تشدید بیماری هوگو چاوز بعد از انجام چهار عمل جراحی طی ۱۸ ماه گذشته به‌منظور مقابله با بیماری سرطان وی، جانشینی زودرس رئیس جمهور جنجال‌برانگیز ونزوئلا را به یک موضوع حاد خبری در سراسر جهان تبدیل ساخته‌است. ایران از جمله کشورهایی است که تحولات مربوط به وضعیت جسمی چاوز را از نزدیک و با حساسیت خاص دنبال می‌کند.
پس از انجام چهارمین عمل جراحی توسط تیم پزشکی اعزامی از روسیه به کوبا، رئیس جمهور ونزوئلا که بنا بر گزارش‌های متعدد خبری اینک به کمک دستگاه تنفسی ادامه حیات می‌دهد، دچار عفونت حاد ریه شده و امکان حضور او در مراسم تحلیف رئیس جمهور که برای ۱۰ ژانویه پیش‌بینی شده عملا منتفی است.
در صورت غیبت چاوز، مراسم تحلیف برگزار نخواهد شد و گروه‌های سیاسی رقیب خواستار برگزاری انتخابات رئیس جمهوری در فاصله یک ماه آینده شده‌اند.
در واکنشی غیر معمول و بی‌سابقه در جهان، انتشار خبر حاد شدن بیماری چاوز و احتمال خروج سریع او از صحنه سیاسی ونزوئلا، بازار سهام آن کشور را افزایش چشمگیر داد.
در صورت تجدید انتخابات رئیس جمهوری در ونزوئلا ۴۴ گروه سیاسی آن کشور که در انتخابات اخیر از نامزدی «انریکه کاپریلس رادونسکی» رقیب چاوز حمایت به‌عمل آوردند، به‌منظور شکست نامزد بعدی سوسیالیست‌ها مجددا متحد خواهند شد.
در انتخابات ۷ اکتبر گذشته اگر چه کاپریلس در مقابله با چاوز با اختلاف ده در صد آراء (۴۵ به ۵۵) شکست خورد ولی پیش از روز رأی‌گیری گمانه‌زنی‌های افکار عمومی حاکی از نزدیکی دو رقیب، و حتی پیشی گرفتن کاپریلس از چاوز بود.
در صورت به روی کار آمدن یک دولت طرفدار سرمایه‌گذاری خارجی و حامی بازار آزاد در کاراکاس، نه تنها مسیر سیاسی ونزوئلا در آمریکایی لاتین تغییر خواهد کرد که وضعیت کشورهای متمایل به چپ سیاسی در آمریکای جنوبی نیز تحت تاثیر قرار خواهد گرفت.
با وجود برخورداری از درآمدهای ارزی چشمگیر وضعیت اقتصادی ونزوئلا مطلوب نیست. گروه‌های متمایل به میانه راست سیاست در ونزوئلا از هزینه کردن بی‌رویه ثروت‌های ملی آن کشور برای جلب حمایت گروه‌های کم‌درآمد در داخل و پرداخت کمک‌های مالی سخاوتمندانه به رژیم‌های چپ‌گرای آمریکای جنوبی، بجای سرمایه‌گذاری در کشور، راضی نیستند.
چاوز طی ۱۳ سال گذشته در ونزوئلا قدرت را در دست داشته و با استفاده از ثروت‌های حاصل از فروش نفت، طبقات کم‌درآمد، کارگران و روستائیان آن کشور را به حمایت از سیاست‌های سوسیالیستی و بنا بر گفته‌های وی «ضد امپریالیستی» تشویق کرده‌است.
ونزوئلا با جمعیت تخمینی ۳۰ میلیون نفر، و ذخیره اعلام شده بالغ بر ۲۷۰ میلیارد بشکه نفت قابل بهره‌برداری، از این لحاظ پیش از عربستان سعودی، در ردیف اول کشورهای جهان قرار دارد. ونزوئلا یکی از کشورهای موسس سازمان کشورهای صادرکننده نفت محسوب می‌شود و در کنار ایران حامی افزایش قیمت نفت خام است.
