آبگیری حوضچه دوم هورالعظیم آغاز شده است. رئیس سازمان حفاظت محیط زیست گفته آبگیری این تالاب در استان خوزستان از یک سال پیش آغاز شده است. به گفته معصومه ابتکار، پرآب کردن هورالعظیم با هدف «رفع کانون‌های گرد و غبار»، در منطقه انجام می‌شود.
از مهرماه امسال شماری از دانش‌آموزان پنج منطقه آب و هوایی ایران به ۶۰ مدرسه محیط زیستی می‌روند.
این دو موضوع برنامه این هفته یک خانه، یک زمین در رادیو فرداست:
تالاب هورالعظیم به پنج حوضچه تقسیم شده که دو حوضچه در ضلع شمالی تالاب و بقیه در ضلع جنوبی آن قرار گرفته‌اند.
مسئولان و برخی از کارشناسان می‌گویند، خشک شدن هورالعظیم یکی از مهم‌ترین دلایل شکل‌گیری ریزگردها در جنوب ایران است. هورالعظیم، هورالهویزه یا تالاب بزرگ هویزه نه تنها بزرگ‌ترین تالاب استان خوزستان است بلکه یکی از بزرگ‌ترین تالاب‌های ایران هم هست که در مرز ایران و عراق قرار دارد. به گفته برخی متخصصان و اقلیم‌شناسان، خشک شدن هورالعظیم در ایران و عراق، توفان‌های شن را افزایش داده و باعث شده استان خوزستان با گرد و غبارهایی چند برابر استاندارد روبه‌رو شود.
آبگیری کردن این حوضچه‌ها اما گویا وابسته به میدان نفتی مشترک ایران و عراق است. به همین دلیل خبرگزاری‌ها از پلمپ میدان نفتی یاران شمالی خبر داده‌اند.
هرچند که مجری طرح این میدان نفتی به خبرگزاری ایسنا گفته فعالیت میدان مشترک نفتی در پنج ماه گذشته به دلیل مشکلات زیست‌محیطی در هورالعظیم متوقف شده بود. استانداری خوزستان می‌گوید، استخراج غیراصولی و ساخت چند جاده وسط تالاب، هورالعظیم را دچار چالش جدی کرده است.
«مقصر دولت قبلی است»
معصومه ابتکار، پیشتر با انتقاد از دولت قبلی گفته بود وزارتخانه‌اش در حال مذاکره و قانع کردن وزارت نفت است تا سد مربوط به حوضچه سوم هورالعظیم باز شود و تالاب پرآب شود. حمید پوران، پژوهشگر ارشد محیط زیست در موسسه مطالعات خاورمیانه و آفریقا در دانشگاه لندن، درباره این تصمیم می‌گوید: «استخراج نفت به شرط رعایت پروتکل‌ها و قوانین زیست‌محیطی صحیح است. متاسفانه در چند سال گذشته، بر اساس شواهد، شرکت‌های اجرا‌کننده و پیمانکاران نفتی، نظرات احتمالی مسئولان را اعمال نکرده‌اند و استخراج نفت بدون در نظر گرفتن شرایط زیست‌محیطی صورت گرفته است. گاهی سیاست‌های صحیح ابلاغ شده اما اجرا نشده است.»
سازمان حفاظت محیط زیست می‌گوید با وجود مخالفتش در سال ۸۷ خورشیدی، بیش از هفت هزار و ۵۰۰ هکتار از زمین‌های هورالعظیم برای اکتشافات نفتی در اختیار وزارت نفت قرار گرفته است. این سازمان می‌گوید، این آب‌بندها برای استخراج نفت، مانع از رسیدن آب به بخش پایین‌دست هورالعظیم و خشک شدن «وسعت زیادی» از تالاب شده است.
