بازگشت «شکارچیان تانک» به آسمان اروپا؛ از جنگنده تهاجمی ای-۱۰ چه می‌دانیم؟

روز جمعه ۱۶ اردیبهشت، ۱۰ فروند جنگنده تهاجمی و پشتیبانی نزدیک هوایی اِی-۱۰سی تاندربولت ۲ گارد ملی هوایی آمریکا، وارد اروپا شدند.

چهار فروند از این هواپیماها، به نروژ و شش فروند دیگر به آلمان اعزام شدند، و فرماندهی اروپا و آفریقا نیروی هوایی آمریکا در پاسخ به سؤال نگارنده درباره اعزام این جنگنده‌ها، از شرکت آنها در رزمایش «پاسخ سریع-۲۲» نیروی زمینی آمریکا خبر داد؛ این رزمایش از روز ۱۱ اردیبهشت در شرق و شمال اروپا، و به خصوص کشورهای حوزه بالتیک، برای مقابله با هجوم زمینی روسیه، به اجرا در آمد.

فیرچایلد ریپابلیک ای-۱۰ تاندربولت ۲، که به گراز شهرت دارد، یکی از تاریخ‌سازترین جنگنده‌های آمریکایی است، و تا به حال جایگزینی برای این جنگنده های حدوداً ۴۵ساله که در دوران جنگ سرد و سال‌های پس از آن به مدت سه دهه در خاک اروپا مستقر بودند، ساخته نشده است.

در آن زمان وظیفه اصلی این جنگنده‌ها، مقابله با تهاجم زمینی احتمالی اتحاد جماهیر شوروی به قلمرو کشورهای عضو پیمان آتلانتیک شمالی، ناتو، بود.

در عین حال از آخرین اعزام هواپیماهای اِی-۱۰سی به خاک اروپا جهت شرکت در یک رزمایش پاسخ سریع چهار سال گذشته است و با توجه به احتمال بازنشستگی این جنگنده‌های سالخورده، احتمال اعزام مجدد آنها به چنین رزمایشی وجود ندارد.

تهاجم گسترده زمینی ارتش روسیه اوکراین بار دیگر اهمیت استفاده از هواپیماها و هلیکوپترهای جنگنده پشتیبانی نزدیک هوایی جهت مقابله با ستون‌های زرهی ارتش روسیه را به نمایش گذاشت. امری سبب شده گارد ملی هوایی مریلند ۱۰ فروند از جنگنده‌های اِی-۱۰سی اسکادران ۱۰۴ام شکاری، متعلق به تیپ ۱۷۵ام خود را برای پشتیبانی از رزمایش «پاسخ سریع-۲۲» به اروپا اعزام کند.

رزمایش پاسخ سریع-۲۲ با هدف شبیه‌سازی عملیات‌های نیروهای هوابرد ارتش آمریکا و دیگر کشورهای عضو ناتو از مناطق نزدیک به قطب شمال تا منطقه بالکان و شرق اروپا برگزار می‌شود. عملیات‌هایی که در آن اعزام نیروهای هوابرد و تجهیزاتشان اعم از نفربرهای زرهی و توپ‌های کششی به همراه تسلیحات و مهمات به منطقه عملیات از طریق رهاسازی با چتر از هواپیماهای ترابری تمرین می‌شود.

این هواپیماهای ترابری شامل سی-۱۳۰جِی-۳۰ سوپر هرکولس مستقر پایگاه هوایی رامشتاین و سی-۱۷آ اعزامی نیروی هوایی آمریکا به آلمان نیز می‌شوند.

در رزمایش پاسخ سریع امسال، ۹ هزار نفر از نیروهای نظامی ۱۷ کشور شرکت دارند که شامل دو هزار و ۷۰۰ سرباز و پرسنل نیروی هوایی و هوانیروز آمریکا نیز می‌شود. همچنین علاوه بر جنگنده‌های اِی-۱۰سی و ده‌ها هواپیمای ترابری و سوخت‌رسان نیروی هوایی آمریکا، هوانیروز ایالات متحده نیز نیز با هلیکوپترهای تهاجمی اِی اِچ-۶۴ئی گاردین، هلیکوپترهای هجومی یو اِچ-۶۰اِل و اِم بلک‌هاک و هلیکوپترهای ترابری سنگین سی اِچ-۴۷اِف شینوک در این رزمایش شرکت دارد.

در این گزارش به بررسی توانایی‌های رزمی جنگنده‌های اِی-۱۰سی اعزامی آمریکا به خاک اروپا و اهمیت‌شان در هرگونه مواجهه با نیروهای مسلح روسیه، در صورت رویارویی احتمالی مستقیم می‌پردازیم.