ایران و ونزوئلا
دوران تازه مناسبات گرم جمهوری اسلامی و ونزوئلای چاوز، از زمان ریاست جمهوری خاتمی آغاز شد. ایران قصد داشت سیاست نگاه به آمریکای لاتین را وسیله توسعه مناسبات خارجی و خروج از انزوای احتمالی قرار دهد.
پس از به روی کار آمدن محمود احمدی‌نژاد در سال ۲۰۰۵، مناسبات ایران و ونزوئلا تدریجا گرمتر شد. روابط دوستانه دو رئیس کشور بر گرمی این مناسبات افزود، اگرچه در شکل دادن به نزدیکی احساسی و حاد مناسبات تهران و کاراکاس، انگیزه‌های اقتصادی و منافع دراز مدت دو کشور چندان در نظر گرفته نمی‌شد. چاوز و احمدی‌نژاد شعارهای ضد آمریکایی و «ضد امپریالیستی» خود را نزدیک به هم می‌دیدند.
تا سال ۲۰۰۷ ایران و ونزوئلا قراردادهای همکاری‌های اقتصادی و نظامی به ارزش ۲ میلیارد دلار به امضاء رساندند. سال بعد اعلام شد که «بخشی از سرمایه‌گذاری‌های مشترک صرف کمک به کشورهایی خواهد شد که برای رهایی از امپریالیسم تلاش می‌کنند.» در آن تاریخ احمدی‌نژاد در کنار چاوز از تشکیل «محور اتحاد علیه امپریالیسم» خبر داد.
اگر چه بسیاری از طرح‌های مشترک ایران و ونزوئلا از دست یافتن به نتایج اعلام شده بازمانده با این وجود نزدیکی سیاسی دو کشور همچنان ادامه یافته‌است. پاره‌ای منابع غربی مدعی شده‌اند که ایران در نزدیکی پایتخت ونزوئلا دست در کار ایجاد یک واحد مرتبط با تولیدات موشکی است. منابع محلی، از این مرکز نظامی که در گذشته مورد بازدید مسئولان نظامی ایران قرار گرفته به عنوان کارخانه تولید باروت یاد می‌کنند.
طی یک اقدام تبلیغی-تهدیدی که هرگز انجام آن عملی بنظر نمی‌رسید، چاوز دو سال پیش اعلام داشت که قصد دارد ۲۱ فروند هواپیماهای جنگنده اف-۱۶ خود را به یک کشور خارجی (ایران) واگذار کند. تلاش برای تحقق این تهدید هرگز از مرحله تبلیغاتی و خبری فراتر نرفت.
منابع ایران حجم قراردادهای مشترک دو کشور را تا پایان سال ۲۰۰۸ چهار میلیارد دلار اعلام کرده‌اند. ایجاد یک کارخانه مونتاژ خودرو، ساخت کارخانه تولید سیمان از جمله این طرح‌ها است. ایران از ظرفیت‌های بانکی ونزوئلا نیز برای انجام خریدهای خارجی و دریافت هزینه‌های فروش نفت به شرکت‌های کوچک استفاده می‌کند.
در عین حال ونزوئلا مجرای اصلی توسعه مناسبات ایران با کشورهای چپ‌گرای آمریکای لاتین به‌شمار می‌آید. ایران در گذشته خط پرواز باری-مسافری میان تهران-دمشق و کاراکاس را دایر کرده که در حال حاضر به صورت فصلی و ضرورتی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
ایران و آمریکای لاتین
افزایش درآمدهای نفتی ایران در فاصله سالهای ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۰، امکان هزینه کردن بیشتر برای توسعه مناسبات در آمریکای لاتین را فراهم ساخت. گشایش نمایندگی‌های سیاسی ایران بدون کمترین توجیه اقتصادی در کلمبیا، نیکاراگوئه، شیلی، اکوادور، اروگوئه، مکزیک و بولیوی، طی چند سال گذشته، در اجرای این سیاست صورت گرفت.
