می‌گویند هر رفتی، آمدی دارد، مصداق این ضرب‌المثل، فقط به میهمانی‌های خانوادگی محدود نمی‌شود و بیش از هر چیز در روابط بین‌الملل کاربرد دارد.
محسن جلال پور، رئیس اتاق بازرگانی، صنایع و معادن و کشاورزی ایران این روزها در کانال شخصی خود در شبکه اجتماعی تلگرام، مدام از تماس‌های روزانه‌اش با سفرای ایران در فرانسه و پاریس می‌نویسد.
از گفت‌وگوهایش با دیپلمات‌های ایرانی در سفارت‌خانه‌های ایران در پاریس و رم که برای هماهنگی نخستین سفر اروپایی حسن روحانی در حال انجام است.
«بخش خصوصی» آن‌طور که او می‌نویسد برای نخستین بار رشته کار سفر رئیس‌جمهوری ایران به اروپا را در دست گرفته است و ابتکار عمل در دست بخش خصوصی است.
محسن جلال پور، دو هفته قبل از سفر رئیس‌جمهوری ایران، سفرهایی به پاریس، رم و میلان داشته و مقدمات سفر حسن روحانی به اروپا را فراهم کرده است.
سفرهای متعدد و مکرر هیئت‌های اقتصادی و تجاری اروپاییان به ایران در ماه‌های پس از امضای توافق هسته‌ای بین ایران و قدرت‌های جهانی این امیدواری را در میان مسئولان اقتصادی دولت یازدهم به وجود آورد که در ماه‌های آتی که ب دوران پسا تحریم معروف شده است، بتوانند سرمایه‌های خارجی قابل‌توجهی را در اقتصاد ایران، جذب کنند.
حسن روحانی، در آخرین گفت‌وگوی تلویزیونی خود در مهرماه امسال باز به همین نکته و همین امیدواری‌ها، اشاره کرد و از اساس نیت اصلی دولت در پیشبرد مذاکرات هسته‌ای را بازسازی اقتصادی و نیاز اقتصاد ایران به سرمایه‌گذاری و انتقال تکنولوژی و فناوری روز اعلام کرد.
حال رئیس‌جمهوری یازدهم، مسافر اروپاست، تا شاید گام دیگری برای گشودن درهای اقتصاد ایران پیش روی جهان برداشته شود.
مهرداد عمادی، اقتصاددان مقیم بریتانیا در بیان اهمیت این سفر می‌گوید: «فرانسه دومین اقتصاد بزرگ حوزه یورو و سومین اقتصاد بزرگ اتحادیه اروپاست و ازنظر روابط اقتصادی با ایران به‌جز دوره ریاست‌جمهوری آقای سارکوزی، این روابط گسترده و رو به رشد بوده است.»
به گفته مهرداد عمادی، «فرانسه همواره در راستای روابط اقتصادی خود با ایران، از کشورهایی مانند بریتانیا و آمریکا، فاصله داشته است.»
به باور این اقتصاددان و تحلیلگر مسائل اقتصادی، سفر حسن روحانی به پاریس، نشانه‌ای از اهمیت بازسازی و توسعه روابط اقتصادی ایران و فرانسه در نزد تهران است.»
مهرداد عمادی روابط اقتصادی ایران و فرانسه را روابطی با «سابقه تاریخی طولانی» توصیف کرده که به گفته او به دورانی پیش از انقلاب سال ۵۷ بازمی‌گردد.
این اقتصاددان مقیم بریتانیا، در ادامه به بیان اهمیت روابط اقتصادی ایران و ایتالیا پرداخته و می‌گوید: «ایتالیا در اروپا کشور بسیار مهمی برای ایران محسوب می‌شود، چراکه ایتالیا در حوزه مدیترانه، مهم‌ترین اقتصاد است و بسیاری از پروژه‌های مهم برای ایران در حوزه مدیترانه همچون سهم داشتن از بازار گاز اروپا و بازپس‌گیری سهم ایران از بازار انرژی اروپا، از دریچه ایتالیا می‌گذرد.»
ایتالیا ازجمله کشورهای اروپایی است که حتی در سخت‌ترین و محدودترین سال‌های تحریم‌های اقتصادی، روابط خود با ایران را حفظ کرد و نگاه مثبتی به اقتصاد ایران و جایگاه ایران در منطقه و جهان داشته است.