چرا اِی-۱۰ به بهترین هواپیمای پشتیبانی نزدیک بدل شد؟

برخلاف هواپیماهای جنگنده رایج طراحی‌شده در دهه ۱۹۷۰ میلادی، اِی-۱۰ نه بال‌های پس‌گرا و یا مخروطی داشت، و نه از لحاظ طراحی آیرودینامیکی بدنه‌ای کشیده و دماغه‌ای تیز. هدف طراحان اِی-۱۰ ساخت هواپیمای جنگنده‌ای مادون صوت با پایداری بالا در حین پرواز با سرعت کم بود. به همین دلیل این هواپیما با بال‌های مستقیم و سکان عمودی دوقلو در طرفین موتورهای کم‌مصرف توربوفن خود ساخته شد. بال‌هایی که امکان ذخیره‌سازی میزان بالای سوخت، حمل میزان قابل توجهی از تسلیحات با استفاده از هشت آویزگاه را فراهم می‌کرد.

دیگر شاهکار این هواپیما توپ عظیم‌الجثه ۳۰ میلیمتری جی اِی یو-۸/آ اوِنجر در دماغه آن بود. توپی با قابلیت شلیک گلوله‌های ۳۰ میلیمتری با کلاهک اورانیومی و قابلیت نفوذ در زره تانک. هر جنگنده اِی-۱۰اِی توانایی حمل ۱۱۷۴ گلوله برای این توپ داشت. گلوله‌هایی که با فشار هر بار ماشه شلیک توسط خلبان در کثری از ثانیه ۵۰ الی ۱۰۰ تیر آن خارج شده و به هدف برخورد می‌کند.

در پاسخ به خطرات روزافزون هواپیماهای جنگنده و هلیکوپترهای تهاجمی ارتش آمریکا ارتش سرخ سامانه‌های پدافند موشکی کوتاه‌برد متعددی به کار گرفت. نیروی هوایی آمریکا هم راه‌حلی برای این مشکل داشت، آن هم قابلیت استفاده از موشک‌های هوا به سطح اِی جی اِم-۶۵آ ماوریک و نمونه‌های پیشرفته‌تر آن بر روی این جنگنده بود. موشک‌هایی که از فاصله ایمن امکان انهدام سامانه‌های پدافند موشکی و تیربارهای ضد هوایی محافظت‌کننده از ستون‌های زرهی دشمن را فراهم می‌کردند.

نیروی هوایی آمریکا در سال ۲۰۰۷ تصمیم به از رده خارج کردن جنگنده‌های اِی-۱۰اِی خود و جایگزینی آنها در سال بعد با جنگنده‌های رادارگریز، نسل پنجم و فراصوت اِف-۳۵آ گرفت. تأخیر در برنامه توسعه اف-۳۵ از یک سو، و اثبات اهمیت این جنگنده در مأموریت‌های رزمی بر علیه طالبان در افغانستان و نیز در جریان عملیات «عزم راسخ» بر علیه داعش در عراق و سوریه، در سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۰ نشان داد که باعث شد تا امروز از میان ۷۱۶ فروند اِی-۱۰اِی تولیدی، هنوز ۲۸۱ فروند در خدمت باقی بمانند.

تمامی ای-۱۰های عملیاتی آمریکا در سال‌های ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۰ به سطح اِی-۱۰سی ارتقا یافته‌اند، و در جریان این ارتقا یک کامپیوتر جدید، آلات دقیق پیشرفته شامل نمایشگرهای چندمنظوره رنگی با قابلیت نمایش نقشه متحرک، سامانه هدایتی هوتاس (دست بر روی فرامین) و در نهایت یک سامانه مدیریت سلاح دیجیتالی جدید بر روی هواپیما نصب شده است.

این ارتقا امکان استفاده از تسلیحات دور ایستای جدیدی برای این جنگنده‌ها فراهم کرد؛ از بمب‌های هدایت لیزری و ماهواره‌ای تا راکت‌های ۲.۷۵ اینچی هدایت لیزری. راکت‌ها و بمب‌هایی که هدف‌گیری و استفاده از آنها با استفاده از غلاف هدف‌گیری لایتِنینگ-۲ بر روی این هواپیما ممکن شده است.

در کنار ارتقا آلات دقیق (اویونیک)، تعبیه کامپیوترهای جدید و سامانه های دیجیتال، فراهم کردن امکان استفاده از تسلیحات پیشرفته دور ایستا با استفاده از غلاف لایتنینگ، ای-۱۰سی‌ها به سامانه‌های دفاع فردی پیشرفته‌ای نیز مجهز شدند. سامانه‌های دفاع فردی جدید آنها از این جنگنده‌ها نه تنها در برابر خطر موشک‌های هوا به هوای شلیک‌شده از جنگنده‌های دشمن، بلکه در برابر پیشرفته‌ترین سامانه‌‌های پدافند موشکی و ضد هوایی ارتفاع پست چون تور ام-۱ و پنتسیر اس-۱ محافظت می‌کند.

