یک هفته پس از آنکه بررسی شکایت ایران از آمریکا به دیوان بین‌المللی دادگستری در لاهه، با صدور قراری موقت به نفع ایران که آمریکا آن را «فاقد وجاهت» می‌داند، خبرساز شد، اکنون دیوان دادگستری سرگرم بررسی پرونده دیگری است که در آن ایالات متحده خواهان آن است که پرونده قضایی ایران در مورد دارایی‌های مسدودشده در ارتباط با قربانیان بمب‌گذاری سال ۱۹۸۳ در لبنان رد شود.
اما ایران و آمریکا پس از انقلاب سال ۱۳۵۷ شکایات متعددی از یکدیگر در «دیوان داوری دعاوی ایران و آمریکا» که در «لاهه» هلند مستقر است، مطرح کرده‌اند که بخش عمده‌ای از این شکایات به صدور حکم منجر شده است.
این دیوان با هدف حل و فصل اختلافات میان تهران و واشینگتن در پی حمله به سفارت آمریکا در تهران ( ۱۳ آبان ۱۳۵۸) و به تبع آن بلوکه شدن اموال و دارایی‌های ایران توسط دولت آمریکا٬ تشکیل شده است.
دیوان داوری دعاوی ایران و آمریکا متشکل از ۹ نفر داور شامل سه آمریکایی، سه ایرانی و سه نفر داور از کشورهای ثالث است.
این دیوان از ابتدای آغاز به کار توانسته است حجم گسترده‌ای از ادعاهای هر دو کشور را مورد بررسی قرار داده و از بزرگتر شدن تنش جلوگیری کند.
این دیوان پرونده‌های مرتبط با داوری میان ایران و آمریکا را در چهار دسته مورد بررسی قرار داده است.
۱) پرونده‌هایی که دو دولت ایران و آمریکا در تفسیر یا اجرای بیانیههای الجزایر اختلاف نظر داشته و به همین دلیل نظر تفسیری دیوان را در موضوع ها خواستار شده‌اند.
۲) پرونده‌هایی که دو دولت ایران و ایالات متحده آمریکا علیه یکدیگر طرح کرده‌اند و موضوع آنها ناشی از قراردادهای فروش کالا یا خدمات است.
۳) پرونده‌های بزرگ که ادعای عنوان شده در آنها بیش از ۲۵۰ هزار دلار است.
۴) پرونده‌های کوچک که دعاوی ارائه شده در آنها کمتر از مبلغ ۲۵۰ هزار دلار است.
بر اساس گزارش «مرکز امور حقوقی بین‌المللی ریاست جمهوری» ایران از سال ۱۳۵۹ تا شهریور سال ۱۳۹۵ در این دیوان سه هزار و ۹۵۳ دعوا مطرح شده که سه هزار و ۹۳۶ دعوا مختومه و ۱۷ دعوا نیز بدون صدور حکم بلاتکلیف مانده است.
۳۳ دعوای ثبت شده در این دیوان مربوط به دعاوی دولتین علیه یکدیگر ناشی از تفسیر و اجرای بیانیههای الجزایر است که به دعوای تفسیری مشهور است که ۲۰ دعوا مختومه و ۱۳ دعوا آن باقی مانده است.
۷۵ دعوای ثبت شده دیگر در این دیوان مربوط دعاوی دولتین یعنی دستگاههای دولتی ايران يا آمريكا عليه يكديگر در مورد خريد يا خدمات است.
۷۲ مورد این دعواها مختومه شده و پرونده سه دعوا نیز همچنان مفتوح است.
پرونده‌های دعاوی بزرگ میان ایران و آمریکا در این دیوان ۹۶۱ مورد اعلام شده که تمامی این پرونده‌ها به غیر از یک مورد منجر به صدور حکم و مختومه اعلام شده است.
این دعاوی مربوط به شکایت هر یک از اتباع دولتین علیه دستگاههای دولتی طرف مقابل است که ادعای عنوان شده در آنها بیش از ۲۵۰ هزار دلار است.
آمار دعاوی کوچک در دیوان داوری دعاوی ایران و آمریکا نیز دو هزار و ۸۸۴ مورد بود که تمامی این دعواها منجر به صدور رأی و مختومه اعلام شده است.
مبالغ پرداختی ایران به طرف‌های آمریکایی
مبالغ پرداخت شده به طرف‌های آمریکایی دعاوی، بر اساس احکـام دیـوان و از محـل حسـاب تضمینی دیوان داوری پرداخت شده است.
احکام صادره به نفع طرف‌های آمریکایی دو نـوع بوده اسـت: احکام ترافعی و احکام سازشی.
در احکام ترافعی، دیوان بهره را نیز مورد حکم قرار داده که در موقـع پرداخت از حساب تضمینی محاسبه و پرداخت شده است.
