دونالد ترامپ احتمالاً نخستین رئيس‌جمهور آمریکا است که رابطۀ خوبی با ناتو ندارد؛ سازمانی که سال ۱۹۴۹ برای مقابله با اتحاد جماهیر شوروی ایجاد شد و در طول دوران جنگ سرد نقش مهمی در رقابت‌های میان شرق و غرب ایفا کرد.
با این حال ترامپ همواره کشورهای عضو را تهدید می‌کند که در صورت عدم پرداخت هزینه‌های نظامی مربوط، از حمایت واشینگتن محروم خواهند شد.
ناتو هرچند هدفش مقابله با تهدید شوروی بود اما نه‌تنها با فروپاشی این نظام سیاسی هم به کار خود ادامه داد که حتی روزبه‌روز گسترده‌تر هم شد. اما دونالد ترامپ که منتقد نقش‌آفرینی‌های ایالات متحده در معادلات و مناقشات جهانی است، دلِ خوشی از پیمان آتلانتیک شمالی ندارد و بار دیگر این سازمان را به باد انتقاد گرفته است.
ترامپ در یک گردهمایی انتخاباتی در روز ۲۱ بهمن بار دیگر به موضوع پرداخت سهم بیشتر آمریکا در ناتو اشاره کرد و گفت در پاسخ به او که پرسیده بود «اگر پول ندهیم و روسیه دوباره به ما حمله کند آیا از ما محافظت می‌کنید» گفته است «نه، از شما محافظت نمی‌کنم، در واقع آن‌ها را تشویق می‌کنم هر کاری می‌خواهند انجام بدهند. باید پول بدهید».
واکنش‌ها به اظهارات ترامپ
این اظهارات ترامپ با واکنش‌های گستردۀ بین‌المللی مواجه شده است. در درون آمریکا ابتدا دولت بایدن واکنش نشان داد و یکی از سخنگویان کاخ سفید «تشویق به تهاجم علیه نزدیک‌ترین متحدان ایالات متحده را منزجرکننده» خواند. اندرو بیتس اضافه کرده که اظهارات ترامپ امنیت ملی و اقتصاد آمریکا و همچنین ثبات جهانی را به خطر می‌اندازد.
پس از آن خود بایدن در بیانیه‌ای، ضمن تأکید بر اهمیت حمایت واشینگتن از متحدان خود، چنین نوشت: «اگر ترامپ بتواند دوباره در انتخابات به قدرت برسد، مثل روز روشن است که در صورت حمله روسیه، او متحدان ما در ناتو را رها خواهد کرد و به مسکو اجازه می‌دهد هرکاری که می‌خواهد با آن‌ها انجام دهد.»
دبیر کل ناتو هم در بیانیه‌ای، ضمن اشاره به این‌که این نهاد آماده و قادر به دفاع از همه متحدان خود است، اضافه کرد که انتظار دارد واشینگتن هم متحد قوی و متعهد پیمان آتلانتیک شمالی باقی بماند.
ینس استولتبرگ همچنین گفته است که هرگونه حمله به اعضای این ائتلاف نظامی غربی با «پاسخی متحد و نیرومند» مواجه خواهد شد.
جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، هم با لحنی تند به ترامپ تاخت و چنین گفت: «ناتو نمی‌تواند یک متحد نظامی باشد که رفتارش با حال و روز و مزاج رئيس‌جمهور وقت ایالات متحده تغییر کند. من ترجیح می‌دهم وقتم را صرف پاسخگویی به ایده‌های احمقانۀ مطرح‌شده در کارزارهای انتخاباتی آمریکا نکنم.»
همزمان شارل میشل، رئیس شورای اروپا، نیز اظهارات ترامپ را به ضرر امنیت ناتو و به سود پوتین و روسیه توصیف کرد.
