در سال‌های اخیر دوستی ترکیه با سوریه و ایران سنگلاخی بر سر راه سیاست خارجی دولت آنکارا بوده است.
اکنون با اوج گرفتن اعتراض‌ها علیه رژیم سوریه در ماه‌های اخیر و کشته شدن حدود دو هزار نفر در آن کشور، این ایده احمد داووداوغلو، وزیر خارجه ترکیه، مبنی بر «به صفر رساندن مشکلات با همسایگان» با چالش جدی مواجه شده است.
به گزارش رادیو اروپای آزاد/رادیو آزادی، ابعاد چالش پیش روی سیاست خارجی دولت ترکیه در تاریخ نهم ماه اوت یعنی در زمانی آشکار شد که آقای داووداغلو برای ابلاغ پیامی به بشار اسد، رئیس جمهور سوریه، به این کشور سفر کرد.
وزیر خارجه ترکیه حامل این پیام برای سوریه بود که بشار اسد باید به سرکوب مخالفان خود پایان دهد، هرچه زود‌تر روند اصلاحات را آغاز و زندانیان سیاسی را آزاد کند یا، در مقابل، به همان سرنوشتی دچار شود که سرهنگ معمر قذافی در لیبی دچار آن شده است.
به نظر می‌رسد بشار اسد به درخواست ترکیه اعتنایی نکرده و آن گونه که خبرگزاری دولتی سوریه، سانا، اعلام کرده است، رئیس جمهور سوریه در پاسخ به پیام وزیر خارجه ترکیه گفته است که دمشق «بدون هیچ اغماض با گروه‌های تروریستی» خواهد جنگید، عنوانی که رژیم سوریه برای اشاره به معترضان ضد حکومتی استفاده می‌کند.
روند بحرانی
احمد داووداوغلو در بازگشت به آنکارا غیرمستقیم تایید کرد که ترکیه به پشتیبانی از اسد پایان داده و از این پس از گروه‌های مخالف آقای اسد حمایت خواهد کرد.
شاید تصمیم آنکارا مبنی بر مخالفت با خشونت حکومت اسد در برخورد با معترضان شگفت‌انگیز نباشد. یادآوری این نکته بجاست که، به هر حال، این ترک‌ها بودند که گسیل شدن ده هزار پناهجوی سوری گریزان از خشونت رژیم بشار اسد را به داخل مرزهای کشورشان شاهد بوده‌اند.
آن چه در این بین و در نتیجه تحول اخیر در رابطه با سوریه، بیش از همه، برای ترکیه حائز اهمیت بوده است روابط این کشور با ایران است.
جمهوری اسلامی ایران تاکنون به شکلی گسترده از بشار اسد پشتیبانی کرده و شایعاتی مبنی بر کمک‌رسانی ایران به نیروهای اسد در دفع اعتراض‌ها منتشر شده است.
سال‌هاست که ایران نزدیک‌ترین متحد دمشق در خاورمیانه به شمار می‌آید. هر دو کشور پشتیبان گروه شیعه حزب‌الله در لبنان و حامی سازمان شبه‌نظامی مسلح حماس در فلسطین بوده‌اند. و– البته – مخالفتی کینه‌توزانه با اسرائیل نیز نشان داده‌اند.
روابط تجاری رو به رشد ایران و ترکیه
در سال‌های اخیر، تهران به ترکیه، متحد کلیدی غرب و عضو سازمان پیمان آتلانتیک شمالی، ناتو، نزدیک‌تر شده است. روابط نزدیک‌تر ایران با ترکیه، رونق داد و ستد میان دو کشور و مخالفت آشکار ترکیه با تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران بر سر برنامه هسته‌ای تهران را موجب شده است.
با وجود این، تحولات اخیر در روابط ترکیه و سوریه، بر روابط ترکیه با تهران تأثیر چشمگیری داشته است. به گفته مراد بیلهن، مدیر گروه روابط بین‌الملل در دانشگاه کولتور استانبول و دیپلمات سابق در تهران، ایران خالی کردن پشت بشار اسد توسط ترکیه را به این چشم نگاه می‌کند که آنکارا در نقش «متحد و پیمان‌کار غرب در منطقه» عمل می‌کند.
