اعضای ناتو به اتفاق آرا تأکید کرده‌اند اوکراین در مسیر «بازگشت‌ناپذیر» به سوی عضویت کامل در پیمان آتلانتیک شمالی قرار دارد. اما برای تحقق این هدف پیش‌شرط‌هایی تعیین شده که مهم‌ترین آن‌ها، توقف جنگ بین روسیه و اوکراین است.
در نشست سهروزۀ کشورهای عضو ناتو در واشینگتن که روز ۲۱ تیرماه خاتمه یافت، متحدان غربی اوکراین از ارسال محموله‌های بیشتر تسلیحاتی از جمله جنگنده‌های اف-۱۶ به این کشور خبر دادند.
در اجلاس امسال ضمن تأکید بر مسیر «بازگشت‌ناپذیر» اوکراین به سوی ناتو، از اصطلاح «پل به سوی عضویت» نیز استفاده شده اما هنوز مفهوم دقیق این اصطلاح روشن نیست.
«پلی به عضویت در ناتو»
عضویت در ناتو سال‌هاست که موضوعی جنجالی در اوکراین بوده اما پس از الحاق کریمه از سوی روسیه و به‌ویژه در آستانهٔ تهاجم گستردهٔ نظامی روسیه علیه اوکراین، اکثریت جامعه پافشاری بر عضویت این کشور در ناتو را آغاز کردند.
در پاییز ۲۰۲۲ اوکراین رسماً برای عضویت در این پیمان درخواست کرد.
در اجلاس پارسال ناتو در ویلنیوس اعلام شد که اوکراین از برداشتن برخی گام‌هایی که پیشتر برای نامزدهای ناتو الزامی بود، معاف شده است. البته این وضعیت استثنایی منحصر به کییف نبوده و فنلاند و سوئد، تازه‌ترین اعضای ناتو، نیز مراحلی مشابه را طی کرده‌اند.
امسال جو بایدن، رئيس‌جمهور آمریکا، در جمع متحدان ناتو در نشست واشینگتن قاطعانه تأکید کرد: «اوکراین موفق خواهد شد پوتین را متوقف کند.»
علاوه‌بر این، برای نخستین بار همهٔ متحدان ناتو چین را حامی تعیین‌کنندهٔ روسیه در این جنگ خوانده و از این کشور و همچنین ایران و کرهٔ شمالی خواسته‌اند که به حمایت از روسیه در جریان جنگ علیه اوکراین پایان دهند.
دورنمای عضویت: ۱۰ سال دیگر یا بیشتر
از گزارش‌های متعدد برمی‌آید آمریکا و آلمان مهم‌ترین مخالفان روند سریع پذیرش اوکراین به ناتو هستند. با این حال، تمام اعضای این پیمان متفق‌القول بر این باورند که پیش از پایان جنگ روسیه علیه اوکراین، عضویت کییف در ناتو منتفی است.
برخی کشورها، «فساد مالی» جاری در اوکراین را از مهم‌ترین موانع عضویت این کشور در ناتو و اتحادیهٔ اروپا میدانند. هرچند، در تازه‌ترین بیانیهٔ اجلاس ناتو در واشینگتن، از گام‌های مؤثر کییف برای اجرای اصلاحات ضروری تمجید شده است.
ینس استولتنبرگ، دبیرکل ناتو که برای آخرین بار عهده‌دار ریاست اجلاس سران ناتو است، یادآور شده: «هیچ زمان‌بندی مشخصی برای عضویت اوکراین در ناتو وجود ندارد و بحث صرفاً دربارهٔ گام‌های مقدماتی است.»
به گفتۀ دبیرکل فعلی ناتو، ممکن است ده سال یا بیشتر نیاز باشد تا روند پذیرش اوکراین به ناتو تکمیل شود.
استولتنبرگ همزمان تأکید کرده است که اوکراین باید از تضمین‌های روشن امنیتی برای مقابله با سیاست‌های خصمانهٔ روسیه برخوردار باشد. او افزود: «عضویت در ناتو و بهره‌مند شدن از مادهٔ پنج آیین‌نامهٔ این پیمان که به موجب آن همهٔ اعضا متعهدند از هر کدام از کشورهای عضو دفاع کنند، بهترین تضمین امنیتی موجود است.»
