یک متخصص منابع آب در واکنش به سخنان رئیس سازمان حفاظت محیط زیست، می‌گوید امکان پیش‌بینی خشکسالی تا ۳۵ سال آینده امکان‌پذیر نیست و ۱۱ برابر شدن خشکسالی در کشور تا آن زمان حرف علمی و قابل توجیهی نیست.
کشاورزان بیشترین مصرف‌کننده آب منطقه در حوضه آبریز دریاچه ارومیه هستند که دیگر نشانه زیادی از حیات در آن دیده نمی‌شود. دریاچه مهم‌تر است یا کشاورزی؟
این دو موضوع را در برنامه یک خانه، یک زمین این هفته بشنوید و بخوانید:
۳۵ سال آینده را تصور کنید که وضعیت خشکسالی در ایران به حدی رسیده که تالاب‌ها خشک شده‌اند، رودخانه‌ها خشکیده‌اند و آب دریاچه‌ها ناپدید شده و آب آشامیدنی هم به سادگی پیدا نمی‌شود. این تصویری است که رییس سازمان حفاظت محیط زیست، چندی پیش مطرح کرد. معصومه ابتکار گفته پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد تا سال ۲۰۵۰ میلادی، یعنی ۳۵ سال آینده کاهش بارندگی و خشکسالی ۱۱ برابر شرایط امروز ایران می‌شود. این معادله چقدر علمی است و رییس سازمان حفاظت محیط زیست، دقیقا از چه پیش‌بینی سخن می‌گوید؟
کاوه مدنی، استاد رشته مدیریت منابع آب در مرکز سیاست‌های محیط زیست کالج سلطنتی لندن، می‌گوید این سخن در جامعه علمی جایگاهی ندارد: «این عدد به چه اشاره می‌کند؟ آیا درباره شدت خشکسالی حرف می‌زنیم یا وسعت یا مساحتی که پوشش می‌دهد یا دوره بازگشت آن.»
به گفته او قدرت پیش‌بینی برای ۳۵ سال آینده را نداریم و فقط می‌توان چند ماه جلوتر را با عدم قطعیت بسیار بالا دید: «اگر دانشگاهیان و دانشمندان قدرت پیش‌بینی تا این حد دقیق و بالایی داشتند، وضعیت کالیفرنیا و تگزاس امروز بهتر بود.»
ایران کشوری است که در منطقه‌ای خشک و بیابانی واقع شده. وضعیت آب در ایران پایدار نیست. مدام از سوی مسئولان بر چیزی به نام «بحران آب» تاکید می‌شود. اما بعضی از کارشناسان و متخصصان می‌گویند، چیزی که باید به آن کلمه بحران را بچسبانیم، مدیریت آب در کشور است. اما رییس حفاظت محیط زیست، می‌گوید این خشکسالی است که در آینده‌ای نزدیک کشاورزی را در کشور از بین می‌برد و آب‌های زیرزمینی هم ناپدید خواهد شد.
کاوه مدنی، متخصص مدیریت منابع آب در لندن می‌گوید: ایران در گذشته هم چندان سرشار از بارش و فراوانی آب نبوده: «برای پیش‌بینی آینده بیشتر از مدل‌های تغییر اقلیم با بررسی یک سری تغییرات دما و بارش، استفاده می‌شود این مدل‌ها و نتایج‌شان متفاوت است و نمی‌توان گفت ایران به جایی خشک‌تر یا مرطوب‌تر تبدیل می‌شود.»
به گفته او در بیشتر این مدل‌ها تاکید شده ایران به طور کلی احتمالا بارش کمتری می‌گیرد که با دمای بالاتر، مدیریت منابع آب هم سخت‌تر می‌شود اما در برخی مناطق ایران ممکن است بارش بیشتری باشد.
معاون وزير نيرو در امور آب و آبفا، چندی پیش گفته بود تهران در معرض تنش آبی است. به گفته مسئولان «اراک، اصفهان، شيراز، قزوين، قم، کرج، کرمان، مشهد، همدان و يزد ديگر شهرهايی هستند که هم اکنون در تنش آبی قرار دارند. به گفته این مقام مسئول، این یعنی ۳۷ ميليون تن از جمعيت کشور و ۵۱۷ شهر در معرض تنش آبی قرار دارند.
کاوه مدنی به خشکسالی اقتصادی- اجتماعی اشاره می‌کند. مفهومی که با چیدن سیاست‌های کشور بر اساس امکانات، تعریف می‌شود. از آنجایی که نیاز به غذا با افزایش جمعیت بیشتر می‌شود و رشد اقتصادی و صنعتی هم با آن گره می‌خورد، مدیریت آب دشوارتر و پیچیده‌تر خواهد شد. در چنین شرایطی است که احتمال شکل‌گیری این نوع خشکسالی نسبت به تغییرات اقلیمی در کشور شدیدتر است: «خشکسالی اقتصادی - اجتماعی زمانی اتفاق می‌افتد که در اثر توسعه بی‌رویه و استفاده اشتباه، نیاز بیشتر از بودجه‌ای است که به شکل طبیعی به ما اختصاص داده شده است. مقدار آب تجدیدشونده بیشتر از حد مصرف می‌شود و تقاضا بسیار بالاتر است. اتفاقی که در ایران افتاده، با وجود اینکه بارش کمتر نبوده، رودخانه‌ها خشک شده‌اند، نشان می‌دهد که خشکسالی اقتصادی - اجتماعی پیش آمده است.»
