تحت فشار است که مرز خود را با ارمنستان باز نکند. ترکيه بايد به نحوی اين مسئله را حل کند و حل اين مسئله می‌تواند به گشودن مرزها منجر شود.»
ظاهراً ترکيه می‌خواهد هم مرزهای خود را با ارمنستان بگشايد و هم آذربايجان را از خود راضی نگه دارد. اما آيا اين مسئله به راحتی امکان‌پذير است يا نه؟
وارطان اسکانيان معتقد است: « مقام‌های ترک می‌توانند برای برادران آذری خود تشريح کنند که بازگشايی مرزهای بين ترکيه و ارمنستان می‌تواند به حل مسئله قره‌باغ کمک کند. بسته بودن مرزهای اين دو کشور در ۱۵ سال گذشته هيچ تأثيری در حل مسئله قره‌باغ نداشت و مسئله قره باغ را پيچيده‌تر کرد و نگرانی‌های امنيتی ارمنستان را افزايش داد. اگر ترکيه مرزهايش را با ارمنستان باز کند، نگرانی‌های امنيتی ارمنستان کاهش خواهد يافت و اين کار می‌تواند تأثير مثبتی در حل مسئله قره‌باغ داشته باشد. بنابراين ما بايد مرزهای ترکيه و ارمنستان را باز کنيم و لااقل ببينيم چه تأثيری بر روند مذاکرات قره‌باغ خواهد داشت. به نظر من تأثير اين کار مثبت خواهد بود و بهتر است ترکيه اين موضوع را برای آذربايجان تشريح کند و بگويد به چه علت می‌خواهد مرزهای خود با ارمنستان را بگشايد.»
به نظر می‌رسد بازگشايی مرزهای دو کشور و برقراری روابط ديپلماتيک به يک روند بسيار طولانی نياز دارد.
دکتر الحان ازگل، استاد علوم سياسی دانشگاه آنکارا، در رابطه با اين مسئله به راديو فردا می گويد: « در اينجا دو مسئله جداگانه مطرح است که در عين حال به هم ارتباط دارند؛ يکی مسئله نسل‌کشی ارامنه است که ترکيه به شدت آن را انکار می‌کند و مسئله ديگر بسته بودن مرزهای دو کشور است. پرزيدنت اوباما گفت درباره مسئله نسل‌کشی ارامنه که در زمان فعاليت‌های انتخاباتی‌اش مطرح کرد، نظر خود را تغيير نداده و اين نظر شخصی او است. اما درباره مسئله دوم يعنی گشودن مرزهای ارمنستان و ترکيه، چانه‌زنی‌های سياسی بين ترکيه و ارمنستان از يک طرف و ترکيه و آمريکا از طرف ديگر ادامه دارد. اساس اين چانه‌زنی اين است که ترکيه مرز خود با ارمنستان را خواهد گشود، به شرطی که پرزيدنت اوباما نظرش را درباره نسل‌کشی تغيير دهد.»
وی می‌افزايد: «هر ساله روز ۲۴ آوريل، رئيس جمهوری آمريکا به طور سنتی يک اعلاميه درباره حادثه ۱۹۱۵ و کشتار ارامنه صادر می‌کند. ولی تا به حال هيچ کدام از روسای جمهور از لغت نسل‌کشی استفاده نکرده‌اند. ترکيه انتظار دارد که دولت آمريکا از تصويب طرحی مبنی بر تأييد حادثه ۱۹۱۵ به عنوان نسل‌کشی در کنگره جلوگيری کند و اين جزيی از چانه‌زنی سياسی بين ترکيه و آمريکا است.»
به گفته وارطان اسکانيان، وزير امور خارجه پيشين ارمنستان، سخنان اوباما در ترکيه بدون اين که از لغت «نسل‌کشی» سخنی به زبان آورد، آن را به طور ضمنی تأييد کرد.
وارطان اسکانيان در اين باره می‌گويد: «به باور من آنچه رئيس جمهور اوباما گفت اين بود که از نظر او موضوع قتل عام پابرجا است، ولی از آن جايی که ترکيه و ارمنستان مشغول گفت‌وگو درباره روابط دوجانبه هستند، بهتر است به اين کشورها فرصت داده شود که درباره اين موضوع بحث کنند.»
وی می‌افزايد: «از آنجا که اوباما در مبارزات انتخاباتی‌اش به صراحت در باره اين موضوع صحبت کرد، برای همگان روشن است که او کشتار ارامنه را نسل‌کشی می‌داند. به باور من او بسيار هوشمندانه با اين موضوع در ترکيه برخورد کرد. از يک طرف به موضوع نسل کشی اشاره کرد و از طرف ديگر از به کار بردن عبارت نسل‌کشی خودداری کرد. »
اينکه بازگشايی مرز ترکيه و ارمنستان چه تأثيراتی بر روابط ترکيه با آذربايجان خواهد گذاشت، الحان ازگل می‌گويد: «هر اقدام سياسی منافع و هزينه‌هايی به دنبال دارد. اگر ترکيه مرزهای خود با ارمنستان را بگشايد و روابط عادی ديپلماتيک برقرار کند، بايد هزينه‌ای برای اين کار بپردازد. به عقيده من بهتر است که جمهوری آذربايجان هم به گفت‌وگوها و چانه‌زنی‌های سياسی بين آمريکا و ترکيه با ارمنستان بپيوندد. کنار گذاشتن جمهوری آذربايجان از اين کار، برای دولت و مردم آن کشور بسيار ناراحت کننده خواهد بود.»
