اولين اجلاس جهانی راديو در ايران آغاز به کار کرده است. در اين اجلاس به مباحثی، از جمله، آيندۀ راديو در رقابت با ساير رسانه ها و نيز نظریۀ «مرگ راديو» به عنوان يک رسانه شفاهی، پرداخته شده است.
نظريه مرگ رسانه ای به نام راديو، از زمانی مطرح شد که دستگاه پخش تصوير – تلويزيون – که از دهه سی میلادی در دسترس عموم بود، بعد از جنگ جهانی دوم و پایین آمدن هر روز قیمت آن، محبوبیتی خیره کننده به دست آورد و سرانجام در دهه ۷۰ ميلادی اساسا به فراگیر ترین رسانه جهان بدل شد.
در این زمان که حتی در کشورهای توسعه نیافته نیز ایستگاههای پخش برنامه های تلویزیونی راه اندازی شده بودند، کم نبودند نظريه پردازانی که از پايان عمر راديو سخن گفتند.
از آن سال ها نزديک به چهار دهه گذشته است، اما نه تنها راديو به عنوان يک رسانه از بين نرفت، بلکه همگام با تحولات فنی، با شکل و شمايل تازه – مانند پادکست – به حيات خود ادامه داد.
ایرج گرگین
ايرج گرگين از قديمی ترين و باسابقه ترين اساتيد روزنامه نگاری ایران که در کنار تجارب گوناگون، سابقه سال ها کار در راديو را نیز در کارنامه خود دارد، از جمله صاحب نظرانی است که معتقد است، نه تنها «مرگ رادیو» فرا نرسیده است بلکه حتی از اهمیت آن نیز در زندگی روزمره مردم کاسته نشده است.
آغاز راديو
ايرج گرگين که از نخستين گويندگان راديو در ايران بوده، درباره اهميت رسانۀ راديو در قرن بيستم به راديو فردا می گويد: «راديو تا پيش از اين که تلويزيون به وجود آيد، نقش درجه اولی داشت. البته نمی خواهم ادعا کنم که راديو بيش از مطبوعات چاپی نقش داشت. بيشتر طبقه باسواد از روزنامه ها استفاده می کردند و تأثيری که روزنامه ها می توانستند بگذارند، بيشتر بر افکار عمومی طبقه برگزيده يا روشنفکر و تحصيل کرده يا حداقل باسواد بود. در حالی که همه به طور يکسان می توانستند از راديو استفاده کنند.»
آقای گرگين، در خصوص اولين نمونه روشن تأثير راديو، به برنامه معروفی اشاره می کند که اورسن ولز، کارگردان و هنرپيشه معروف آمريکايی در دهه ۱۹۲۰ از روی رمان هربرت جورج ولز به نام «جنگ دنياها» درراديو اجرا کرد:
«اين برنامه به گونه ای اجرا شد که مردم باور کردند مريخی ها به زمين حمله کرده اند. در نيويورک و بعضی شهرهای آمريکا، مردم از ترس به خيابان ها ريختند و اين موضوع را به عنوان واقعه ای که اتفاق افتاده است، باور کردند.»
وی اضافه می کند: «به تدريج به خصوص در دهه ۱۹۳۰ و قبل از شروع جنگ دوم جهانی و در طول آن جنگ، راديو نقش سياسی پيدا کرد و وسيله تبليغات سياسی شد. بيش از هر کشوری، آلمان به خصوص آلمان هيتلری از راديواستفاده ايدئولوژيک کرد و اين مسئله به کشورهای ديگر نيز گسترش يافت.»
راديوی ملی ايران
آيا می توان برای راديوی ايران بعد از اين همه سال در منطقه خاورميانه و غرب آسيا، نقش تأثير گذاری قائل شد؟
ايرج گرگين چنين پاسخ می دهد: «راديو و تلويزيون ملی ايران، عضواتحاديه راديويی کشورهای آسيايی بود. هر سال مسابقه هايی در زمينه بهترين برنامه ها انجام می شد و راديو برنامه هايی به اين مسابقات می فرستاد و جوايزی نيز دريافت می کرد. راديوی ايران از نظر قدرتی که داشت، شايد مهم ترين و مؤثرترين راديوی آن منطقه يعنی راديوی کشور هند بود.»
- «من معتقدم به زودی، راديوها ديجيتال خواهند شد و وقتی شما برنامه های راديو را مستقيم از ماهواره، در خانه يا اتومبيل خود دريافت کنيد، راديو وسيله ای مهم تر از اکنون خواهد شد.»
او اشاره می کند که راديو در ايران، در دهه ۱۹۳۰ و ۱۹۴۰ که سال های طلايی راديو در آمريکا بود، دردوره طلايی خود به سرمی برد:
«راديو به صورت جديد و مدرن در ايران دچار تحول شد و نمايشنامه های راديويی، داستان های شب، برنامه های موسيقی، برنامه های تفريحی و بعد از آن، برنامه دوم راديو که ويژه برنامه های فرهنگی بود، تهيه و پخش می شد.»
عصر ديجيتال
آقای گرگين در اين گفت و گو در پاسخ به اين پرسش که آيا می توان پذيرفت که عمر راديو به پايان رسيده و دست کم از مسير شاهراه ارتباطی تا حدودی خارج شده است، می گويد :«به نظر من، تنها نقش راديو عوض شده، ولی از اهميت آن در زندگی روزانه مردم کاسته نشده است.»
«من معتقدم به زودی، راديوها ديجيتال خواهند شد و وقتی شما برنامه های راديو را مستقيم از ماهواره، در خانه يا اتومبيل خود دريافت کنيد، راديو وسيله ای مهم تر از اکنون خواهد شد.»
ايرج گرگين تاکيد می کند: «به هيچ عنوان معتقد نيستم که پايان کار راديو فرا رسيده است، به خصوص که با ازدياد اتومبيل، راديو توانسته است موقعيت خود را مستحکم تر کند. از جمله، در ايران نيز می بينيم چندين و چند فرستنده راديويی جديد فعال هستند.»
وی می گويد: «می بينيم که نسبت به ۳۰ سال پيش، تعداد فرستنده های راديو چندين برابر شده است. اين مسئله نشان دهنده آن است که با وجود محدوديت هايی که ممکن است وجود داشته باشد، اهميت راديو از نظر مردم، دولت ها و بخش های بازرگانی و فرهنگی کاسته نشده است.»
