پیشاپیش شانزده آذر، روز دانشجو، در محافل سیاسی ایران ابراز نگرانی‌هایی درباره احتمال بروز خشونت در اعتراض‌ها و تظاهرات احتمالی این روز شنیده می‌شود. اینها همزمان است با بازداشت‌های گسترده دانشجویان و برخوردهای کمیته‌های انضباطی با آنان و صدور حکم‌های حبس برای فعالان دانشجویی که نهادهای بین‌المللی مدافع حقوق بشر را بر آن واداشته از جمهوری اسلامی ایران بخواهند این روند را متوقف کنند.
به رغم افزایش این گونه فشارها، اعتراض‌های دانشجویان از آغاز مهرماه تاکنون در دانشگاه‌های سراسر ایران با اهداف صنفی و سیاسی از جمله ابطال نتیجه اعلام شده‌ی انتخابات، همچنان ادامه یافته است.
نگرانی از احتمال بروز خشونت را در تازه‌ترین بیانیه میرحسین موسوی، نامزد معترض انتخابات دهمین دوره ریاست جمهوری ایران و چهره شاخص آنچه «جنبش سبز امید» نام گرفته، می‌توان دید.
در هفته بسیج، نخست وزیر سابق ایران در دهه اول انقلاب، خطاب به بسیجیان هشدار داد که آنها نباید رو در روی مردم قرار گیرند و افزود: «قرار نبود بسیج به نیروی مزدور حکومت تبدیل شود.» اما این گفته‌ها مانع از آن نشد که در روز پنجشنبه عده‌ای از بسیجیان با تجمع در محل اقامت مهدی کروبی در قم شعار «مرگ بر منافق و ضد ولایت فقیه» سر دهند.
در آستانه:
افزون بر این دفتر تحکیم، وحدت گسترده‌ترین تشکل سراسری دانشجویان تحول‌طلب هم در بیانیه‌ای به مناسبت آغاز آذرماه، ماه یادآور مبارزات دانشجویی ایران بر لزوم گسترش مشی ِ مسالمت آمیز -که به گفته این تشکل- نوید پیروزی گل بر گلوله است، تاکید کرد و از مردم خواست از آنچه «تند شدن فضا به سود رادیکالیزم سرکوب‌گر» است، جلوگیری کنند. پیش از اینها هم شورای فعالان ملی مذهبی در بیانیه‌ای درباره طرح شعارها و مطالبات حداکثری به ویژه در میان فعالان سیاسی خارج از کشور هشدار داده بود.
علت این ابراز نگرانی‌ها چیست؟
در روز شانزده آذر چگونه می‌توان جلوی بروز خشونت حکومتی و خشونت متقابل در میان معترضان را گرفت؟ در برنامه این هفته دیدگاه‌ها، این پرسش‌ها را با دو فعال و تحلیلگر سیاسی در میان گذاشتیم: با محسن سازگارا، از چهره‌های شاخص حامی «جنبش سبز» در واشینگتن و امیر خرم، عضو شورای مرکزی و دفتر سیاسی نهضت آزادی ایران در تهران.
- آقای موسوی از بسیج می‌خواهند که رو در روی مردم قرار نگیرد و همزمان در ایران ابراز نگرانی‌هایی می‌شود که نکند معترضان دست به خشونت متقابل بزنند. با توجه به این که گروه‌های معترض ارتباط تشکیلاتی منسجمی ندارند و آن‌طوری که گفته می‌شود به طور افقی به هم متصل‌اند، چگونه می‌شود جلوی بروز خشونت را گرفت؟
امیر خرم: ببینیم چرا به نفع جنبش سبز نیست که به سمت خشونت روی بیاورد؟ دو نکته را شما گفتید؛ یکی اشاره‌ای بود که آقای موسوی در بیانیه اخیر خود خطاب به بسیجی‌ها اعلام کردند. این رسالت بسیج نبود که به جزئی از ماشین سرکوب حکومت تبدیل شود. این سوء ا ستفاده از بسیج است. اما چگونه می‌شود از رشد تفکر مبتنی بر خشونت متقابل جلوگیری کرد؟ یکی از ممیزه‌هایی جنبش سبز در مقایسه با جنبش‌های پیش از آن، یک شبکه مجازی گسترده است. در شرایطی که شبکه‌های اطلاع رسانی قفل است و اطلاع‌رسانی از آنها برای جنبش سبز مقدور نیست، در فضای مجازی یک شبکه اطلاع رسانی به صورت خودجوش پاگرفته و به‌شدت فعال است.