در آمریکای لاتین برزیل و آرژانتین شرکای سنتی تجارت خارجی ایران، و کوبا شریک سیاسی ایران به‌شمار می‌آیند. مناسبات ایران با ونزوئلا نیز در گذشته به دلیل همکاری در سازمان اوپک ادامه داشته‌است.
انتظار می‌رود جانشینی چاوز با چهره‌ای مانند کاپریلس، نه تنها طبیعت مناسبات تهران با کاراکاس را کاملا تغییر دهد که در فاصله کوتاهی بر مناسبات ایران با کشورهای آمریکای لاتین، به‌ویژه محور کشورهای چپ‌گرای منطقه نیز تاثیر منفی بگذارد.
آمریکا و نفوذ ایران
دولت‌های آمریکا طی سالهای اخیر از ابراز ناخرسندی در قبال تلاش‌های ایران برای یافتن جای پا در آمریکای لاتین خودداری نکرده‌اند. خانم کلینتون وزیر خارجه کنونی آمریکا به دفعات این تلاش‌ها را مورد انتقاد قرار داده‌است.
در راستای این سیاست روز ۸ دی‌ماه جاری رئیس جمهور آمریکا قانونی را به امضاء رساند که به موجب آن وزارت خارجه آن کشور مکلف خواهد بود ظرف ۱۸۰ روز برای مقابله با آنچه «حضور و فعالیت خصمانه و رو به رشد ایران در آمریکای لاتین» نامیده شده اقدامات لازم را به عمل آورد.
در اجرای این سیاست که مفاد آن پیشتر در کمیته فرعی سنا به تصویب رسیده و بی‌شک رضایت دولت اسرائیل را نیز موجب می‌شود، دولت آمریکا برای منزوی ساختن جمهوری اسلامی در آمریکای لاتین یک طرح اجرایی را با برخورداری از ظرفیت‌های چند سازمان داخلی به موقع اجرا خواهد گذارد.
پس از انجام چهارمین عمل جراحی توسط تیم پزشکی اعزامی از روسیه به کوبا، رئیس جمهور ونزوئلا که بنا بر گزارش‌های متعدد خبری اینک به کمک دستگاه تنفسی ادامه حیات می‌دهد، دچار عفونت حاد ریه شده و امکان حضور او در مراسم تحلیف رئیس جمهور که برای ۱۰ ژانویه پیش‌بینی شده عملا منتفی است.
در صورت غیبت چاوز، مراسم تحلیف برگزار نخواهد شد و گروه‌های سیاسی رقیب خواستار برگزاری انتخابات رئیس جمهوری در فاصله یک ماه آینده شده‌اند.
در واکنشی غیر معمول و بی‌سابقه در جهان، انتشار خبر حاد شدن بیماری چاوز و احتمال خروج سریع او از صحنه سیاسی ونزوئلا، بازار سهام آن کشور را افزایش چشمگیر داد.
در صورت تجدید انتخابات رئیس جمهوری در ونزوئلا ۴۴ گروه سیاسی آن کشور که در انتخابات اخیر از نامزدی «انریکه کاپریلس رادونسکی» رقیب چاوز حمایت به‌عمل آوردند، به‌منظور شکست نامزد بعدی سوسیالیست‌ها مجددا متحد خواهند شد.
در انتخابات ۷ اکتبر گذشته اگر چه کاپریلس در مقابله با چاوز با اختلاف ده در صد آراء (۴۵ به ۵۵) شکست خورد ولی پیش از روز رأی‌گیری گمانه‌زنی‌های افکار عمومی حاکی از نزدیکی دو رقیب، و حتی پیشی گرفتن کاپریلس از چاوز بود.