رئیس سازمان حفاظت محیط زیست می‌گوید هورالعظیم از اواسط دولت قبل کاملا خشک شده و دلیل اصلی آن حفاری و استخراج نفت از این منطقه بوده است. حالا این سازمان می‌گوید، هرگونه فعاليت براي اکتشاف نفت و گاز در استان خوزستان منوط به ورود آب به هورالعظيم است. حمید پوران که سال‌ها در زمینه خاک‌شناسی و اندازه‌گیری آلاینده‌های خاک پژوهش کرده، می‌گوید مشکلات زیست‌محیطی این منطقه طولانی‌مدت‌تر از این بحث‌هاست: «منشا قابل‌توجهی از مشکلات تالاب‌هایی که به این وضعیت افتاده‌اند، در کنار تغییرات شرایط اقلیمی و خشکسالی، رفتار مدیریتی است و ندادن حقآبه تالاب‌ها و اولویت‌بندی اشتباه صورت گرفته است.»
برخی از کارشناسان و پژوهشگران محیط زیست می‌گویند برای مبارزه با ریزگردها در جنوب و غرب ایران که بخشی از عراق را هم در برمی‌گیرد و به ایران می‌آید، باید راه‌‌حل‌های درازمدت را پیاده کرد.
هر چند که وزیر محیط زیست عراق، فواد معصوم ، رئیس جمهور این کشور را در سفر دو روزه‌اش به تهران همراهی می‌کند و گفته می‌شود حل مشکل ریزگردها از محورهای مذاکراتِ این سفر خواهد بود، اما به گفته اسماعیل کهرم، مشاور سازمان حفاظت محیط زیست در تهران، یکی از راه‌های طولانی‌مدت و ریشه‌ای در منطقه قوی‌کردن پوشش گیاهی است: «هر هکتار جنگل در سال حدود هفت تن ریزگرد را می‌بلعد. اگر در احداث سد و جاده با احتیاط عمل کنیم و تالاب‌ها را حفظ کرده و جنگل‌زایی کنیم تا ۱۰ یا ۱۵ سال آینده دستکم به مقدار ریزگردها اضافه نمی‌کنیم.»
با این همه، مسئولان در سازمان حفاظت محیط زیست می‌گویند برای پیاده‌کردن این همه طرح، مجلس، پولی برای مقابله با ریزگردها در بودجه محیط زیست، در نظر نگرفته و پیشنهادهای دولت را برای مقابله با این پدیده در بودجه سال ۹۴ رد کرده‌است.
۶۰ مدرسه محیط زیستی در سال تحصیلی جدید
از مهرماه امسال، شماری از دانش‌آموزان پنج منطقه آب و هوایی ایران به ۶۰ مدرسه محیط زیستی خواهند رفت. دانش‌آموزان مقطع پیش‌دبستانی، دبستان و متوسطه در سال تحصیلی ۹۴-۹۵ در منطقه زاگراس، خلیج‌فارس، گلستان و تهران می‌توانند در این مدرسه‌ها ثبت‌نام کنند. محمد درویش، مدیرکل دفتر آموزش و مشارکت‌های مردمی سازمان محیط زیست در گفت‌وگو با خبرگزاری مهر به سال‌ها کار و پژوهش در زمینه راه‌اندازی مدرسه جامع محیط زیستی در کشور اشاره کرده و گفته، این مدرسه‌ها به صورت آزمایشی راه می‌افتند و ۱۰ سال زیر نظر خواهند بود تا همه مدرسه‌ها در کشور، تبدیل به مدرسه محیط زیستی شوند. به گفته او در این مدرسه‌ها که با نام اختصاری جم شناخته می‌شوند بر اساس آب و هوای هر منطقه به دانش‌آموزان بوم‌شناسی یا اکولوژی منطقه را یاد می‌دهد.