گام نخست از پروژه ای عظیم
به باور عمادی سفر حسن روحانی به دو کشور اروپایی به لحاظ اقتصادی حتی مهم‌تر از سفرهای رئیس‌جمهوری ایران به نیویورک و حضور او در مجامع عمومی سازمان ملل متحد است.
این مشاور اقتصادی شرکت‌های اروپایی، سفر حسن روحانی به رم و پاریس، پیام غیرمستقیمی به سرمایه‌گذاران و فعالان اقتصادی بریتانیایی و آمریکایی است که ایران با شتاب بسیاری زیاد در حال بازگشت به اقتصاد جهانی و کسب جایگاه واقعی خود است و اگر شما تأخیر کنید، این فرصت بسیار کم‌نظیر را از دست خواهید داد.»
مهرداد عمادی، این سفر را «گام کوچکی از یک پروژه عظیم»، توصیف می‌کند که به‌رغم تمام مشکلات داخل ایران، ظرف دو سه سال آینده، تحولاتی شگرفت در اقتصاد ایران، رقم خواهد زد.
ایتالیا و فرانسه ازجمله کشورهای اروپایی هستند که در سال‌های افزایش فشار تحریم‌های اقتصادی علیه ایران اگرچه سطح روابط خود را کاهش داده‌اند، اما این دو کشور در کنار آلمان، سوئیس و هلند همچنان تلاش کرده‌اند پل‌های ارتباطی اقتصادی خود با ایران را حفظ کنند.
بر اساس گزارش آماری سازمان توسعه تجارت ایران از کارنامه تجارت خارجی در نیمه نخست سال ۹۴، می‌توان نشانه‌هایی روشن از افزایش حجم تجارت خارجی با اروپاییان را مشاهده کرد. در این شش ماه، سوئیس، آلمان، ایتالیا، فرانسه و هلند، به جمع فهرست ۱۰ کشور مهم مبادی واردات ایران پیوسته‌اند.
حجم صادرات ایران به ایتالیا در این شش ماهه با ۵۷ درصد افزایش، سبب شده تا ایتالیا به فهرست ۱۰ کشور مهم بازار هدف صادراتی ایران وارد شود.
در نیم سال ۹۴ در مقایسه با مدت مشابه پارسال، میزان صادرات ایران به قاره اروپا با رشد ۷.۵ درصدی روبرو بوده است.
اگرچه واردات ایران از اروپا در این دوره شش ماهه در مقایسه با مدت مشابه پارسال، با کاهشی ۱۲ درصدی مواجه شده، اما افت واردات ایران مختص قاره اروپا نبوده است و ازقضا این میزان افت واردات، کمترین کاهش ارزش واردات ایران در میان دیگر قاره‌های جهان است.
این آمار و ارقام می‌تواند نشانه‌ای از تغییر رویکرد اقتصادی ایران به اروپایی‌ها و بالعکس باشد، نشانه‌ای که زودتر از عملیاتی شدن احیای روابط اقتصادی ایران با اروپاییان، رونمایی شده است.
علی طیب نیا، وزیر امور اقتصادی و دارایی دولت یازدهم نیز در آستانه نخستین سفر حسن روحانی به قاره سبز، از تدوین «نقشه راه همکاری‌های اقتصادی ایران با جهان» خبر داد تا پیام جدیت ایران برای پیوستن به اقتصادهای جهانی را برساند.
به گفته مهرداد عمادی، اقتصاددان و صاحب‌نظر مسائل اقتصادی ایران، در سفر حسن روحانی به دو پایتخت اروپایی می‌توان امیدوار بود که چندین رشته صنعتی در آینده، تحولاتی را شاهد باشند.
این اقتصاددان، با استثنا کردن پروژه‌های حوزه نفت و گاز که به گفته او از دسترس بخش خصوصی دور است و پروژه‌های بین دولتی است، صنایع خودروسازی ایران، حوزه حمل‌ونقل و پروژه‌های حوزه جهانگردی را ازجمله زمینه‌های مناسب همکاری‌های مشترک ایران و فرانسه می‌داند.
به گفته این اقتصاددان مقیم بریتانیا، «فرانسوی‌ها، بسیار مشتاق هستند که در حوزه ارایه خدمات بانکی در ایران فعالیت کنند.»
پروژه‌های زیرساختی همچون سرمایه‌گذاری در پروژه‌های مدیریت و تأمین منابع آب و همچنین توسعه و سرمایه‌گذاری در حوزه تولید انرژی از منابع تجدید پذیر از دیگر حوزه‌هایی است که به باور عمادی می‌تواند در این سفر شاهد شکل‌گیری همکاری‌ها و سرمایه‌گذاری‌های مشترک باشد.