اساسنامۀ ناتو چه می‌گوید؟
صحبت‌های ترامپ در حالی مطرح شده که بر اساس مادۀ پنج سازمان پیمان آتلانتیک شمالی، حملۀ نظامی علیه یک یا چند کشور عضو به‌عنوان تهاجم به تمامی اعضا تلقی می‌شود و کشورهای عضو باید به مقابله با آن برخیزند.
در واقع بند پنجم ناتو ازجمله مهم‌ترین بخش‌های این پیمان است و به کشورهای عضو این دلگرمی را می‌دهد که اگر مورد تعرض یک دشمن خارجی قرار گیرند، تمام کشورهای عضو برای مقابله با این تجاوز به پا خواهند خاست.
یکی از دلایلی که اوکراین بسیار علاقه دارد به ناتو بپیوندد، همین مادۀ پنجم اساسنامۀ ناتو است، که در آن چنین آمده است:
«طرف‌های پیمان ناتو موافق هستند که حمله مسلحانه به یک یا چند طرف از اعضا در اروپا یا آمریکای شمالی حمله‌ای علیه همه تلقی می‌شود. در نتیجه این اتفاق هر یک از اعضای ناتو باید اقداماتی را که لازم می‌دانند از حمله استفاده از نیروی مسلح برای بازگرداندن و حفظ امنیت منطقه آتلانتیک شمالی در دستور کار قرار دهند.»
بعد از حملۀ روسیه به اوکراین، کشورهای دیگری چون سوئد و فنلاند درخواست‌های خود را برای پیوستن به ناتو ارائه کردند چون هر دو کشور نگران بودند سرنوشتی مشابه اوکراین برای آن‌ها هم پیش بیاید.
چرا ترامپ منتقد ناتو است؟
دونالد ترامپ می‌گوید کشورهای عضو این پیمان به هدف تعیین‌شده در تخصیص دو درصد از میزان تولید ناخالص ملی خود برای هزینه‌های ناتو کوتاهی می‌کنند و این باعث می‌شود که هزینۀ بیشتر این پیمان بر دوش ایالات متحده سنگینی کند.
بر اساس آمارها، آمریکا همواره صاحب بیشترین تعداد پرسنل نظامی در بین تمام کشورهای عضو ناتو بوده و تعداد سربازان این کشور حاضر در ناتو در سال ۲۰۲۳ حدود یک میلیون و ۳۵۰ هزار نفر بوده است.
ترامپ در اوت ۲۰۲۰، زمانی که هنوز رئيس‌جمهور بود، در جمع جمهوری‌خواهان گفته بود «شرکای ما در ناتو در پرداخت‌های دفاعی خود بسیار عقب بودند، اما با اصرار شدید من موافقت کردند که سالانه ۱۳۰ میلیارد دلار بیشتر بپردازند و این عدد در نهایت قرار است به سالانه ۴۰۰ میلیارد دلار نیز برسد.»
ترامپ همچنین بارها مدعی شده که پیش از حضور او در کاخ سفید، ایالات متحده تقریباً صد درصد هزینۀ ناتو را پرداخت می‌کرد. با این حال، ارقام رسمی ناتو نشان می‌دهد که در سال ۲۰۱۶ که آخرین سال قبل از روی کار آمدن ترامپ بوده، ایالات متحده نزدیک به ۷۱ درصد از کل هزینه‌های دفاعی اعضای ناتو را پرداخت کرده است. ضمن آن‌که این عدد به تدریج و حتی در دولت بایدن کاهش یافته و در سال ۲۰۲۳ به حدود ۶۸ درصد کاهش یافته است.
علاوه بر این، در حال حاضر ایالات متحده همانند آلمان مسئول حدود ۱۶ درصد از کمک‌های مستقیم به ناتو است و از میزان قبلی که ۲۲ درصد بوده، کاسته شده است.
دونالد ترامپ همچنین بارها در دوران ریاست‌جمهوری خود تأکید کرده بود که او نخستین رئيس‌جمهور آمریکا بوده که اعضای ناتو را برای پرداخت سهم بیشتر تحت فشار قرار داده است. ترامپ همچنین مدعی می‌شد که کشورهای اروپایی باراک اوباما را بیشتر از او دوست داشتند، چون اوباما آن‌ها را برای این مسئله تحت فشار قرار نمی‌داد.
