روحانی، سپاه و دوگانه اعتدال- انحراف

اخیرا حملات فرماندهان سپاه و نیرو‌های سیاسی همسو به حسن روحانی رئیس جمهور ایران، افزایش ملموسی داشته است.

تجزیه و تحلیل محتوایی سخنان علی سعیدی نماینده ولی فقیه در سپاه، محمد علی جعفری فرمانده سپاه، محمد رضا نقدی فرمانده بسیج، حسین نجات معاون فرهنگی، قاسم سلیمانی فرمانده سپاه قدس و افرادی نظیر سعید جلیلی نماینده رهبری در شورای امنیت ملی آشکار می سازد که رویکرد تقابلی سپاه و بخش تندروی اصول گرایان در مواجهه با دولت اعتدال وارد مرحله جدیدی شده است.

در این مرحله حسن روحانی به صراحت به تجدید نظر طلبی و عدول از آرمان‌های انقلاب با تفسیر بخش مسلط قدرت، زاویه با نظرات ولی فقیه و دل بستن به آمریکا و غرب متهم شده است. علی سعیدی به صراحت مدعی شد که روحانی در پوشش مذاکرات هسته‌ای به دنبال برقراری رابطه با دولت آمریکا بوده است.

همچنین به زعم وی دولت آمریکا نیز هدفگذاری پیچیده‌ای در برجام داشته و در پی بسط نفوذ خود برای از میان بردن جمهوری اسلامی بوده است. سعیدی اظهار داشته که رهبری به میدان آمده و توطئه آمریکا را در تداوم برجام به شماره‌های ۲ و ۳ خنثی کرده است. بنا به گفته سعیدی که بارتاب دهنده نظرات بخش رسمی سپاه است، نگرش سازش کارانه روحانی و خطای محاسبه وی در آنچه سعیدی دل بستن به تعامل با کدخدای جهان نامیده است، پایگاهی در داخل برای شکل گیری نفوذ آمریکا به صورت بالقوه ایجاد کرده و کماکان این آسیب پذیری وجود دارد.

جعفری، نجات، نقدی و قاسم سلیمانی نیز با سرزنش صریح روحانی وظریف و زیر سئوال بردن وجهه انقلابی آنها به دلیل خنده به دشمن، کوشیده اند تا نشان دهند که موقعیت منطقه‌ای جمهوری اسلامی و عدم وقوع جنگ به دلیل سر کار آمدن دولت اعتدال نبوده است، بلکه رویکرد تقابلی با آمریکا در سیاست خارجی و تحرکات نظامی و دفاعی سپاه به نظام قدرت بازدارندگی بخشیده است.

حملات سعید جلیلی صریح تر بوده و روحانی و دیگر مدیران ارشد دولت یازدهم را به ستون پنجم دشمن متهم کرده است که با دادن آدرس‌های غلط در حوزه اقتصادی بیشتر از تحریم‌ها به کشور لطمه زده و می زنند.حمایت آشکار آیت الله خامنه‌ای از این رویکرد نشانگر هماهنگی در هسته سخت قدرت در راستای اعتبار زدایی بیشتر از روحانی و برنامه های دولت اعتدال در جامعه هدف است. حملات تند به روحانی وظریف دیگر تنها از ناحیه جبهه پایداری و نیرو‌های رده متوسط و پایین موسوم به ولایتمدار صادر نمی شود ، بلکه ژنرال‌ها به میدان آمده اند.

اما سئوال جدی که در عرصه سیاسی ایران مطرح است ارتباط این سمت گیری‌ها و افزایش تقابل سپاه با روحانی در انتخابات ریاست جمهوری سال ۹۶ است. آیا این تحرکات به معنای تلاش سپاه برای یک دوره‌ای کردن ریاست جمهوری روحانی است یا اینکه هدف اصلی تنگ تر کردن حلقه محاصره دولت «اعتدال» و خنثی سازی کامل آن در دور دوم فعالیت را دنبال می کند.

پاسخ به این سئوال در شرایط کنونی و وضعیت نامعلوم سیاسی دشوار است. مواضع فرماندهان ارشد سپاه و نماینده ولی فقیه روشن می سازد که آنها نسبت به کاندیداتوری محمود احمدی نژاد نظر منفی جدی داشته وبه قول سعیدی این اتفاق بزگشت به گذشته بوده ودر شأن امت انقلابی نیست.

از سوی دیگر علائم قابل اعتنایی مشاهده نمی شود که برنامه سپاه برای تقویت و حمایت از یک کاندیدا را نشان دهد.