در صورت به روی کار آمدن یک دولت طرفدار سرمایه‌گذاری خارجی و حامی بازار آزاد در کاراکاس، نه تنها مسیر سیاسی ونزوئلا در آمریکایی لاتین تغییر خواهد کرد که وضعیت کشورهای متمایل به چپ سیاسی در آمریکای جنوبی نیز تحت تاثیر قرار خواهد گرفت.
با وجود برخورداری از درآمدهای ارزی چشمگیر وضعیت اقتصادی ونزوئلا مطلوب نیست. گروه‌های متمایل به میانه راست سیاست در ونزوئلا از هزینه کردن بی‌رویه ثروت‌های ملی آن کشور برای جلب حمایت گروه‌های کم‌درآمد در داخل و پرداخت کمک‌های مالی سخاوتمندانه به رژیم‌های چپ‌گرای آمریکای جنوبی، بجای سرمایه‌گذاری در کشور، راضی نیستند.
چاوز طی ۱۳ سال گذشته در ونزوئلا قدرت را در دست داشته و با استفاده از ثروت‌های حاصل از فروش نفت، طبقات کم‌درآمد، کارگران و روستائیان آن کشور را به حمایت از سیاست‌های سوسیالیستی و بنا بر گفته‌های وی «ضد امپریالیستی» تشویق کرده‌است.
ونزوئلا با جمعیت تخمینی ۳۰ میلیون نفر، و ذخیره اعلام شده بالغ بر ۲۷۰ میلیارد بشکه نفت قابل بهره‌برداری، از این لحاظ پیش از عربستان سعودی، در ردیف اول کشورهای جهان قرار دارد. ونزوئلا یکی از کشورهای موسس سازمان کشورهای صادرکننده نفت محسوب می‌شود و در کنار ایران حامی افزایش قیمت نفت خام است.
ایران و ونزوئلا
دوران تازه مناسبات گرم جمهوری اسلامی و ونزوئلای چاوز، از زمان ریاست جمهوری خاتمی آغاز شد. ایران قصد داشت سیاست نگاه به آمریکای لاتین را وسیله توسعه مناسبات خارجی و خروج از انزوای احتمالی قرار دهد.
پس از به روی کار آمدن محمود احمدی‌نژاد در سال ۲۰۰۵، مناسبات ایران و ونزوئلا تدریجا گرمتر شد. روابط دوستانه دو رئیس کشور بر گرمی این مناسبات افزود، اگرچه در شکل دادن به نزدیکی احساسی و حاد مناسبات تهران و کاراکاس، انگیزه‌های اقتصادی و منافع دراز مدت دو کشور چندان در نظر گرفته نمی‌شد. چاوز و احمدی‌نژاد شعارهای ضد آمریکایی و «ضد امپریالیستی» خود را نزدیک به هم می‌دیدند.
تا سال ۲۰۰۷ ایران و ونزوئلا قراردادهای همکاری‌های اقتصادی و نظامی به ارزش ۲ میلیارد دلار به امضاء رساندند. سال بعد اعلام شد که «بخشی از سرمایه‌گذاری‌های مشترک صرف کمک به کشورهایی خواهد شد که برای رهایی از امپریالیسم تلاش می‌کنند.» در آن تاریخ احمدی‌نژاد در کنار چاوز از تشکیل «محور اتحاد علیه امپریالیسم» خبر داد.
اگر چه بسیاری از طرح‌های مشترک ایران و ونزوئلا از دست یافتن به نتایج اعلام شده بازمانده با این وجود نزدیکی سیاسی دو کشور همچنان ادامه یافته‌است. پاره‌ای منابع غربی مدعی شده‌اند که ایران در نزدیکی پایتخت ونزوئلا دست در کار ایجاد یک واحد مرتبط با تولیدات موشکی است. منابع محلی، از این مرکز نظامی که در گذشته مورد بازدید مسئولان نظامی ایران قرار گرفته به عنوان کارخانه تولید باروت یاد می‌کنند.