با این حال، اوباما چندین بار ازجمله یک بار در سال ۲۰۱۴ در یک نشست خبری در بلژیک از کاهش هزینه‌های دفاعی برخی کشورهای عضو ابراز نگرانی کرده و افزوده بود «برخورداری از دفاع جمعی به این معنا است که همه باید وارد عمل شوند. من نگرانی‌هایی در مورد کاهش هزینه‌های دفاعی در میان برخی از شرکایمان دارم».
اوباما همچنین در سال ۲۰۱۶ در یک سخنرانی در آلمان در این باره گفته بود «هر عضو ناتو باید سهم کامل خود را که همان دو درصد از تولید ناخالص ملی است، در امنیت مشترک ما سهیم کند و این چیزی است که همیشه اتفاق نمی‌افتد».
حتی پیش از اوباما، جرج بوش پسر هم یک بار در سال ۲۰۰۲ و پیش از نشست سران ناتو در سخنرانی خود بر این موضوع تأکید کرده بود که هر عضو ناتو باید در این ائتلاف مشارکت نظامی داشته باشند. بوش همچنین خواستار افزایش هزینه‌های دفاعی برخی کشورهای عضو شده بود.
او در یک سخنرانی در سال ۲۰۰۸ در رومانی دربارۀ لزوم هزینه‌کرد کشورهای عضو در ناتو گفته بود «ایجاد یک اتحاد قوی در ناتو به ظرفیت دفاعی قوی اروپا نیز نیاز دارد و من شرکای اروپایی خود را تشویق خواهم کرد که سرمایه‌گذاری‌های دفاعی خود را برای حمایت از عملیات ناتو و اتحادیۀ اروپا افزایش دهند».
در واقع پیش از پیروزی دونالد ترامپ، رؤسای جمهور آمریکا این نگرانی را طرح کرده‌اند و در پی همین تلاش‌ها در سال ۲۰۱۴ اعضای ناتو موافقت کردند که تا سال ۲۰۲۴ به سمت تخصیص دو درصد از تولید ناخالص داخلی برای هزینه‌های نظامی پیش بروند.
همچنین رهبران ناتو در آخرین نشست خود در ماه ژوئيه ۲۰۲۳ (تیرماه ۱۴۰۲) در لیتوانی، بر تعهد خود مبنی بر لزوم تخصیص دست‌کم دو درصد از میزان «تولید ناخالص داخلی» کشورشان برای بودجۀ نظامی تأکید کردند.
هرچند تاریخ مشخصی برای اجرایی‌شدن این هدف معین نشده، اما روز ۲۵ بهمن آلمان اعلام کرد که برای نخستین بار از سال ۱۹۹۲ تاکنون این کشور به هدف تعیین‌شده در ناتو دست یافته و بیش از دو درصد از تولید ناخالص داخلی آلمان برای تأمین بودجۀ دفاعی صرف می‌شود.
در همین زمینه، ینس استولتنبرگ، دبیرکل ناتو نیز در همین روز خبر داد که از مجموع ۳۱ عضو ناتو، ۱۸ کشور در سال جاری به هدف تعیین‌شده دست خواهند یافت.
با همۀ این اوصاف، در دومین سالگرد حملۀ نظامی روسیه به اوکراین و درحالی‌که جو بایدن در تلاش برای تخصیص کمک‌های نظامی جدید به کی‌یف است، اظهارات دونالد ترامپ رویکرد کاملاً متفاوتی را منعکس می‌کند که نشان می‌دهد در صورت پیروزی او در انتخابات ماه نوامبر، سرنوشت و چشم‌انداز بسیاری از معادلات بین‌المللی متفاوت با چیزی رقم خواهد خورد که امروز در جریان است.
