نجات عروس تالاب‌های ایران از خطر مرگ به کشمکش میان مسئولان سازمان حفاظت محیط زیست از یک طرف و برخی مقامات محلی و کنشگران محیط زیست از طرف دیگر انجامیده است.
اداره کل محیط زیست استان گیلان در حال اجرای طرحی با عنوان «بایوجمی» (Bio GME) در این تالاب است که مدعی است در نتیجه آن میتوان رسوبات کف تالاب را با به‌کارگیری گونه‌ای از تکنولوژی نانو تجزیه کرد و عمق از دست‌رفته تالاب را مجدداً افزایش داد.
به‌گفته حسن خسته‌بند، نماینده انزلی در مجلس شورای اسلامی، سالانه ۷۰۰ هزار تن رسوب وارد تالاب انزلی می‌شود که باعث شده عمق تالاب طی چند دهه گذشته به شدت کاهش یابد و از عمق ۱۰ متر به ۲ متر و حتی در برخی از قسمت‌ها به خشکی کامل برسد.
سازمان محیط زیست نیز حجم رسوبات تالاب انزلی را یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون متر مکعب اعلام کرده که باید ورود گسترده سموم کشاورزی را نیز به آن افزود؛ وضعیتی که به‌مرور باعث خفگی مرکز تالاب می‌شود.
وزارت جهاد کشاورزی طرح احیای تالاب انزلی را از حدود سه دهه پیش آغاز کرد، اما به‌گفته نماینده انزلی در مجلس شورای اسلامی، این طرح توسط سازمان محیط زیست متوقف شد.
توقف این طرح در کنار عواملی چون کاهش بارندگی و پایین آمدن سطح آب دریای خزر طی سال‌های اخیر و ورود فاضلاب شهرهای رشت و انزلی از طریق دو رودخانه گوهررود و زرجوب که از «آلوده‌ترین رودخانه‌های جهان»اند به تالاب انزلی، باعث شده این تالاب در وضعیت بحرانی قرار بگیرد.
اجرای طرح «بایوجمی» تازه‌ترین اقدام سازمان محیط زیست برای نجات تالاب انزلی است که شیوه اجرای آن با مخالفت‌های بسیاری روبه‌رو شده است.
با توجه با نامعلوم بودن اثرات منفی زیست‌محیطی این طرح در آینده، به‌خصوص در نسبت با زیست انسانی مرتبط با آن، مجریان طرح بایوجمی ابتدا آن را در یک استخر پرورش ماهی به‌صورت پایلوت اجرا کرده‌اند و در حال حاضر این پروژه در ۵۰ هکتار از تالاب انزلی در حال اجراست.
قربانعلی محمدپور، مدیر کل محیط زیست گیلان، در واکنش به منتقدان طرح گفته است: «تا یک ماه دیگر مرحله پایلوت تمام می‌شود و نتایج از دانشگاه‌های معتبر دنیا به دست‌مان می‌رسد. تصمیم‌گیری نهایی در کمیته ملی انجام می‌شود و اگر جواب منفی باشد، وارد فاز بعدی نخواهیم شد.»
اما منتقدان و مخالفان طرح ادعا می‌کنند که اشکالات فراوانی به این پروژه، هم به لحاظ فنی و هم به لحاظ ضوابط قانونی، وارد است.
حسن خسته‌بند با تأکید بر این‌که محیط زیست نمی‌تواند در مسیر اجرای این پروژه به طور همزمان به‌عنوان کارفرما، پیمانکار و ناظر طرح عمل کند، موضوع نگران‌کننده اصلی را مورد تأیید نبودن تیم تحقیقاتی این طرح عنوان کرده و گفته است: «ستاد نانو گروهی را که برای اجرای پروژه‌های احیاء تالاب انزلی معرفی شده به‌رسمیت نمی‌شناسد.»
شرح این نگرانی را میتوان در روایت مرتضی شریفی، از اعضای پیشین شورای عالی جنگل، یافت که معتقد است سازمان حفاظت محیط زیست کاری به علت‌ها ندارد.
