خبر درگذشت آیت الله منتظری با واکنش هایی در ایران و سایر کشورهای جهان روبرو شد.
عباس میلانی استاد علوم سیاسی و مدیر برنامه مطالعات ایرانی در دانشگاه استانفورد آمریکا، در گفت و گو با رادیو فردا، می گوید با درگذشت آیت الله منتظری، موج جنبش سبز فرو نمی نشیند.
عباس میلانی، ابتدا درباره مراتب آشنایی‌اش با آیت الله منتظری چنین می گوید:
من اول بار که خدمت ایشان رسیدم در زندان اوین در بند یک در سال ۱۹۷۷ بود. من شش ماه در آن بند بودم و در این شش ماه ایشان، آیت الله طالقانی و دیگران بودند ولی شخصیت ایشان همان وقت معلوم بود که اصلح همه این آقایان است. برای اینکه وقتی فضا باز شد و به این‌ها اجازه نماز جمعه داده شد، ما دیدیم که پیش نمازی که انتخاب کردند، آیت الله منتظری بود. یعنی حتی دو سال و نیم قبل از انقلاب، در جمع رهبران بعدی انقلاب معلوم که اصلح و اعلم ایشان هستند.
آقای میلانی، از آنجا که آیت الله منتظری هنگامی دار فانی را وداع می گوید که از نقطه نظر سیاسی اوضاع کشور دستخوش جدال‌های لفظی پس از انتخابات است و ماجراهای اعتراض‌های مردم و سرکوبی ها؛ با توجه به اینکه ایشان درباره نتایج اعلام شده انتخابات هم موضعگیری کرده بود، به نظر شما نبود ِ ایشان در پیوند با رخدادهای ایران حس خواهد شد؟
من فکر می کنم در کوتاه مدت حتما حس خواهد شد برای اینکه شخصیت ایشان شخصیت بسیار برجسته‌ای بود از لحاظ فقهی و نفوذش در روحانیت و وقتی که صحبت می کرد در هرحال برای رژیمی که ادعای دنباله روی از فقه شیعه را دارد، صحبت بالاترین مرجع شیعه نمی تواند بدون دشواری باشد. ولی در دراز مدت به گمان من فقدان ایشان تاثیری نخواهد گذاشت، خاطره ایشان زنده خواهد بود. دلیلش هم اینست که این جنبش، جنبشی نیست که به یک شخص وابسته باشد یا حتی رهبری واحدی داشته باشد. همین چند روز پیش با یک روزنامه آلمانی از ساخت اینترنتی رهبری صحبت کردم، که در مفهوم واقعی، جنبش نه تنها از اینترنت استفاده می کند بلکه مثل اینترنت که رهبر واحدی ندارد و مرکز واحدی ندارد، رهبری‌اش افقی است و نه عمودی. به همین خاطر هیچ یک نفری نمی تواند این جنبش را به گمان من از حرکت باز دارد. علت دیگرش هم اینست که ریشه اساسی جنبش فعلی، یک تضاد اساسی است که بین مردم و رژیم وجود دارد. مردم می خواهند زندگی عادی قرن بیست و یکی داشته باشند و رژیم می خواهد با احکامی که متعلق به اعصار قدیم است، بر آنها حکومت کند. مردم خودشان را عاقل و بالغ می دانند و این رژیم آنها را صغیر می داند و فکر می کند که ولایت لازم دارند.
آیت الله منتظری همیشه در طول این شش ماه گذشته به عنوان یک ناظر و مرجع تقلید اظهار نظر کرده و خودش را هیچ گاه به عنوان بخشی از این جنبش به شمار نیاورده است. اما آقای کروبی و آقای موسوی روز دوشنبه را به عنوان روز عزای عمومی اعلام کردند. فکر می کنید این مخالفان دولت به پشتیبانی آقای منتظری تکیه می کردند؟
من فکر می کنم که حتما به حمایت آیت الله منتظری هم مستحضر بودند و هم متکی بودند. ولی این به آن معنا نیست که اگر این حمایت نباشد این دو نفر می توانند طعمه رژیم شوند.
