۱۰ سال پس از اولین گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره فعالیت‌های هسته‌ای ایران، روز چهارشنبه این نهاد مرتبط با سازمان ملل متحد، گزارش فصلی خود درباره ایران را منتشر کرد، گزارشی که در آن به تاسیسات هسته‌ای ایران از جمله نطنز، اراک و فردو اشاره شده است.
این گزارش اگرچه به تحول جدیدی در تاسیسات فردو اشاره نکرده، از نصب ۷۰۰ سانتریفوژ تازه در نطنز و همچنین پیشرفت‌هایی در تاسیسات آب سنگین اراک خبر داده است. وزارت خارجه آمریکا در واکنش به این گزارش ابراز تاسف کرده است که ایران در ده سال گذشته از قطعنامه های شورای حکام آژانس سرپیچی کرده است.
دیوید آلبرایت، رییس موسسه علوم و امنیت بین‌الملل (آی‌اِس‌آی‌اِس) در آمریکا در گفت‌و‌گو با رادیو فردا ابتدا درباره تاسیسات آب سنگین اراک و اهمیت پیشرفت آن گفته است:
دیوید آلبرایت: شورای امنیت سازمان ملل متحد نگرانی‌هایی درباره تاسیسات آب سنگین اراک دارد چرا که این تاسیسات پتانسیل این را دارد که پلوتونیوم برای استفاده در بمب اتمی تولید کند، از همین رو شورای امنیت خواستار توقف فعالیت‌ها در تاسیسات اراک شده است. ایران به این درخواست تن نداده و به ساخت راکتور ادامه داده است و همچنین با نقض قوانین کشورهای دیگر، سعی در خرید تجهیزات برای این راکتور کرده است.
تهران می‌گوید در نیمه دوم سال آینده میلادی این راکتور فعال خواهد شد. اگرچه عملیاتی شدن این رآکتور به تاخیر افتاده، آژانس می گوید که تصمیم ایران بر راه‌اندازی کامل آن است.
در گزارش‌ها آمده که ایران از هفت سال پیش تا کنون طرح جدید و اصلاح شده تاسیسات اراک را به آژانس ارائه نداده است. درحالی‌که فقدان مدارک کامل وجود دارد، این تحقیقات چگونه در این تاسیسات انجام می‌شود؟
آژانس مدت زیادی است که خواستار این طرح است و ایران آن را در اختیار آژانس نگذاشته است که این یکی از نشانه‌های عدم همکاری ایران با آژانس است. ایران با ارائه این نقشه‌ها چیزی را از دست نخواهد داد.
بازرسان آژانس در دوره‌های مختلف از این تاسیسات بازدید کرده‌اند و در این دیدارها اطلاعاتی را از مقام‌های ایرانی دریافت کرده‌اند. اینگونه نیست که کاملا بی‌اطلاع از وضعیت باشند، اما اطلاعات زیادی را نیز در اختیار ندارند. مثلا اینکه هر چند وقت یکبار این راکتور سوخت‌گذاری مجدد می‌شود؟ چون مثلا اگر این سوخت‌گذاری در زمان‌های کوتاه انجام شود، آژانس و کشورهای مختلف می‌توانند نگران باشند که این راکتور برای تولید پلوتونیوم برای تولید سلاح اتمی ساخته شده است.
در گزارش تازه آژانس همچنین به تاسیسات نطنز اشاره شده است. در این گزارش آمده است که ۷۰۰ سانتریفیوژ یا مخزن خالی سانتریفیوژ از نوع «آی‌آر-۲ام»، سانتریفیوژهای نسل جدید، در نطنز نصب شده است. از چه جهت آژانس از آنچه نصب شده اطمینان ندارد و در کل آیا نصب این سانتریفیوژها قدمی به پیش محسوب می‌شود؟
سانتریفیوژهای «آی‌آر-۲ام» به هر حال سانتریفیوژهایی بر مبنای طرحی بهتر هستند. این یک طرح آلمانی است که ایران از طریق پاکستان به دست آورده است، مثل سانتریفیوژهای نسل اول که از پاکستان گرفته بود. در نتیجه به دلیل بهتر بودن ِ این سانتریفیوژهای نسل جدید، نگرانی‌ها هم نسبت به نصب آن‌ها افزایش می‌یابد.
سه هزار سانتریفیوژ نسل جدید را می‌توان با ۹ هزار سانتریفیوژ نسل اول مقایسه کرد و این به معنای بالا رفتن توان غنی‌سازی ایران است، اما در گزارش آمده که تعداد دقیق سانتریفیوژهای نصب شده مشخص نیست چرا که آنچه آژانس می‌تواند بازرسی کند، میزان مخازنی از این سانتریفیوژهاست که وارد تاسیسات می‌شود. شاید آژانس تعداد دقیق را می داند و نمی خواهد اعلام کند. این یک سردرگمی در فضای عمومی ایجاد می‌کند.
آنچه مشخص است این است که به نظر نمی‌آید ایران زودتر از ۱۰ ماه تا یک‌سال دیگر بتواند سه هزار سانتریفیوژ را در نطنز نصب کند و درنتیجه سرعت بالایی ندارد، اما به هر حال این روند در انجام است و این خود نگرانی‌ای برای جامعه بین‌المللی به همراه دارد.
فردو، این تاسیسات با توان غنی‌سازی ِ ۲۰ درصدی، یکی از مهمترین موضوعات مورد مذاکره جامعه بین‌المللی با ایران بوده است و گروه پنج به علاوه یک خواستار توقف فعالیت آن شده است، اما در این گزارش به هیچ فعالیت خاصی درباره فردو اشاره نشده است. نظرتان دراین باره چیست؟
مسلما من خوشحالم که هیچ فعالیتی گزارش نشده است و به نظرم این نشانه خوبی است. مطمئنا تنها خود ایران می‌داند که چرا این اتفاق نیافتاده است، اما می‌توانم تصور کنم که ایران احتیاجی به غنی‌سازی ۲۰ درصدی بیشتر از آنچه تا کنون انجام داده، ندارد. ایران بیشتر از آنچه بتواند استفاده کند، اورانیوم با غنای ۲۰ درصد دارد.
این گزارش همچنین به راکتورهای تحقیقاتی اشاره کرده است. ایران فاصله زیادی با آن دارد، و اگر هم این رآکتورها راه‌اندازی شود، احتیاج به منابع عظیمی از سوخت ندارد. در نتیجه ایران می‌تواند هم‌اکنون غنی‌سازی در فردو را متوقف کند و ذخیره بزرگی از سوخت برای سالهای آینده داشته باشد.
