سازمان پیمان آتلانتیک شمالی، ناتو، در فضای پرتنشی قرار دارد. رهبران اروپایی عازمِ نشستِ سران ناتو در بروکسل نمی‌دانند که با کدام دونالد ترامپ رو به روخواهند شد -دونالد ترامپی که ناتو را به باد انتقاد خواهد گرفت، ولی در عمل دست به ترکیب آن نخواهد زد یا اینکه ناتو را با بحرانی بی‌سابقه مواجه خواهد کرد.
راز سربه مُهری نیست که میانه دونالد ترامپ با آنگلا مرکل صدراعظم آلمان، ترزا می نخست‌وزیر بریتانیا، و جاستین تردو نخست‌وزیر کانادا، به «بیزاری» پهلو می‌زند و روابط به ظاهر گرم او با امانوئل مکرون رئیس‌جمهور فرانسه، هم به سردی گراییده است. یکماه پیش، دونالد ترامپ پس از ترک زودهنگام نشست سران «جی ۷» در کانادا به منظور دیدار با رهبر کره شمالی، پس از انتقاد شدید از جاستین تردو، امضای خود را از بیانیه پایانی این نشست پس گرفت و در سنگاپور، کیم جونگ اون را با آغوش باز پذیرفت و با عباراتی بی‌سابقه از رهبری «مرد موشکی» تعریف و تمجید کرد.
به رغم تنش‌های موجود در فضای ناتو و اختلاف نظر رهبران آن، ناتو در سالهای اخیر تلاش‌های زیادی را برای تقویت بازدارندگی‌اش در مقابل تهدیدهای احتمالی روسیه مبذول داشته است.
ترامپ قبل ازحضور در نشست ناتو، با اشاره به غفلت برخی از کشورهای عضو ناتو برای رسیدن به حد نصاب هزینه‌های نظامی از پیش تعیین شده، حمله به متحدان اروپایی خود را تشدید کرد و گفت که اتحادیه اروپا از آمریکا «سوءاستفاده» می‌کند و بودجه‌ای که آمریکا به ناتو اختصاص می‌دهد «بیشتر به آنها (اتحادیه اروپا) کمک می‌کند تا به ما».
همزمان با این اظهارات، دونالد توسک رئیس شورای اروپا، در پیام صریحی به دونالد ترامپ هشدار داد که قدر متحدان خود را بداند زیرا آمریکا متحدان زیادی ندارد.
دونالد ترامپ، در پایان نشست ناتو و سفر به انگلستان و اسکاتلند، قرار است با ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه در هلسینگی، پایتخت فنلاند، به گفت‌وگو بنشیند -گفت‌وگویی که به باور او «ممکن است ساده‌ترین» باشد.
تقویت بازدارندگی
به رغم تنش‌های موجود در فضای ناتو و اختلاف نظر رهبران آن، ناتو در سالهای اخیر تلاش‌های زیادی را برای تقویت بازدارندگی‌اش در مقابل تهدیدهای احتمالی روسیه مبذول داشته است. در این باره دریاسالار بازنشسته جیمز استاوریداس، فرمانده پیشین ناتو (رئیس دانشکده حقوق و دیپلماسی فلِچِر دانشگاه تافتس آمریکا) می‌گوید روسیه با به‌کارگیری تکنیک‌های جنگ «هیبریدی» یا جنگ ترکیبی با هدف بی‌ثبات کردن کشورهای حوزه بالیتیک و دریای سیاه، فشار بر پیرامون ناتو را افزایش داده و با اجرای عملیات سایبری تلاش دارد دمکراسی را در کشورهای ناتو، از جمله آمریکا، تضعیف کند.
حد نصاب دو درصد، تغییرات ساختاری
ناتو پس از بحران اوکراین و انضمام شبه‌جزیره کریمه به وسیله روسیه، در نشست سران اعضایش در وِلز بریتانیا در سال ۲۰۱۴، علاوه بر تقویت حضور نیروهایش در خطوط مرزی با روسیه، بر استعداد نیروی واکنش سریع خود افزود. در این نشست همچنین تصمیم گرفته شد که کشورهای عضو به منظور تقسیم عادلانه هزینه‌های ناتو، بودجه‌های نظامی خود را به میزان دو درصد تولید ناخالص ملی‌شان افزایش دهند.