من فکر می کنم حمایت آیت الله منتظری به این لحاظ اهمیت داشت که خود ایشان مستحضر به حمایت مردم بودند. آخوندهای درباری امروز که طرفداران رژیم هستند و هر روز به زبانی واقعا شگفت انگیز تر از لحاظ تعریف و تمجید از رژیم صحبت می کنند و از آقای خامنه‌ای صحبت می کنند، می بینیم که آن تاثیر را ندارد برای این که آنها از حمایت مردمی برخوردار نیستند. حمایت آیت الله منتظری به این لحاظ اهمیت داشت که مستحضر به حمایت مردم بود. نمونه شخصیت ایشان نمونه‌ای است که در تاریخ ما خواهد ماند و نقش بسیار مهمی خواهد داشت. ما نداریم یا واقعا کم داریم کسی که تا دو قدمی قدرت رسیده باشد -آنچنان که آیت الله منتظری جانشین آقای خمینی قلمداد شود- و بعد ببیند که جوان‌های مردم را در زندان اعدام دسته جمعی می کنند، حاضر نشود حتی برای چند ماه سکوت کند. تمام این جبروت سیاسی را که این آقایان فعلی برایش آن هر کاری می کنند، می توانست از آن خود داشته باشد، ولی همه را واگذاشت برای اینکه معتقد بود حق را باید گفت.
در میان مخالفان ایشان در زمان حیات از جمله رهبر جمهوری اسلامی پیام تسلیت فرستادند. چنانچه هنگام برگزاری مراسم برای ایشان، احساسات عمومی بخواهد دچار یک جوششی شود، آیا فکر می کنید کسانی که امروز در راس قدرت هستند و با نظرات آیت الله منتظری مخالف اند، اجازه دهند تظاهرات برگزار شود؟
من فکر نمی کنم رژیم بتواند جلویش را بگیرد. اتفاقا اگر اعلامیه هایی هم می دهند دقیقا برای این است که از معرکه پس نمانند ولی در واقع همین رژیم است که الان ۲۵ سال است که ایشان را عملا در حبس و حصر نگاه داشته بود.
عباس میلانی استاد علوم سیاسی و مدیر برنامه مطالعات ایرانی در دانشگاه استانفورد آمریکا، در گفت و گو با رادیو فردا، می گوید با درگذشت آیت الله منتظری، موج جنبش سبز فرو نمی نشیند.
عباس میلانی، ابتدا درباره مراتب آشنایی‌اش با آیت الله منتظری چنین می گوید:
من اول بار که خدمت ایشان رسیدم در زندان اوین در بند یک در سال ۱۹۷۷ بود. من شش ماه در آن بند بودم و در این شش ماه ایشان، آیت الله طالقانی و دیگران بودند ولی شخصیت ایشان همان وقت معلوم بود که اصلح همه این آقایان است. برای اینکه وقتی فضا باز شد و به این‌ها اجازه نماز جمعه داده شد، ما دیدیم که پیش نمازی که انتخاب کردند، آیت الله منتظری بود. یعنی حتی دو سال و نیم قبل از انقلاب، در جمع رهبران بعدی انقلاب معلوم که اصلح و اعلم ایشان هستند.
