چهار سال پیش وقتی شرکت نروژی آکرکاورنر به دلیل تحریم های قطعنامه سوم شورای امنیت از پارس جنوبی پا پس کشید، دولت محمود احمدی نژاد که معتقد بود این قطعنامه ها کاغذ پاره اند، بدون معطلی و بی هیچ مناقصه ای پروژه توسعه فازهای ۱۵ و ۱۶ پارس جنوبی را به قرارگاه سازندگی خاتم الانبیاء وابسته به سپاه پاسداران سپرد؛ قراردادی به ارزش دو میلیارد و یکصد میلیون دلار. منتقدان گفتند این قرارگاه هیچ تجربه ای در صنعت گاز و نفت ندارد و منابع کافی هم در این حدود در اختیارش نیست. اما دولت همه انتقادها را بی پاسخ گذاشت.
بعدها مشکلات یکی یکی از راه رسیدند. کمبود منابع مالی لازم یکی از آنها بود و البته تخصص های لازم در این سطح. حالا درست در زمانی که طبق قرارداد باید پروژه تحویل شود، قرارگاه سپاه، اعلام انصراف کرده است. علت را هم تحریم های دور چهارم شورای امنیت اعلام می کند. اما آیا این علت واقعی عقب نشینی سپاه از پارس جنوبی است؟
هوشنگ حسن یاری، کارشناس امور استراتژیک کالج نظامی کانادا زاویه های دیگری را در این ماجرا دخیل می داند و به رادیو فردا می گوید: «آیا اساساً سپاه از نظر تخصصی، توان فنی و علمی را داشته و دارد که وارد برنامه های توسعه بسیار پیچیده ای نظیر نفت و گاز شود یا نه؟ مسئله ای که باید به آن توجه کرد، تامین منابع مالی است. آیا سپاه قادر بود که چنین منابعی را تامین کند و یا نه؟»
عده ای به صراحت طرح مسئله تحریم ها را در واقع پوششی بر ناتوانی فنی، تخصصی و اقتصادی شرکت های وابسته به سپاه می دانند.
احمد علوی، اقتصاد دان و استاد دانشگاه استکهلم سوئد به رادیو فردا می گوید: «به نظر من انگیزه اصلی این که قرارگاه خاتم الانبیاء از این پروژه عقب نشینی می کند، محدودیت و ظرفیت سازمانی، تشکیلاتی و مالی آن است و کمتر با داستان تحریم ها ارتباط دارد. برای اینکه مسئله تحریم ها پیش از این هم مطرح بود. من گمان می کنم به خاطر کسری بودجه شدید دولت و مشکلات اقتصادی، دولت نمی تواند تامین کند. بنابراین نتوانسته در عمل آن پروژه ها را به اجرا برساند و در نتیجه دارد عقب نشینی می کند. برای اینکه این ناتوانی آشکار نشود، بهترین توجیهی که می شود برای پنهان کردن این ناتوانی عرضه کرد، همین مسئله سیاسی است در اینجا.»
با این وصف عقب نشینی ناشی از به گفته کارشناسان ناتوانی فنی و مالی چه پیامی برای منتقدان فعالیت های اقتصادی بی رقیب سپاه در ایران خواهد داشت؟
هوشنگ حسن یاری می گوید: «این به اعتقاد من به موقعیت سپاه می تواند ضربه جدی وارد کند و زمینه های دیگری را هم که سپاه در آنها وارد شده، مورد سئوال قرار دهد. این می تواند موقعیت اشخاصی را که منتقد کارهای اقتصادی سپاه هستند، تقویت کند. یک بیان بسیار ساده و قابل درک این است که سپاه این توانایی را ندارد که در حداقل این زمینه وارد شود. در نتیجه این فضا را برای سئوالات دیگری باز می کند. مثلاً در زمینه لوله گازی که قرار است گاز ایران را به پاکستان و احتمالاً در آینده دورتری به هند ببرد.»