محل منازعه سپاه با روحانی در حوزه سیاست خارجی و تعامل با غرب است. سپاه همسو با رهبری برجام را یک معامله هسته‌ای موردی و با تاریخ مصرف معین می داند که نباید تبدیل به الگو شود. همچنین سیاست خارجی تقابلی و افزایش توان دفاعی و نظامی کشور در مسیری تنش زا با غرب باید ادامه یابد. اگرچه روحانی به دنبال مصالحه با غرب و بخصوص آمریکا نیست بلکه رویکرد حداقلی و دفاعی از سیاست خارجی ایدئولوژیک را دنبال می کند که اولویت آن تنش زدایی با غرب است، اما سپاه این نگاه را باعث ترک افتادن در سیاست خارجی ایدئلولوژیک و دشمن محور جمهوری اسلامی ارزیابی می کند.

دیگر حوزه منازعه وجه گفتمانی جمهوری اسلامی است. روحانی از نگاه کلاسیک فاصله گرفته است. سپاه نگران است این روند همراه با تجدید نظر طلبی اصلاح طلبان و حلقه نزدیکان رفسنجانی گسل‌های موجود در داخل نظام را به سمت خارج از توان کنترل ولی فقیه گسترش دهد.

در این فضا مهار و کنترل روحانی و تخریب وی و دیدگاه‌هایش در پایگاه اجتماعی نظام برای سپاه اهمیت راهبردی دارد. ازاین رو تریبون‌های سپاه فعال تر از گذشته می کوشند نشان دهند که دولت اعتدال بخشی از نظام نیست، بلکه جریانی انحرافی است که باید کنترل شود. در دور اول ریاست جمهوری روحانی و بخصوص پیش از انعقاد برجام، مصلحت نظام ایجاب می کرد، موقعیت روحانی بخصوص در مذاکرات هسته‌ای تضعیف نشود. اما اینک دیگر نه تنها این ملاحظه وجود ندارد، بلکه بر عکس اراده جدی مشاهده می شود که درصدد انتقال پیام ضعف و جایگاه سست روحانی به خارج است.

همچنین موضع گیری‌های سیاسی فرماندهان سپاه و تشدید حملات دولت را بیش از پیش درگیر منازعات کرده و توان آن برای جلو بردن برنامه‌های ادعایی را به تحلیل می برد.

با ملاحظه نکات فوق این فرضیه قوت می یابد که مقصد تشدید حملات سپاه، لزوما ممانعت از تکرار ریاست جمهوری روحانی نیست. حداقل می توان گفت این خواست حالت تعیین کننده ندارد. روحانی مطلوب سپاه نیست و آنها در صورت مساعد بودن فضا ترجیح می دهند کسی از نیرو‌های نزدیک در راس قوه مجریه قرار بگیرد.

اما شرایط کنونی و بخصوص وضعیت نامساعد اقتصاد کشور چندان مجال تندروی و اتخاذ سیاست‌های حداکثری را نمی دهد. اگر دعوت به پرهیز از دوقطبی شدن جامعه از سوی خامنه‌ای به معنای بالا نبودن دامنه رقایتی انتخابات آینده تفسیر شود، آنگاه خط و نشان کشیدن‌های سپاه و بخصوص تهدید به برخورد قاطع با عاملان بر هم زننده رضایت و احساس امنیت جامعه در بیانیه مربوط به سالگرد جنگ با عراق، هدف تضعیف روحانی و محدود کردن بیشتر وی را دنبال می کند تا با اعمال فشار موقعیت نیرو‌های سیاسی مد نظر سپاه که از آنها به انقلابی یاد می شود، در دولت آینده تضعیف نشود. همچنین با چانه زنی ضمن رفع تهدید سهمیه‌های بیشتری نیز کسب گردد.

به نظر می رسد در تنگنا قرار دادن بیشتر روحانی روند انتقال قدرت اجرایی کشور به نیرویی متعلق به جریان همسو با سپاه را هموار نماید. تداوم ریاست جمهوری روحانی برای سپاه ناخوشایند است اما مشکل تحمل ناپذیری نیست. در نگاه مصلحت جویانه در شرایط کنونی روحانی مهار شده مزیت‌های غیر قابل اعتنایی برای نظام دارد. ضعیف شدن اعتدالی‌ها در مقایسه با دولت اول بستر‌های اجتماعی وسیاسی برای اوج گیری دوباره گفتمان بنیاد گرایی شیعه محور و تربیت نسل جدیدی از کارگزاران نظام که به دو جناح اصلی و قدیمی وابستگی ندارند، را مهیا می سازد.

در این مطلب کوشش شد فرضیه‌ای طرح گردد که تشدید حملات سپاه هدف مهار ببشتر روحانی را دنبال می کند و لزوما سمت و سوی براندازانه ندارد. اما از آنجایییکه هنوز صحنه انتخابات ریاست جمهوری دوره دوازدهم شکل نگرفته و برخی از متغیر‌ها هنوز فعال نشده اند، لذا نمی توان صحت این فرضیه را قطعی بشمار آورد.

—————————————

یادداشت‌ها بیانگر نظر نویسندگان خود هستند و نه بازتاب دیدگاهی از رادیو فردا.