در مقابل، وزیر خارجه ترکیه در نفی این دیدگاه، در جریان یک کنفرانس مطبوعاتی در آنکارا، گفت: «در هیچ برهه‌ای از تاریخ کشور ترکیه، هیچ یک از دولت‌ها یا وزرای خارجه ترکیه پیمان‌کار هیچ کشوری نبوده و نخواهند بود.»
نگرانی‌ها درباره روابط با ایران آقای داووداوغلو را بر آن داشت که در اوایل ماه ژوئیه برای یک بازدید به تهران سفر کند و، به نقل از یک منبع در وزارت خارجه ترکیه، موضع کشورش را برای مقام‌های ایران تشریح کند.
روابطی سرد‌تر، اما هم‌چنان برقرار
در همین حال از دید بعضی تحلیل‌گران احتمال دارد آیت‌الله علی خامنه‌ای، در صورتی‌که کار بشار اسد را تمام شده بداند، به حمایت از او خاتمه دهد.
مئیر جاودانفر، تحلیل‌گر ایرانی‌تبار در اندیشکده «میپاس» در اسرائیل، در ای‌میلی می‌نویسد: «لحظه‌ای که او [خامنه‌ای] بداند که کشتی [بشار] اسد در حال غرق شدن است، و حفظ شرایط دیگر میسر نیست، او را تنها خواهد گذاشت، شاید در معرض عموم این کار را نکند، اما به طور خصوصی به این اقدام دست خواهد زد. در واقع چندان بعید به نظر نمی‌رسد که فرض کنیم ایرانی‌ها هم اکنون و پشت پرده از اسد خواسته‌اند که دست به اصلاحات گسترده‌ای بزند. حتی ممکن است با برخی از مخالفان سوریه هم در حال گفت‌و‌گو باشند.»
در نهایت، از دید مراد بیلهن روابط ایران و ترکیه – اگرچه به طور حتم سرد‌تر شده – هنوز به پایان خود نرسیده است.
اکنون با اوج گرفتن اعتراض‌ها علیه رژیم سوریه در ماه‌های اخیر و کشته شدن حدود دو هزار نفر در آن کشور، این ایده احمد داووداوغلو، وزیر خارجه ترکیه، مبنی بر «به صفر رساندن مشکلات با همسایگان» با چالش جدی مواجه شده است.
به گزارش رادیو اروپای آزاد/رادیو آزادی، ابعاد چالش پیش روی سیاست خارجی دولت ترکیه در تاریخ نهم ماه اوت یعنی در زمانی آشکار شد که آقای داووداغلو برای ابلاغ پیامی به بشار اسد، رئیس جمهور سوریه، به این کشور سفر کرد.
وزیر خارجه ترکیه حامل این پیام برای سوریه بود که بشار اسد باید به سرکوب مخالفان خود پایان دهد، هرچه زود‌تر روند اصلاحات را آغاز و زندانیان سیاسی را آزاد کند یا، در مقابل، به همان سرنوشتی دچار شود که سرهنگ معمر قذافی در لیبی دچار آن شده است.
به نظر می‌رسد بشار اسد به درخواست ترکیه اعتنایی نکرده و آن گونه که خبرگزاری دولتی سوریه، سانا، اعلام کرده است، رئیس جمهور سوریه در پاسخ به پیام وزیر خارجه ترکیه گفته است که دمشق «بدون هیچ اغماض با گروه‌های تروریستی» خواهد جنگید، عنوانی که رژیم سوریه برای اشاره به معترضان ضد حکومتی استفاده می‌کند.
روند بحرانی
احمد داووداوغلو در بازگشت به آنکارا غیرمستقیم تایید کرد که ترکیه به پشتیبانی از اسد پایان داده و از این پس از گروه‌های مخالف آقای اسد حمایت خواهد کرد.