اما این تنها پروژه سپاه در عرصه نفت و گاز ایران نیست و این پرسش مطرح است که اگر آن‌گونه که کارشناسان می گویند، سپاه از به پایان بردن این پروژه ناتوان بوده، تکلیف سایر پروژه های میلیاردی و حساس این نهاد نظامی چه خواهد بود؟
احمد علوی می گوید: «ما می دانیم که برای اجرای این پروژه با این شکل و با این سطح گسترده احتیاج داریم به نیروی کار متخصص، به یک تشکیلات موثر و کارآ. و افزون بر آن منابع مالی باید وجود داشته باشد که بتواند آن را تامین کند. در شرایط رکود اقتصادی می دانیم این منابع محدود و محدودتر می شود. بنابراین اگر داستان پارس جنوبی به اینجا کشیده، بعید نیست که سرنوشت سایر پروژه ها هم همین باشد. من یادآوری می کنم که دولت الان برای پرداخت بدهی هایش به بسیاری از پیمانکاران، مانده. بسیاری از پیمانکاران به دلیل اینکه دولت بدهی های آنها را نداده، کارگران و کارمندان شان را دارند اخراج می کنند. بسیاری از پیمانکاری ها ورشکست شده اند.»
آیا با این اوصاف، سپاه از خیر این عرصه های سودآور به نفع شرکت های متخصص خواهد گذشت؟
هوشنگ حسن یاری در پاسخ به این پرسش می گوید: «نه. به نظر من خیلی بعید است چنین امری در آینده بسیار نزدیک صورت بگیرد. به خاطر اینکه ورود سپاه به این زمینه ها، منابع مالی تقریباً بیکرانی را در اختیار سپاه قرار می دهد و باعث می شود که دست سپاه باز باشد در زمینه های دیگری. از طرف دیگر باید دید که آیا اساساً این تحریم ها در نبودِ حضور سپاه در این بخش ها کمتر تاثیر خواهند گذاشت یا نه؟ به نظر من چنین نخواهد بود. به خاطر اینکه اگر نگاه کنیم به خصوص به تحریم های یک جانبه و یا چندجانبه ای که به وسیله ایالات متحده آمریکا و یا آمریکا و اروپا علیه جمهوری اسلامی ایران اعمال می کنند، می بینیم که بخش نفت و گاز هم به نوعی مورد تحریم قرار می گیرند. در نتیجه نبودِ سپاه هم مسئله ای را حل نخواهد کرد.»
با درنظر گرفتن مخالفت های برخی نمایندگان در مجلس شورای اسلامی با حضور بدون رعایت روش های قانونی واگذاری پروژه ها به سپاه در اقتصاد ایران و به ویژه نفت و مخابرات، به نظر می آید که دامنه انتقادات از این هم می تواند گسترده تر شود.
بعدها مشکلات یکی یکی از راه رسیدند. کمبود منابع مالی لازم یکی از آنها بود و البته تخصص های لازم در این سطح. حالا درست در زمانی که طبق قرارداد باید پروژه تحویل شود، قرارگاه سپاه، اعلام انصراف کرده است. علت را هم تحریم های دور چهارم شورای امنیت اعلام می کند. اما آیا این علت واقعی عقب نشینی سپاه از پارس جنوبی است؟
هوشنگ حسن یاری، کارشناس امور استراتژیک کالج نظامی کانادا زاویه های دیگری را در این ماجرا دخیل می داند و به رادیو فردا می گوید: «آیا اساساً سپاه از نظر تخصصی، توان فنی و علمی را داشته و دارد که وارد برنامه های توسعه بسیار پیچیده ای نظیر نفت و گاز شود یا نه؟ مسئله ای که باید به آن توجه کرد، تامین منابع مالی است. آیا سپاه قادر بود که چنین منابعی را تامین کند و یا نه؟»
عده ای به صراحت طرح مسئله تحریم ها را در واقع پوششی بر ناتوانی فنی، تخصصی و اقتصادی شرکت های وابسته به سپاه می دانند.