او اضافه می‌کند: «در مسیر بالادست رودخانه‌ها، چاه حفر کرده‌ایم، رودخانه‌ها اصلی را خشک کرده‌ایم، ورودی‌ها را به برخی دریاچه‌ها از بین برده‌ایم و همینطور تالاب‌ها و رودها را نابود می کنیم. این نشان می‌دهد خشکسالی‌ها اثر منطقه‌ای انسان‌هاست و توجه کردن به آنها مهم‌تر از توجه به کاهش بارندگی است. این اتفاق‌ها مهم‌تر است که بررسی شوند تا اینکه فکر کنیم ۳۵ سال آینده در ایران چه اتفاقی می افتد.»
اگر ایران در شرایطی قرار گرفته که جمعیت در حال رشدی دارد، به گفته کارشناسان باید جلوی هدر رفتن منابع آب گرفته شود. صرفه‌جویی در مصرف آب و افزایش قیمت آب یا کنترل رفتار مردم توسط دولت برای صرفه‌جویی در مصرف آب، فقط بخشی از ماجراست. کارشناسان می‌گویند، حل بحران آب و جلوگیری از چیزی که خشکسالی خوانده می‌شود و نابودی کشاورزی، مسئولیت دولت است.
کشاورزی مهم‌تر است یا دریاچه ارومیه؟
کشاورزان، بیشترین مصرف‌کننده یک هزار و ۵۰۰ کیلومتر مربع از وسعت آب حوضه آبریز دریاچه ارومیه، هستند. معاون امور تالاب‌های دفتر زیستگاه‌ها و امور مناطق سازمان حفاظت محیط زیست این موضوع را در شرایطی گفته که کمتر از یک ماه پیش، یک پژوهش علمی در «ژورنال بین‌المللی تحقیقات دریاچه‌های بزرگ» نشان داد سطح دریاچه ارومیه در ماه شهریور سال ۹۳ به ۱۲ درصد اندازه‌اش در سال ۱۳۵۱خورشیدی رسیده است. این یعنی حجم آب دریاچه ارومیه در طول ۴۲ سال، ۸۰ درصد کاهش یافته است.
عیسی کلانتری وزیر پیشین کشاورزی و دبیر کل خانه کشاورز که دبیر ستاد احیای دریاچه ارومیه هم است، گفته، کشاورزی باید در حد توسعه پایدار باشد. به گفته او ۸۸ میلیارد متر مکعب آب کشور از میزان ۹۶ میلیارد متر مکعب در بخش کشاورزی مصرف می‌شود. این یعنی بخش کشاورزی، ۱۰ درصد از تولید ناخالص داخلی کشور را تولید می‌کند اما ۹۲ درصد آب شیرین کشور را مصرف می‌کند.
علی ناظمی، پژوهشگر در زمینه مدیریت آب در کانادا که یکی از پژوهشگران تحقیق مربوط به دریاچه ارومیه است که با تحلیل تصاویر ماهواره‌ای انجام شده، به همین مساله اشاره می‌کند: «ما اتصال منابع آب‌های زیر زمینی و آب‌های سطحی را در حوزه آبریز دریاچه ارومیه نداریم. درک دقیقی هم از تنوع محصولات کشاورزی و نحوه مدیریت سدهای این منطقه را نداریم. ید با کشاورزان منطقه و مسئولان گفت‌وگوی محلی صورت بگیرد تا سودهای کوتاه‌مدت را در زمینه نحوه کشاورزی در این منطقه فراموش کنند و به سود بلندمدت‌تری فکر کنند.»
حالا معاون امور تالاب‌های دفتر زیستگاه‌ها و امور مناطق سازمان حفاظت محیط زیست، آخرین وضعیت دریاچه ارومیه را با افزایش ۵۰۰ میلیون متر مکعب آب، توصیف کرده و گفته میانگین بارندگی در این دوره نسبت به چند ماه پیش، بیشتر بوده است.
کلودیا روت، نایب رییس مجلس آلمان و عضو حزب سبزهای آلمان هفته گذشته، همراه با هیاتی به ایران سفر کرد. کلودیا روت در این سفر در کنار دیدارهای رمسی مختلف با مسئولان کشوری، سری به دریاچه ارومیه زد. او در گفت‌وگو با رادیو فردا وضعیت این دریاچه را «فاجعه‌بار» توصیف کرد.
علی ناظمی، پژوهشگر در موسسه جهانی امنیت آب در کانادا می‌گوید، شرایط کشاورزی و برداشت از آب‌های زیرزمینی در منطقه ارومیه، یکی از مهم‌ترین چالش‌هایی است که دولت باید با آن روبه‌رو شود: «کاهش سطح و حجم دریاچه ارومیه به دلیل تغییرات ۳۰ ۴۰ سال اخیر در منابع آب، کاربری زمین و مصرف بی‌رویه آب به خصوص برای مصارف کشاورزی است.»
طرح نکاشت، در زمین‌های کشاورزی، شبکه آبیاری زرینه رود از مصوبه های ستاد احیای دریاچه ارومیه است. بر اساس این طرح که در ۵۰هزار هکتار از زمین‌ها در بخش زرینه رود در اجاره دولت خواهد بود،خسارتی که از نکاشتن محصول متوجه کشاورزان می شود به آنان داده می‌شود تا آب این بخش به دریاچه ارومیه برسد.