شاید تصمیم آنکارا مبنی بر مخالفت با خشونت حکومت اسد در برخورد با معترضان شگفت‌انگیز نباشد. یادآوری این نکته بجاست که، به هر حال، این ترک‌ها بودند که گسیل شدن ده هزار پناهجوی سوری گریزان از خشونت رژیم بشار اسد را به داخل مرزهای کشورشان شاهد بوده‌اند.
آن چه در این بین و در نتیجه تحول اخیر در رابطه با سوریه، بیش از همه، برای ترکیه حائز اهمیت بوده است روابط این کشور با ایران است.
جمهوری اسلامی ایران تاکنون به شکلی گسترده از بشار اسد پشتیبانی کرده و شایعاتی مبنی بر کمک‌رسانی ایران به نیروهای اسد در دفع اعتراض‌ها منتشر شده است.
سال‌هاست که ایران نزدیک‌ترین متحد دمشق در خاورمیانه به شمار می‌آید. هر دو کشور پشتیبان گروه شیعه حزب‌الله در لبنان و حامی سازمان شبه‌نظامی مسلح حماس در فلسطین بوده‌اند. و– البته – مخالفتی کینه‌توزانه با اسرائیل نیز نشان داده‌اند.
روابط تجاری رو به رشد ایران و ترکیه
در سال‌های اخیر، تهران به ترکیه، متحد کلیدی غرب و عضو سازمان پیمان آتلانتیک شمالی، ناتو، نزدیک‌تر شده است. روابط نزدیک‌تر ایران با ترکیه، رونق داد و ستد میان دو کشور و مخالفت آشکار ترکیه با تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران بر سر برنامه هسته‌ای تهران را موجب شده است.
با وجود این، تحولات اخیر در روابط ترکیه و سوریه، بر روابط ترکیه با تهران تأثیر چشمگیری داشته است. به گفته مراد بیلهن، مدیر گروه روابط بین‌الملل در دانشگاه کولتور استانبول و دیپلمات سابق در تهران، ایران خالی کردن پشت بشار اسد توسط ترکیه را به این چشم نگاه می‌کند که آنکارا در نقش «متحد و پیمان‌کار غرب در منطقه» عمل می‌کند.
در مقابل، وزیر خارجه ترکیه در نفی این دیدگاه، در جریان یک کنفرانس مطبوعاتی در آنکارا، گفت: «در هیچ برهه‌ای از تاریخ کشور ترکیه، هیچ یک از دولت‌ها یا وزرای خارجه ترکیه پیمان‌کار هیچ کشوری نبوده و نخواهند بود.»
نگرانی‌ها درباره روابط با ایران آقای داووداوغلو را بر آن داشت که در اوایل ماه ژوئیه برای یک بازدید به تهران سفر کند و، به نقل از یک منبع در وزارت خارجه ترکیه، موضع کشورش را برای مقام‌های ایران تشریح کند.
روابطی سرد‌تر، اما هم‌چنان برقرار
در همین حال از دید بعضی تحلیل‌گران احتمال دارد آیت‌الله علی خامنه‌ای، در صورتی‌که کار بشار اسد را تمام شده بداند، به حمایت از او خاتمه دهد.
مئیر جاودانفر، تحلیل‌گر ایرانی‌تبار در اندیشکده «میپاس» در اسرائیل، در ای‌میلی می‌نویسد: «لحظه‌ای که او [خامنه‌ای] بداند که کشتی [بشار] اسد در حال غرق شدن است، و حفظ شرایط دیگر میسر نیست، او را تنها خواهد گذاشت، شاید در معرض عموم این کار را نکند، اما به طور خصوصی به این اقدام دست خواهد زد. در واقع چندان بعید به نظر نمی‌رسد که فرض کنیم ایرانی‌ها هم اکنون و پشت پرده از اسد خواسته‌اند که دست به اصلاحات گسترده‌ای بزند. حتی ممکن است با برخی از مخالفان سوریه هم در حال گفت‌و‌گو باشند.»
در نهایت، از دید مراد بیلهن روابط ایران و ترکیه – اگرچه به طور حتم سرد‌تر شده – هنوز به پایان خود نرسیده است.