احمد علوی، اقتصاد دان و استاد دانشگاه استکهلم سوئد به رادیو فردا می گوید: «به نظر من انگیزه اصلی این که قرارگاه خاتم الانبیاء از این پروژه عقب نشینی می کند، محدودیت و ظرفیت سازمانی، تشکیلاتی و مالی آن است و کمتر با داستان تحریم ها ارتباط دارد. برای اینکه مسئله تحریم ها پیش از این هم مطرح بود. من گمان می کنم به خاطر کسری بودجه شدید دولت و مشکلات اقتصادی، دولت نمی تواند تامین کند. بنابراین نتوانسته در عمل آن پروژه ها را به اجرا برساند و در نتیجه دارد عقب نشینی می کند. برای اینکه این ناتوانی آشکار نشود، بهترین توجیهی که می شود برای پنهان کردن این ناتوانی عرضه کرد، همین مسئله سیاسی است در اینجا.»
با این وصف عقب نشینی ناشی از به گفته کارشناسان ناتوانی فنی و مالی چه پیامی برای منتقدان فعالیت های اقتصادی بی رقیب سپاه در ایران خواهد داشت؟
هوشنگ حسن یاری می گوید: «این به اعتقاد من به موقعیت سپاه می تواند ضربه جدی وارد کند و زمینه های دیگری را هم که سپاه در آنها وارد شده، مورد سئوال قرار دهد. این می تواند موقعیت اشخاصی را که منتقد کارهای اقتصادی سپاه هستند، تقویت کند. یک بیان بسیار ساده و قابل درک این است که سپاه این توانایی را ندارد که در حداقل این زمینه وارد شود. در نتیجه این فضا را برای سئوالات دیگری باز می کند. مثلاً در زمینه لوله گازی که قرار است گاز ایران را به پاکستان و احتمالاً در آینده دورتری به هند ببرد.»
اما این تنها پروژه سپاه در عرصه نفت و گاز ایران نیست و این پرسش مطرح است که اگر آن‌گونه که کارشناسان می گویند، سپاه از به پایان بردن این پروژه ناتوان بوده، تکلیف سایر پروژه های میلیاردی و حساس این نهاد نظامی چه خواهد بود؟
احمد علوی می گوید: «ما می دانیم که برای اجرای این پروژه با این شکل و با این سطح گسترده احتیاج داریم به نیروی کار متخصص، به یک تشکیلات موثر و کارآ. و افزون بر آن منابع مالی باید وجود داشته باشد که بتواند آن را تامین کند. در شرایط رکود اقتصادی می دانیم این منابع محدود و محدودتر می شود. بنابراین اگر داستان پارس جنوبی به اینجا کشیده، بعید نیست که سرنوشت سایر پروژه ها هم همین باشد. من یادآوری می کنم که دولت الان برای پرداخت بدهی هایش به بسیاری از پیمانکاران، مانده. بسیاری از پیمانکاران به دلیل اینکه دولت بدهی های آنها را نداده، کارگران و کارمندان شان را دارند اخراج می کنند. بسیاری از پیمانکاری ها ورشکست شده اند.»
آیا با این اوصاف، سپاه از خیر این عرصه های سودآور به نفع شرکت های متخصص خواهد گذشت؟
هوشنگ حسن یاری در پاسخ به این پرسش می گوید: «نه. به نظر من خیلی بعید است چنین امری در آینده بسیار نزدیک صورت بگیرد. به خاطر اینکه ورود سپاه به این زمینه ها، منابع مالی تقریباً بیکرانی را در اختیار سپاه قرار می دهد و باعث می شود که دست سپاه باز باشد در زمینه های دیگری. از طرف دیگر باید دید که آیا اساساً این تحریم ها در نبودِ حضور سپاه در این بخش ها کمتر تاثیر خواهند گذاشت یا نه؟ به نظر من چنین نخواهد بود. به خاطر اینکه اگر نگاه کنیم به خصوص به تحریم های یک جانبه و یا چندجانبه ای که به وسیله ایالات متحده آمریکا و یا آمریکا و اروپا علیه جمهوری اسلامی ایران اعمال می کنند، می بینیم که بخش نفت و گاز هم به نوعی مورد تحریم قرار می گیرند. در نتیجه نبودِ سپاه هم مسئله ای را حل نخواهد کرد.»
با درنظر گرفتن مخالفت های برخی نمایندگان در مجلس شورای اسلامی با حضور بدون رعایت روش های قانونی واگذاری پروژه ها به سپاه در اقتصاد ایران و به ویژه نفت و مخابرات، به نظر می آید که دامنه انتقادات از این هم می تواند گسترده تر شود.