بخش مهمی از این تصمیمات، در عرض دو سال یعنی تا نشست بعدی سران ناتو در ورشو در سال ۲۰۱۶ که با حضور باراک اوباما برگزار شد، به مورد اجرا درآمد ولی در این مدت ناتو به تجربه دریافت که به بازدارندگی قوی‌تری نیاز دارد و از این رو نیروهای بیشتری را به کشورهای حوزه دریای بالتیک (استونی، لتونی و لیتوانی) و لهستان گسیل داشت و در واقع حضور خود را در خطوط مرزی با روسیه تقویت کرد.
با توجه به انتقادهای دونالد ترامپ در مورد تقسیم ناعادلانه هزینه‌های دفاعی میان کشورهای عضو ناتو، بی‌شک بودجه دفاعی ناتو یکی از موضوعات بحث‌انگیز نشست امسال خواهد بود.
در نشست امسال سران در بروکسل، به گزارش نشریه آمریکایی فارن افِرز، قرار است دو تغییر ساختاری در ناتو به تصویب برسد: ایجاد یک فرماندهی در نورفوک (ویرجینیا) با تمرکز به امور دریایی ناتو از جمله تقویت حضور ناتو در دریا و برپایی یک فرماندهی در آلمان با هدف رفع موانع بوروکراسی و لجستیکی برای نقل و انتقال سریع نیروها در سراسر اروپا. علاوه بر این، اجرای طرح موسوم به «چهار سی» نیز برای تقویت بازدارندگی ناتو بررسی خواهد شد. بر پایه این طرح با اعلام آماده‌باش، ۳۰ ناو از کشورهای ناتو با ۳۰ گردان (هر گردان در ناتو از ۶۰۰ تا هزار نفر) و ۳۰ اسکادران هواپیما، باید در عرض حداکثر ۳۰ روز وارد میدان شوند. آمادگی بیشتر ناتو برای مبارزه با عملیات سایبری و ادامه آموزش به عراق برای مقابله با تروریسم از دیگر موضوعات مورد بحث در نشست بروکسل خواهد بود.
سطح هزینه‌ها
با توجه به انتقادهای دونالد ترامپ در مورد تقسیم ناعادلانه هزینه‌های دفاعی میان کشورهای عضو ناتو، بی‌شک بودجه دفاعی ناتو یکی از موضوعات بحث‌انگیز خواهد بود. به گزارش نشریه فارن افرز، هزینه‌های دفاعی کشورهای اروپایی و کانادا از سال ۲۰۱۴ سیر صعودی داشته است. در سال ۲۰۱۶-۲۰۱۷ این افزایش به میزان ۴.۸۷ درصد بود.
بررسی‌ها و گزارش‌ها نشان می‌دهد که چهار کشور اروپایی در سال ۲۰۱۷ از حد نصاب دو درصد تولید ناخالص ملی فراتر رفتند: یونان ۲.۳۶ درصد؛ استونی ۲.۱۸ درصد؛ بریتانیا ۲.۱۷ درصد؛ و لهستان ۲.۰۱ درصد. در همین سال هزینه‌های دفاعی فرانسه ۱.۷۹ درصد، ترکیه ۱.۶۹ درصد، آلمان ۱.۲ درصد، ایتالیا ۱.۱۱ درصد، کانادا ۱.۰۲ درصد، اسلوونی ۰.۹۸ درصد ، و اسپانیا ۰.۹۲ درصد بود. هزینه دفاعی آمریکا در سال مذکور برابر با ۳.۶۱ درصد تولید ناخالص ملی آن کشور بود.
به گزارش نشریه فارن افرز، در پایان سال جاری میلادی، چهار کشور دیگر از ۲۹ عضو ناتو میزان هزینه‌های خود را به حد نصاب تعیین‌شده خواهند رساند.
به عبارت دیگر تلاش کشورهای عضو برای رسیدن به حد نصاب دو درصد و هزینه کردن ۲۰ درصد مبلغ این حد نصاب برای تهیه سلاح‌ها و تجهیزات روزآمد و مدرن ادامه دارد.