در کنار درس‌های زیست‌محیطی، مصرف آب کم شده، از کاغذ استفاده نمی‌شود و از انرژی‌های نو و تجدیدپذیر استفاده می‌شود و هدر رفتن انرژی به کمترین حد می‌رسد. در این مدرسه‌ها کارگروه تفکیک زباله تشکیل می‌شود و دانش‌آموزان هر هفته، به طبیعت می‌روند و با گیاهان مختلف طبیعت آشنا می‌شوند. قرار است تا ۹ سال، دانش‌آموزان به صورت غیرمستقیم آموزش‌های زیست‌محیطی ببینند و از سال دهم آموزش‌های آکادمیک زیست‌محیطی را فرا خواهند گرفت.
شکوه میزادگی، تلاشگر در زمینه میراث فرهنگی و میراث طبیعی در آمریکا که سال‌ها تجربه آموزش به کودکان را دارد، می‌گوید این طرح در صورت آموزش والدین نتیجه خوبی خواهد داشت: «آموزش محیط‌زیست چیزی نیست که یک شبه اعمال شود و به شکل قانون وضع شود. قبل از اینکه حتی در مدرسه‌ها این آموزش شروع شود، باید آموزش محیط زیست به شکل حرکت ملی آغاز شود و خانواده‌ها آماده شوند و بدانند چطور باید از محیط زیست نگهداری کرد.»
اردیبهشت سال ۹۲ خورشیدی، اولین مدرسه سبز در شهرستان شهریار افتتاح شد و اعلام شد در این نوع مدرسه‌ها که بعدها در کشور بیشتر خواهند شد، مصرف انرژی، توجه به فضای سبز و درختان، افزایش آگاهی‌های زیست‌محیطی در کنار برنامه‌های فوق درسی از جمله شرایط این مدرسه‌هاست. تابستان سال ۹۲ بود که سازمان حفاظت محیط زیست دستورالعمل مدارس جامع محیط زیست را در ۱۷ صفحه منتشر کرد و اعلام کرد بهترین زمان و مکان برای ایجاد باور ذهنی حفاظت محیط زیست، کودکی و مدرسه است.
در دستورالعمل مدارس محیط زیستی سازمان حفاظت محیط زیست بر آموزش نیروی انسانی شامل معلم‌ها و مربیان و اولیا در کارگاه‌های عملی و بازدیدهای میدانی تاکید شده است. آب‌وهوا، گیاهان و جانوران، بهداشت و سلامت در کتاب‌های درسی وارد می‌شود و پخش فیلم‌های محیط زیستی برای دانش‌آموزان در اولویت قرار می‌گیرد.
شرایط امروز محیط زیست که از سوی برخی مسئولان بحرانی توصیف می‌شود به جایی رسیده که بسیاری از فعالان محیط زیست پذیرفته‌اند باید آموزش‌ها را از مدرسه آغاز کرد. سیاست‌گذاری در زمینه آموزش مسایل محیط زیست و رفتار با حیوانات و آشنایی با حیات وحش در بسیاری از کشورها از مدرسه آغاز می‌شود. مسئولان می‌گویند در سال تحصیلی جدید ۳۵ کتاب درسی در آموزش و پرورش تغییر محتوا پیدا کرده و رویکرد بسیاری از درس‌ها در مقطع‌های متفاوت، آگاهی‌سازی در زمینه محیط زیست سالم است.
شکوه میرزادگی، تلاشگر میراث طبیعی می‌گوید همه اینها در کنار فرهنگسازی عمومی در جامعه به آموزش محیط زیست در کشور کمک می‌کند: «روانشناسان معتقدند کودک دستکم ۸۰ درصد آموزش را تا ۱۲ سالگی می‌بیند. توجه به محیط زیست فقط آموزش نیست و تربیت هم باید از سن بسیار پایین آغاز شود.»
آموزش جنبه‌های مختلف محیط زیست در مدرسه یکی از رویاهای دوستداران طبیعت و حیوانات و محیط زیست در ایران بوده و هست؛ رویایی که ممکن است آرام‌آرام به واقعیت تبدیل شود.