الحان ازگل همچنين با اشاره به اين که ترکيه با برقراری روابط عادی ديپلماتيک با ارمنستان ممکن است جمهوری آذربايجان را از نظر سياسی از دست بدهد، می‌گويد: «جمهوری آذربايجان برای ترکيه به دلايل زيادی مهم‌تر از ارمنستان است، چه از نظر هويتی و چه از نظر انرژی و انتقال آن به شرق دريای مديترانه. جمهوری آذربايجان توانايی‌های بالقوه برای همکاری با ترکيه در زمينه سياست داخلی و خارجی دارد. اما ارمنستان که روابط نزديکی با روسيه دارد از چنين توانايی‌هايی برخوردار نيست. باز شدن مرز ترکيه با ارمنستان را نبايد به مثابه برقراری رابطه عادی دراز مدت تصور کنيم، زيرا مهم‌ترين مسئله بين دو کشور مسئله نسل‌کشی است.»
به عقيده الحان ازگل، مردم ارمنستان از برقراری روابط بين دو کشور راضی نخواهند بود مگر آن که ترکيه نسل‌کشی ارامنه را قبول کند و ترکيه هم البته به هيچ وجه موضع نسل‌کشی را قبول نخواهد کرد.
اما آيا اميدی به بازگشايی مرز بين ترکيه و ارمنستان وجود دارد؟
وارطان اسکانيان در پاسخ اين سؤال می‌گويد: «همه اميدوارند اين طور بشود و هدف روندی که ترکيه و ارمنستان آغاز کرده‌اند، برقراری روابط عادی بين دو کشور است. اين کار از نظر ارمنستان يعنی گشودن مرز ترکيه و ارمنستان، اما اين که کار عملی بشود يا نه معلوم نيست. به تازگی رئيس جمهوری و نخست‌وزير ترکيه گفته اند که گشودن مرزهای بين دو کشور به مسئله قره‌باغ ارتباط دارد. اگر مقام‌های ترکيه به اين موضوع اصرار ورزند، مرزهای ترکيه و ارمنستان گشوده نخواهد شد، اما اگر ترکيه موضع خود را عوض و يا تعديل کند، برقراری نوعی ارتباط سياسی امکان‌پذير می‌شود.»
وی با تأکيد اين که ترکيه خود را در موضع دشواری قرار داده است، می‌افزايد: «تمام اينها بستگی دارد به حرکت بعدی ترکيه. به باور من ترکيه از يک سو مايل است کاری برای برقراری رابطه سياسی با ارمنستان انجام دهد و از طرف ديگر آنکارا از سوی باکو تحت فشار است که مرز خود را با ارمنستان باز نکند. ترکيه بايد به نحوی اين مسئله را حل کند و حل اين مسئله می‌تواند به گشودن مرزها منجر شود.»
ظاهراً ترکيه می‌خواهد هم مرزهای خود را با ارمنستان بگشايد و هم آذربايجان را از خود راضی نگه دارد. اما آيا اين مسئله به راحتی امکان‌پذير است يا نه؟
وارطان اسکانيان معتقد است: « مقام‌های ترک می‌توانند برای برادران آذری خود تشريح کنند که بازگشايی مرزهای بين ترکيه و ارمنستان می‌تواند به حل مسئله قره‌باغ کمک کند. بسته بودن مرزهای اين دو کشور در ۱۵ سال گذشته هيچ تأثيری در حل مسئله قره‌باغ نداشت و مسئله قره باغ را پيچيده‌تر کرد و نگرانی‌های امنيتی ارمنستان را افزايش داد. اگر ترکيه مرزهايش را با ارمنستان باز کند، نگرانی‌های امنيتی ارمنستان کاهش خواهد يافت و اين کار می‌تواند تأثير مثبتی در حل مسئله قره‌باغ داشته باشد. بنابراين ما بايد مرزهای ترکيه و ارمنستان را باز کنيم و لااقل ببينيم چه تأثيری بر روند مذاکرات قره‌باغ خواهد داشت. به نظر من تأثير اين کار مثبت خواهد بود و بهتر است ترکيه اين موضوع را برای آذربايجان تشريح کند و بگويد به چه علت می‌خواهد مرزهای خود با ارمنستان را بگشايد.»
به نظر می‌رسد بازگشايی مرزهای دو کشور و برقراری روابط ديپلماتيک به يک روند بسيار طولانی نياز دارد.