احکام ترافعی به برخی از آرای دادگاه‌ها گفته می‌شود که راجع به ماهیت دعوا و قاطع آن باشد بنابراین احکام در صورتی ترافعی هستند که اختلافی روی داده باشد و طرفین دعوایشان را در دادگاه مطرح کرده باشند.
در احکام سازشی که مبتنی بر توافق طرفین و تسویه حساب است، بهره‌ا‌ی پرداخت نشده اسـت.
مبلـغ احکـام ترافعی و سازشی که ایران به طرف‌های آمریکایی پرداخت کرده به این شرح است:
احكام ترافعی (بدون بهره): ۵۰۱.۶۳۱.۵۵۵ میلیون دلار
احکام سازشی: ۱.۶۶۵.۳۶۶.۹۵۹ میلیون دلار
جمع کل مبلغ پرداختی از سوی ایران به طرف‌های آمریکایی: ۲.۱۶۶.۹۹۸.۵۱۵ میلیون دلار
مبالغ دریافتی ایران از طرف‌های آمریکایی
آنچه از دولت آمریکا یا اتباع آن کشور دریافت شده، مشتمل است بر وجوه نقـدی و نیـز اموال عینی.
در مورد اموال عینی در بند «د» زیر جداگانه توضیح داده خواهد شد، اما وجوه نقدی دریافتی از طرف‌های آمریکایی، ناشی از احکام ترافعی یا سازشی دیوان داوری یا سایر ترتیبات اسـت.
مبلغ احکام ترافعی و سازشی یا سایر ترتیبات که از طرف‌های آمریکایی دریافـت شـده، به تفکیک جنین است:
احکام ترافعی (بدون بهره): ۵۴۲.۹۸۵.۹۰۲ میلیون دلار
احکام سازشی: ۲.۱۸۸.۶۹۲.۲۰۶ میلیون دلار
سایر ترتیبات:
دریافتی بابت تسویه مانده حساب شماره ۲ لندن: ۸۱۰ میلیون دلار
دریافتی بابت قسمتی از صندوق امانی پروژه اف.ام.اس: ۲۰۰ میلیون دلار
دریافتی بابت فروش نفت پیش از انقلاب سال ۵۷: ۱۲۵ میلیون دلار
جمع کل مبلغ پرداختی از سوی آمریکا به طرف‌های ایرانی: ۳.۸۶۶.۶۷۸.۱۰۸ میلیون دلار
اموال عینی دریافتی از طرف‌های آمریکایی
بخش دیگری از گزارش رسمی «مرکز امور حقوقی بین‌المللی ریاست جمهوری» مربوط به اموالی است که جمهوری اسلامی در سال‌های اخیر توانسته است از آمریکا دریافت کند.
این گزارش می‌گوید که این اموال به طور عمده در ازای قسمتی از پرداخت‌هایی است که به موجب احکام ترافعی یا سازشی بـه طرف‌های امریکایی انجام شده و در نتیجه، اموال موضوع ادعا به تملک طرف ایرانی درآمده است.
پاره‌ای از اموال عینی دریافت شده از طرف آمریکایی:
- کارخانه‌های پلی‌اکریل اصفهان از شرکت «دوپن»
- دکل‌های نفتی و تجهیزات اکتشافی یا حفاری باقی‌مانده در ایران از شرکت‌های نفتی آمریکایی
- نیمی از سهام شرکت سهامی خارك (خمکـو) کـه دارای کارخانه پتروشیمی بزرگی در جزیره خارک بود
- مقادیر زیادی انواع ماشین‌آلات٬ تجهیزات و وسایل مختلف صنعتی از شرکت‌های آمریکایی
- مقادیر زیادی سهام، حساب‌های بانکی و سایر علایق مالکانه اتباع و شرکت‌های آمریکایی در ایران
- دو فروند هواپیمای بوئینگ ۷۰۷ از شرکت «ای‌سیستمز»
- تعداد ۷۲۰۰ دستگاه خودروی سواری از شرکت «جنرال موتورز»
- تعداد ۱۵۰۰ دستگاه کولر گازی از شرکت «فدرز»
- فسیل‌های منطقه مراغه (حدود ۱۳۵۰ قطعه)
- آثار باستانی چغامیش (حدود ۱۰۸ قطعه)
- تابلو‌های هنری (۱۴ عدد)
«مرکز امور حقوقی بین‌المللی ریاست جمهوری» ایران در مورد تمام جزئیات این دعاوی و احکام صادره تاکنون حدود ۱۱ جلد کتاب منتشر کرده که بنابر ادعای این مرکز با مجموعه انگلیسی آرای «دیوان داوری دعاوی ایران و آمریکا» مطابقت دارد.