بودجه ناتو
کل بودجه نظامی ناتو حدود ۱.۴ میلیارد دلار در سال است که برای اجرای عملیات، اداره مرکز فرماندهی استراتژیک، و طرح‌های آموزشی و پژوهشی این سازمان هزینه می‌شود. علاوه بر این، ناتو بودجه‌ای غیرنظامی به میزان نزدیک ۲۵۲ میلیون دلار دارد که برای اداره مرکز ناتو در بلژیک و امور اداری به کار می‌رود. در حال حاضر آمریکا ۲۲.۱۴ درصد، آلمان ۱۴.۶۵ در صد، فرانسه ۱۰.۶۳ درصد، و بریتانیا ۹.۸۴ درصد بودجه‌های ناتو را تأمین می‌کنند.
قابل توجه اینکه بودجه ناتو در مقایسه با مجموع بودجه کشورهای عضو ناتو و هزینه‌های نظامی برخی از کشورهای عمده این سازمان ناچیز است. کشورهای ناتو در سال ۲۰۱۷ میلادی نزدیک به ۹۲۱ میلیارد دلار بود.
در همین ارتباط، بر پایه آمار «مؤسسه بین‌المللی مطالعات استراتژیک» لندن، در سال ۲۰۱۷، هزینه نظامی آمریکا ۶۰۲.۸ میلیارد دلار، بریتانیا ۵۰.۷ میلیارد دلار، فرانسه ۴۸.۶ میلیارد دلار، آلمان ۴۱.۷ میلیارد دلار، و ایتالیا ۲۲.۹ میلیارد دلار بود. هزینه روسیه در این سال به ۶۱.۲ میلیارد رسید.
پایبندی آمریکا؟
به رغم اختلافات موجود میان آمریکا و دیگر کشورهای عضو ناتو، واقعیت این است که این سازمان بدون آمریکا در شکل و شمایل فعلی‌اش وجود خارجی نخواهد داشت. آمریکا رکن اصلی این سازمان در ۶۹ سال گذشته بوده و کشورهای اروپایی نیز بر این امر واقفند. ناتو بدون رهبری و تکنولوژی آمریکا توان کافی را برای مقابله با چالش‌های روسیه به ویژه در زمینه جنگ‌های سایبری نخواهد داشت.
به رغم اختلافات موجود میان آمریکا و دیگر کشورهای عضو ناتو، واقعیت این است که این سازمان بدون آمریکا در شکل و شمایل فعلی‌اش وجود خارجی نخواهد داشت. ناتو بدون رهبری و تکنولوژی آمریکا توان کافی را برای مقابله با چالش‌های روسیه به ویژه در زمینه جنگ‌های سایبری نخواهد داشت.
به نوشته فارن افرز، «دشمنان ناتو به سرعت توانایی‌های خود را در عرصه‌های فضا و هوش مصنوعی افزایش می‌دهند. همه اعضای ناتو تجربه و پایه صنعتی کافی برای دست زدن به ابتکاراتی در این زمینه‌ها را ندارند. از این رو ناتو به آمریکا و چند کشور عضو دارای تجربه در این زمینه‌ها نیاز دارد که تکنولوژی‌های جدید را نه فقط در سیستم‌های دفاعی که در طرح‌ها و دکترین ناتو لحاظ کنند».
با اینهمه سران اروپایی کشورهای عضو ناتو به پایبندی دونالد ترامپ به اهداف غایی ناتو اعتماد ندارند، سازمانی که او آن را «کهنه و منسوخ» توصیف کرده است. یکی از نگرانی عمده سران اروپایی این است که ترامپ در گفت‌وگوی پیش رو با پوتین (۱۶ ژوئیه در هلسینگی) امتیازاتی به او دهد از جمله کاهش نیروهای آمریکایی در اروپا (فعلاً حدود ۶۰هزار نفر)، کاهش بودجه «فرماندهی نیروهای آمریکا در اروپا»، و لغو رزمایش‌های مشترک با کشورهای شرق ناتو و هم‌مرز با روسیه.
این نگرانی سران اروپایی در مورد ترامپ موجه خواهد بود، اگر راه و روش او همان باشد که در ملاقاتش با رهبر کره شمالی به نمایش گذاشت. دونالد ترامپ در جریان آن ملاقات، رزمایش مشترک با کره جنوبی را به حالت تعلیق در آورد. او با اعلام ناگهانی این خبر مقام‌های سئول و واشینگتن را شگفت‌زده کرد و مهم‌تر اینکه وزیر دفاع آمریکا، ژنرال متیس، و دولت کره جنوبی را در جریان این تصمیم خود قرار نداده بود.