او در گفت‌وگو با خبرگزاری مهر رزومه این شرکت را «قابل قبول» ندانسته و قرارداد حدود هزار میلیاردی با این شرکت را «شبهه‌انگیز» توصیف کرده است.
مرتضی شریفی همچنین این مسئله را مطرح کرده که در صورت انجام این کار، «باید مرتب قرارداد برای پاکسازی تجمع رسوبات آلی و معدنی جدید تمدید شود.»
عضو پیشین شورای عالی جنگل حتی امکان صدمه به سیستم ایمنی اهالی و «سرطان»زایی را پیش کشیده است.
او با اشاره به مباحث مطرح درباره سهامداران شرکت مجری طرح و احتمال رانتخواری گفته است که «اعتقاد راسخ داریم در جهت منفعت‌طلبی دارند به مردم دروغ می‌گویند.»
کشمکش میان دو طرف در مورد پروژه «بایوجمی» تالاب انزلی پای امام جمعه شهر را هم به میان آورده است تا جایی که قربانعلی محمدپور، مدیرکل محیط زیست گیلان، به دیدار سید عبدالجواد شمس‌الدین، امام‌جمعه بندر انزلی، رفته است.
آقای شمس‌الدین در این دیدار ضمن انتقاد از کم‌کاری سازمان محیط زیست در جلوگیری از ورود آلودگی‌ها و رسوبات به تالاب انزلی، امتحان طرح به صورت پایلوت را برای اطمینان از این طرح کافی ندانست.
او همچنین افزود: «دستگاهی که شما به عنوان قاضی بین موافقان و مخالفان انتخاب کردید، خودش سهیم در اجراست.»
در مقابل، حمید ظهرابی، معاون محیط طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست، در گفت‌وگو با خبرگزاری میزان به برخی انتقادها پاسخ داده و با تأکید بر این‌که طرح «بایوجمی» مخفیانه افتتاح نشده، گفته است: «آن‌چه هم‌اکنون در حال اتفاق افتادن در تالاب انزلی است یک منطقه ۲۰۰ هکتاری محصورشده و جداشده از تالاب است و هدف آن این است که فقط آزمایش دقیق‌تری در تالاب انجام شود که تحت نظر دانشگاه‌های معتبری است که در کشور وجود دارد.»
آقای ظهرابی همچنین به نظارت دانشگاه تهران بر این طرح اشاره کرده و گفته است: «بر اساس برنامه‌ریزی انجام‌شده، تا فصل پاییز این مرحله از کار باید انجام شود. اگر نتایج موفقیت‌آمیز بود، بر اساس تفاهم‌نامه با این شرکت کار ادامه پیدا می‌کند. اگر موفقیت‌آمیز نبود، متوقف می‌شود.»
اما این همه داستان عروس تالاب‌های ایران نیست. صدور مجوز برای احداث سد «لاسک» بر رودخانه امامزاده ابراهیم در شفت گیلان نیز، در چند ماه اخیر، به موضوع دیگری برای کشمکش میان کنشگران محیط زیست با سازمان حفاظت محیط زیست تبدیل شده است.
ربط سد لاسک به تالاب انزلی جلوگیری از ورود آب رودخانه امامزاده ابراهیم به این تالاب است که به‌گفته پونه نیکوی، از کنشگران محیط زیست، حدود ۱۰ درصد از آب تالاب را تأمین می‌کند و اگر این سد احداث شود، «میخی خواهد بود بر تابوت تالاب».
روند صدور مجوز و افتتاح پروژه احداث این سد نیز با انتقادات و مخالفت‌های بسیار، به‌خصوص در منطقه احداث سد، مواجه بوده است، اما آن‌چه از آن به تالاب انزلی پیوند می‌خورد، هول و هراس مرگ عروس تالاب‌های ایران در فرجام روزگار کم‌آبی است.