آقای میلانی، از آنجا که آیت الله منتظری هنگامی دار فانی را وداع می گوید که از نقطه نظر سیاسی اوضاع کشور دستخوش جدال‌های لفظی پس از انتخابات است و ماجراهای اعتراض‌های مردم و سرکوبی ها؛ با توجه به اینکه ایشان درباره نتایج اعلام شده انتخابات هم موضعگیری کرده بود، به نظر شما نبود ِ ایشان در پیوند با رخدادهای ایران حس خواهد شد؟
من فکر می کنم در کوتاه مدت حتما حس خواهد شد برای اینکه شخصیت ایشان شخصیت بسیار برجسته‌ای بود از لحاظ فقهی و نفوذش در روحانیت و وقتی که صحبت می کرد در هرحال برای رژیمی که ادعای دنباله روی از فقه شیعه را دارد، صحبت بالاترین مرجع شیعه نمی تواند بدون دشواری باشد. ولی در دراز مدت به گمان من فقدان ایشان تاثیری نخواهد گذاشت، خاطره ایشان زنده خواهد بود. دلیلش هم اینست که این جنبش، جنبشی نیست که به یک شخص وابسته باشد یا حتی رهبری واحدی داشته باشد. همین چند روز پیش با یک روزنامه آلمانی از ساخت اینترنتی رهبری صحبت کردم، که در مفهوم واقعی، جنبش نه تنها از اینترنت استفاده می کند بلکه مثل اینترنت که رهبر واحدی ندارد و مرکز واحدی ندارد، رهبری‌اش افقی است و نه عمودی. به همین خاطر هیچ یک نفری نمی تواند این جنبش را به گمان من از حرکت باز دارد. علت دیگرش هم اینست که ریشه اساسی جنبش فعلی، یک تضاد اساسی است که بین مردم و رژیم وجود دارد. مردم می خواهند زندگی عادی قرن بیست و یکی داشته باشند و رژیم می خواهد با احکامی که متعلق به اعصار قدیم است، بر آنها حکومت کند. مردم خودشان را عاقل و بالغ می دانند و این رژیم آنها را صغیر می داند و فکر می کند که ولایت لازم دارند.
آیت الله منتظری همیشه در طول این شش ماه گذشته به عنوان یک ناظر و مرجع تقلید اظهار نظر کرده و خودش را هیچ گاه به عنوان بخشی از این جنبش به شمار نیاورده است. اما آقای کروبی و آقای موسوی روز دوشنبه را به عنوان روز عزای عمومی اعلام کردند. فکر می کنید این مخالفان دولت به پشتیبانی آقای منتظری تکیه می کردند؟
من فکر می کنم که حتما به حمایت آیت الله منتظری هم مستحضر بودند و هم متکی بودند. ولی این به آن معنا نیست که اگر این حمایت نباشد این دو نفر می توانند طعمه رژیم شوند.
من فکر می کنم حمایت آیت الله منتظری به این لحاظ اهمیت داشت که خود ایشان مستحضر به حمایت مردم بودند. آخوندهای درباری امروز که طرفداران رژیم هستند و هر روز به زبانی واقعا شگفت انگیز تر از لحاظ تعریف و تمجید از رژیم صحبت می کنند و از آقای خامنه‌ای صحبت می کنند، می بینیم که آن تاثیر را ندارد برای این که آنها از حمایت مردمی برخوردار نیستند. حمایت آیت الله منتظری به این لحاظ اهمیت داشت که مستحضر به حمایت مردم بود. نمونه شخصیت ایشان نمونه‌ای است که در تاریخ ما خواهد ماند و نقش بسیار مهمی خواهد داشت. ما نداریم یا واقعا کم داریم کسی که تا دو قدمی قدرت رسیده باشد -آنچنان که آیت الله منتظری جانشین آقای خمینی قلمداد شود- و بعد ببیند که جوان‌های مردم را در زندان اعدام دسته جمعی می کنند، حاضر نشود حتی برای چند ماه سکوت کند. تمام این جبروت سیاسی را که این آقایان فعلی برایش آن هر کاری می کنند، می توانست از آن خود داشته باشد، ولی همه را واگذاشت برای اینکه معتقد بود حق را باید گفت.
در میان مخالفان ایشان در زمان حیات از جمله رهبر جمهوری اسلامی پیام تسلیت فرستادند. چنانچه هنگام برگزاری مراسم برای ایشان، احساسات عمومی بخواهد دچار یک جوششی شود، آیا فکر می کنید کسانی که امروز در راس قدرت هستند و با نظرات آیت الله منتظری مخالف اند، اجازه دهند تظاهرات برگزار شود؟
من فکر نمی کنم رژیم بتواند جلویش را بگیرد. اتفاقا اگر اعلامیه هایی هم می دهند دقیقا برای این است که از معرکه پس نمانند ولی در واقع همین رژیم است که الان ۲۵ سال است که ایشان را عملا در حبس و حصر نگاه داشته بود.