تضمین‌های امنیتی
اوکراین که پس از فروپاشی اتحاد شوروی دارای یک زرادخانهٔ بزرگ هسته‌ای بود سی سال پیش با امضای یادداشت تفاهم بوداپست از قدرت‌های هسته‌ای – در وهلهٔ نخست، آمریکا، روسیه و بریتانیا – وعده گرفت پس از خلع سلاح هسته‌ای، این کشورها هیچ‌گاه کییف را تحت فشار سیاسی و اقتصادی قرار ندهند و در مقابل هرگونه تهدید و تعرض، ضامن تمامیت ارضی و امنیت اوکراین باشند.
ده سال پیش که روسیه با اعزام سربازان بدون نشان، زمینهٔ اشغال و الحاق کریمه را فراهم آورد، اوکراین روسیه را متهم کرد که تعهدات خود را در چارچوب یادداشت بوداپست زیر پا گذاشته است و از سایر امضاکنندگان آن یادداشت خواست عکس‌العمل نشان دهند.
روسیه سپس هدف تحریم‌های غرب قرار گرفت اما آمریکا و متحدانش تأکید کردند که در چارچوب یادداشت بوداپست هیچ تعهدی برای دفاع نظامی از اوکراین ندارند.
از آغاز تهاجم گستردهٔ نظامی روسیه علیه اوکراین و در حالی‌که دورنمای عضویت اوکراین در ناتو همچنان در هاله‌ای از ابهام قرار دارد، کییف در تلاش است توافق‌های امنیتی دوجانبه با متحدان خود امضا کند.
اکثر این توافق‌ها عمدتاً دربردارندۀ تعهد کشورهای غربی برای ارائهٔ کمک‌های تسلیحاتی به اوکراین است و متفاوت با انگیزهٔ اولیهٔ کییف است که انتظار داشته هم‌پیمانانش در کنار اوکراین، از امنیت این کشور در برابر هرگونه تهدید دفاع کنند.
ولودیمیر زلنسکی، رئيس جمهور اوکراین که به عنوان مهمان ویژهٔ اجلاس سران ناتو در واشینگتن حضور دارد، در حاشیهٔ این نشست توافق امنیتی با لوکزامبورگ و رومانی امضا کرد.
با این حساب، جمع این توافق‌های دوجانبه به ۲۳ مورد رسیده است. گروه هفت، اتحادیهٔ اروپا و بسیاری از کشورهای عضو اتحادیهٔ اروپا، توافق‌های دوجانبهٔ امنیتی با اوکراین امضا کرده‌اند.
خط قرمز کرملین
روسیه همواره عضویت اوکراین در پیمان آتلانتیک شمالی را از خطوط قرمز خود خوانده است. در آستانهٔ تهاجم گستردهٔ نظامی علیه اوکراین روسیه پیش‌نویس اسنادی را منتشر کرد که آن را توافق اقدامات تضمین‌کنندهٔ امنیت روسیه و ناتو نامیده بود.
در آن اسناد هیچ اشاره‌ای به تعهدات روسیه نشده است و صرفاً در فهرست بلند تقاضا‌ها از آمریکا و ناتو خواسته شده بود نفوذ خود در محدودهٔ اتحاد شوروی سابق و اروپای شرقی را کاهش دهند.
به علاوه، روسیه خواستار بازگرداندن وضعیت امنیتی اروپا به قبل از سال ۱۹۹۷ شده و خواهان آن است که آمریکا و هم‌پیمانانش قلمرو اتحاد شوروی سابق را به عنوان «حیات خلوت» کرملین بپذیرند.
اوکراین و متحدان غربی‌اش همواره این ضرب‌الاجل روسیه را بهانهٔ کرملین برای آغاز جنگ دانسته‌اند.
در عین حال بسیاری از اندیشمندان سیاسی و دیگر چهره‌های بانفوذ بین‌المللی به‌ویژه آن‌هایی که گرایش چپ دارند ناتو را از عوامل کلیدی آغاز جنگ روسیه علیه اوکراین میدانند. پروپاگاندای کرملین و طرفدارانش، ناتو را مسئول جنگ روسیه علیه اوکراین میدانند.
مسکو انصراف کییف از عضویت در ناتو را یکی از مفاد کلیدی توافق صلح آتی اعلام کرده است.