طی یک اقدام تبلیغی-تهدیدی که هرگز انجام آن عملی بنظر نمی‌رسید، چاوز دو سال پیش اعلام داشت که قصد دارد ۲۱ فروند هواپیماهای جنگنده اف-۱۶ خود را به یک کشور خارجی (ایران) واگذار کند. تلاش برای تحقق این تهدید هرگز از مرحله تبلیغاتی و خبری فراتر نرفت.
منابع ایران حجم قراردادهای مشترک دو کشور را تا پایان سال ۲۰۰۸ چهار میلیارد دلار اعلام کرده‌اند. ایجاد یک کارخانه مونتاژ خودرو، ساخت کارخانه تولید سیمان از جمله این طرح‌ها است. ایران از ظرفیت‌های بانکی ونزوئلا نیز برای انجام خریدهای خارجی و دریافت هزینه‌های فروش نفت به شرکت‌های کوچک استفاده می‌کند.
در عین حال ونزوئلا مجرای اصلی توسعه مناسبات ایران با کشورهای چپ‌گرای آمریکای لاتین به‌شمار می‌آید. ایران در گذشته خط پرواز باری-مسافری میان تهران-دمشق و کاراکاس را دایر کرده که در حال حاضر به صورت فصلی و ضرورتی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
ایران و آمریکای لاتین
افزایش درآمدهای نفتی ایران در فاصله سالهای ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۰، امکان هزینه کردن بیشتر برای توسعه مناسبات در آمریکای لاتین را فراهم ساخت. گشایش نمایندگی‌های سیاسی ایران بدون کمترین توجیه اقتصادی در کلمبیا، نیکاراگوئه، شیلی، اکوادور، اروگوئه، مکزیک و بولیوی، طی چند سال گذشته، در اجرای این سیاست صورت گرفت.
در آمریکای لاتین برزیل و آرژانتین شرکای سنتی تجارت خارجی ایران، و کوبا شریک سیاسی ایران به‌شمار می‌آیند. مناسبات ایران با ونزوئلا نیز در گذشته به دلیل همکاری در سازمان اوپک ادامه داشته‌است.
انتظار می‌رود جانشینی چاوز با چهره‌ای مانند کاپریلس، نه تنها طبیعت مناسبات تهران با کاراکاس را کاملا تغییر دهد که در فاصله کوتاهی بر مناسبات ایران با کشورهای آمریکای لاتین، به‌ویژه محور کشورهای چپ‌گرای منطقه نیز تاثیر منفی بگذارد.
آمریکا و نفوذ ایران
دولت‌های آمریکا طی سالهای اخیر از ابراز ناخرسندی در قبال تلاش‌های ایران برای یافتن جای پا در آمریکای لاتین خودداری نکرده‌اند. خانم کلینتون وزیر خارجه کنونی آمریکا به دفعات این تلاش‌ها را مورد انتقاد قرار داده‌است.
در راستای این سیاست روز ۸ دی‌ماه جاری رئیس جمهور آمریکا قانونی را به امضاء رساند که به موجب آن وزارت خارجه آن کشور مکلف خواهد بود ظرف ۱۸۰ روز برای مقابله با آنچه «حضور و فعالیت خصمانه و رو به رشد ایران در آمریکای لاتین» نامیده شده اقدامات لازم را به عمل آورد.
در اجرای این سیاست که مفاد آن پیشتر در کمیته فرعی سنا به تصویب رسیده و بی‌شک رضایت دولت اسرائیل را نیز موجب می‌شود، دولت آمریکا برای منزوی ساختن جمهوری اسلامی در آمریکای لاتین یک طرح اجرایی را با برخورداری از ظرفیت‌های چند سازمان داخلی به موقع اجرا خواهد گذارد.