نظامی ها و امنیتی‌ها؛ ترمز سرمایه گذاران
اما این‌ها همه روی خوش سکه جذب سرمایه‌گذاری خارجی است، روی دیگر این سکه، موانع و مشکلاتی است که حسن روحانی، رئیس‌جمهوری ایران نیز به آنها اذعان دارد.
او در آخرین گفت‌وگوی زنده تلویزیونی خود، تأکید کرده بود که «جذب سرمایه‌گذاری، نیاز به امنیت دارد.»
رئیس‌جمهوری ایران تصریح کرده بود که در کنار باز کردن دروازه‌های اقتصاد ایران به روی اقتصاد جهانی، در داخل اقتصاد ایران باید «اصلاحات ساختاری» صورت گیرد، نظام بانکی شاهد تحول باشد و با فساد مبارزه شود.
او اذعان کرده بود که بدون مبارزه جدی با فساد، ایجاد فضای رقابتی و کاهش هزینه‌های عملیاتی سرمایه‌گذاران، هیچ سرمایه‌گذاری حاضر به سرمایه‌گذاری در اقتصاد ایران نیست.
مهرداد عمادی، که مدیریت یک شرکت مشاوره اقتصادی در بریتانیا را بر عهده دارد، عوامل بروز نا اطمینانی سرمایه‌گذاران خارجی برای ورود به بازار و حضور در اقتصاد ایران را به دو دسته کلی تقسیم می‌کند.
شرکت‌ها و نهادهای شبه دولتی نظامی و امنیتی، فضای اقتصاد ایران را پرریسک کرده‌اند.
به گفته آقای عمادی «در بیرون از ایران، تصویری که از ایران ارائه می‌شود، این است که آقای خامنه‌ای با ازسرگیری روابط گسترده با غرب، هنوز همسو نیستند.»
او می‌گوید، «اگرچه خود با این ارزیابی چندان موافق نیست اما به‌هرحال این تصویر، نگرانی‌هایی را برای سرمایه‌گذاران به‌ویژه سرمایه‌گذاران حوزه انرژی که نوعاً سرمایه‌گذاری آنان بلندمدت است، ایجاد می‌کند.»
به گفته این اقتصاددان «تا زمانی که در راستای بازسازی روابط ایران با اروپا، صدای یکدست و شفافی از ایران بیرون نیاید، این نگرانی وجود خواهد داشت.»
نگرانی دوم سرمایه‌گذاران خارجی، که به اعتقاد مهرداد عمادی، نگرانی قابل‌توجهی است، نگرانی از حضور نهادهای غیردولتی با پیوندهای قوی امنیتی و نظامی در اقتصاد، بازار ایران را بسیار پر ریسک کرده است.
عمادی تصریح می‌کند که «شرکت‌های خارجی در هیچ زمانی نمی‌توانند با یک نهاد یا شرکت که پیوندهای امنیتی دارد، چه در حوزه اجرا و چه در حوزه انعقاد قرارداد، رقابت کنند و همین مسئله جذابیت بازار و اقتصاد ایران را برای سرمایه‌گذاری در پروژه‌های بلندمدت، بسیارکم کرده است.»
این اقتصاددان هرچند که امیدوار است با «گام‌های مطمئن‌تر و شفاف‌تر دولت، این شرکت‌ها و نهادها به‌سرعت تمام مقررات ایران را رعایت کنند و رفتار خود را همچون شرکت‌های بخش خصوصی تغییر دهند»، اما درعین‌حال حضور این شرکت‌ها در اقتصاد ایران را «مهم‌ترین ترمز راه سرمایه‌گذاری در ایران» می‌داند.
حسن روحانی نخستین سفر اروپایی خود را پایتخت مهم‌ترین شرکای تجاری و اقتصادی ایران در این قاره انتخاب کرده است.
سفری که به نوشته محسن جلال پور، رئیس اتاق بازرگانی ایران، شمار زیادی از فعالان بخش خصوصی و اعضای هیئت نمایندگان اتاق در آن، رئیس‌جمهوری ایران را همراهی خواند کرد تا در فضایی آکنده از بیم و امید و انتظار، راهی به سمت خروج از رکود از معبر بازارهای این کشورها یا جذب سرمایه‌هایشان، بجویند.