چرا اِی-۱۰ باعث وحشت خدمه تانک‌های روسیه شود؟

فیرچایلد ریپابلیک ای-۱۰ تاندربولت ۲ را می‌توان شاهکار قرن بیستم در ساخت هواپیماهای جنگنده تهاجمی و پشتیبانی نزدیک هوایی به حساب آورد. هواپیمایی که در راستای مقابله با خطر فزاینده تانک‌ها و تجهیزات زرهی ارتش سرخ در اروپا، در جریان جنگ سرد طراحی و ساخته شد.

اگرچه این هواپیما فرصت نبرد بر علیه ارتش سرخ پیدا نکرد، اما در عملیات طوفان صحرا در جریان جنگ اول خلیج فارس و روزهای پس از آن، این جنگنده عامل انهدام بیش از ۹۰۰ تانک، ۱۲۰۰ توپ کششی و خودکششی، و همچنین دو هزار قطعه تجهیزات دیگر ارتش عراق شامل صدها دستگاه نفربر زرهی و ۱۴۰ موشک بالیستیک اسکاد و پرتابگر آنها، با استفاده از تسلیحات مختلف از جمله بیش از ۴۸۰۰ موشک هوا به سطح ماوریک شد.

بیش از یکصد ستون زرهی ارتش عراق نیز در حال فرار و عقب‌نشینی از کویت به عراق توسط این جنگنده‌ها مورد حمله واقع شدند و تعداد قابل توجهی از نیروهای متجاوز عراقی توسط آنها کشته شدند.

در طول جنگ خلیج فارس اول در سال‌های ۱۹۹۰ و ۱۹۹۱، نیروی هوایی آمریکا مجموعاً ۹۶ فروند اِی-۱۰اِی و ۶۰ فروند نمونه مراقبتی آن یعنی او اِی-۱۰اِی را به پایگاه هوایی ملک فهد اعزام کرد. جنگنده‌هایی متعلق به هفت اسکادران شکاری تاکتیکی که در جریان عملیات طوفان صحرا که بخش عمده‌ای از آنها در روزهای در ۱۶ ژانویه تا ۲۸ فوریه ۱۹۹۱ به کار رفتند.

در طول عملیات طوفان صحرا که مهم‌ترین مرحله از جنگ اول خلیج فارس بود، در مجموع دو مدل از جنگنده‌های اِی-۱۰ اعزامی به عربستان سعودی ۶۳۶۶ سورتی در قالب مأموریت‌های انهدام تجهیزات ارتش عراق، ۱۶۹۷ سورتی پرواز در قالب مأموریت پشتیبانی نزدیک هوایی (در حمایت از نیروهای ائتلاف)، ۴۵۵ سورتی پرواز جهت انهدام هواپیماها و هلیکوپترهای عراقی بر روی زمین، ۹۶ سورتی در حمایت از عملیات نیروهای ویژه هوابرد ارتش آمریکا، ۱۰۴ سورتی پرواز آموزشی انجام دادند.

پس از جنگنده‌های اف-۱۶، هواپیماهای تهاجمی اِی-۱۰ بالاترین میزان پرواز را در طول جنگ اول خلیج فارس به خود اختصاص دادند. با وجود آنکه بر خلاف اف-۱۶ این جنگنده‌ها عمدتاً در ارتفاع پست و در معرض مستقیم سامانه‌های پدافندی کوتاه‌برد عراقی قرار داشتند، تنها شش فروند از آنها در طول جنگ توسط موشک‌های دوش‌پرتاب یا زمین به هوای کوتاه‌برد ارتش عراق ساقط و دو نفر از خلبانان‌شان کشته شدند. ده‌ها فروند دیگر از آنها نیز با وجود آسیب‌دیدگی ناشی از برخورد موشک و یا گلوله‌های ضد هوایی به پایگاه‌هایشان بازگردانده و پس از تعمیر به خدمت بازگشتند.

ضعف سامانه‌های دفاع فردی تعبیه‌شده بر روی مدل پایه یا اولیه اِی-10 جهت محافظت از هواپیما و خلبانش در برابر سامانه‌های پدافند موشکی ارتفاع پست، سبب شد یک فروند دیگر از این جنگنده‌ها در تاریخ هشتم آوریل ۲۰۰۳ توسط یک موشک زمین به هوای رولند فرانسوی بر فراز بغداد ساقط شود. البته پیش از برخورد این هواپیما به زمین، خلبان آن موفق به خروج اضطراری شد.

بازگشت به آسمان اروپا

به مدت سه دهه، جنگنده‌های اِی-۱۰اِی و سپس نمونه ارتقا یافته‌ آن در خاک اروپا مستقر بودند تا از کشورهای عضو پیمان آتلانتیک شمالی در برابر هرگونه هجوم زمینی روسیه محافظت کنند. این جنگنده‌ها در خدمت شش اسکادران شکاری از شاخه ۸۱ام شکاری تاکتیکی نیروی هوایی آمریکا مستقر در پایگاه هوایی بنت واترز در بریتانیا قرار داشتند.

چند ماه پس از عملیات طوفان صحرا، شماری از این جنگنده‌ها به پایگاه هوایی اینجرلیک در ترکیه منتقل شده و از آنجا صدها مأموریت جنگی به منظور محافظت از آوارگان کرد در شمال عراق به انجام رساندند و مانع از حملات ارتش عراق به آنها شدند. پس از آن، و با تعطیلی پایگاه بنتواترز، یک اسکادران از جنگنده‌های اِی-۱۰اِی این پایگاه به اسپانگدالِم در آلمان منتقل شدند. جنگنده‌هایی که در جنگ بالکان ۱۷۰۰ مأموریت جنگی به انجام رساندند.

سرانجام در ۱۸ ژوئن ۲۰۱۳، اسکادران ۸۱ام شکاری نیروی هوایی آمریکا مستقر در اسپانگدالِم که آخرین واحد استفاده‌کننده از جنگنده‌های اِی-۱۰ در خاک اروپا بود، به دلیل صرفه‌جویی در هزینه‌های نیروی هوایی آمریکا، به طور رسمی تعطیل شد. دو سال پیش از این تعطیلی، یکی از جنگنده‌های این اسکادران و خلبانانش در یک سانحه هوایی که عامل آن اشتباه خلبان در جریان پرواز در شرایط بد جوی اعلام شد، از دست رفتند.

با این حال تنها دو سال پس از آن، به دنبال الحاق شبه‌جزیره کریمه به خاک روسیه و آغاز جنگ در منطقه دونباس اوکراین، نیروی هوایی آمریکا بار دیگر اعزام دوره‌ای جنگنده‌های ای-۱۰سی را به پایگاه اسپانگدالِم آغاز کرد. جنگنده‌هایی که جهت شرکت در رزمایش‌های ناتو و ارتش آمریکا به منظور آماده‌سازی جهت مقابله با تهاجم زمینی روسیه به این پایگاه در آلمان اعزام می‌شوند.

جنگنده‌های اعزامی به اروپا از اسکادران ۱۰۴ام شکاری متعلق به تیپ ۱۷۵ام گارد ملی هوایی مریلند هستند. این اسکادران در مجموع ۲۱ فروند از این جنگنده‌ها را در اختیار دارد که در پایگاه هوایی وارفیلد مستقر هستند. گارد ملی هوایی آمریکا در مجموع ۶۴ فروند دیگر از این جنگنده‌ها در اختیار دارد که در خدمت اسکادران‌های ۱۰۷، ۱۶۳ و ۱۹۰ام شکاری متعلق به گاردهای ملی هوایی میشیگان، آیداهو و ایندیانا هستند.

علاوه بر ۸۴ فروند جنگنده اِی-۱۰سی در خدمت گارد ملی هوایی آمریکا، ۱۴۱ فروند جنگنده دیگر از این نوع در خدمت پنج اسکادران شکاری، یک اسکادران آموزش تسلیحات و دو اسکادران آزمون‌های پروازی نیروی هوایی آمریکا قرار دارد. ۵۵ فروند اِی-۱۰سی نیز در اختیار پنج اسکادران ذخیره نیروی هوایی آمریکا قرار دارد.

عمده این جنگنده‌ها که در مجموع یک ناوگان ۲۸۱ فروندی را تشکیل می‌دهند، به علت فقدان جایگزینی مناسب حداکثر ۱۵ تا ۲۰ سال آینده در خدمت باقی خواهند ماند و به همین دلیل جهت افزایش عمرشان مجهز به بال‌های نو و جدید شده‌اند، اما ۴۵ فروند از آنها در سال جاری میلادی بازنشسته خواهند شد.

هم اکنون اسکادران ۲۵ام شکاری نیروی هوایی آمریکا مجهز به ۲۵ فروند اِی-۱۰، تنها واحد کاربر این هواپیمای جنگنده مستقر در خارج از ایالات متحده آمریکاست. جنگنده‌هایی مستقر در اوسان کره جنوبی که وظیفه پشتیبانی از هرگونه مأموریت ارتش این کشور و همچنین نیروی زمینی آمریکا در صورت مواجهه نظامی با کره شمالی را بر عهده دارند.