آقای خرم معتقد است که دلایل در پیوند با زیان‌های روی آوردن به خشونت را می‌شود از طریق این شبکه به اطلاع دیگران رساند و جلوی گسترش خشونت را گرفت.
- آقای سازگارا شبکه مجازی ارتباطی که آقای خرم به آن اشاره می‌کنند، آیا برای مهار خشونت کافی است؟
محسن سازگارا: به تنهایی طبیعتاً نه. ولی جنبش سبز به خوبی نشان داده که تا الان در عمر پنج ماه و نیمه خود، دیسیپلین مبارزات بی‌خشونت را رعایت می‌کند.
به گفته آقای سازگارا، به دلیل اینکه چهره‌های شاخص جنبش سبز، سازمان‌های سیاسی، سازمان‌های دانشجویی و اجتماعی، حفظ «دیسیپلین» مبارزه بدون خشونت را تایید می‌کنند، کسانی که دست اندرکاراند، به خوبی پیام را می‌گیرند و رعایت می‌کنند.
- آقای سازگارا با اشاره به اینکه برای نخستین بار در طول مبارزه‌های اجتماعی و سیاسی، تظاهرات میلیونی برپا شده است بدون اینکه روحانیت یا حزب خاصی درگیر شده باشد، می‌افزاید کادرهای فعال جنبش سبز ساز و کار مبارزات بی خشونت را می‌شناسند و آن را به کار می‌برند.
- آقای خرم! در آستانه شانزدهم آذر است که بیشتر شاهد این ابراز نگرانی‌ها می‌شویم. تشکلی که شما در آن فعالیت دارید، نهضت آزادی ایران، از تمایز میان ۱۶ آذر، روز قدس و ۱۳ آبان سخن گفته است. با این توصیه‌ها و توضیحات آقای سازگارا، آیا پیشنهاد شما هنوز مد نظر دانشجویان است که اعتراض‌های خود را روز ۱۶ آذر به صحن دانشگاه محدود کنند؟
امیر خرم: تحلیل من این است که حکومت ایران در طول سی سال گذشته تجربه دو نوع برخورد را کسب کرده است و روش‌ها و شیوه‌های آن را یاد گرفته است. یکی از آنها برخورد با اعتراض‌های گروه‌های سیاسی و اپوزیسیون است. در مورد آنها شیوه ای را که آموخته و برای آن کارکرد مثبت داشته این بوده که دفاتر آنها را ببندد و روزنامه‌هایشان را تعطیل کند، بعد هم اتهامات سنگین و حکم... و سعی کند که آنها را خفه و کنترل کند. تجربه دومی که حکومت ما در طول این سال‌ها به دست آورده، برخورد با شورش‌های خیابانی است.
حکومت تجربه برخورد با این نوع جنبش را ندارد، کوشش می‌کند جنبش را ببرد به سوی شورش‌های خیابانی. وقتی تبدیل به شورش‌های خیابانی شود، به دلیل این که تجربه برخورد با آن نوع شورش‌های خیابانی را دارد، می‌تواند از روش‌های مربوط استفاده کند.
امیر خرم
آقای خرم بر این باور است که سیستم امنیتی حکومت در ایران مانند همه سیستم‌های امنیتی در جهان می‌تواند از واکنش‌های خشونت آمیز به سود خود استفاده کند. وی با اشاره به بیانیه نهضت آزادی ایران، به دانشجویان توصیه می‌کند که شعارهایی که می‌دهند در راستای جنبش سبز باشد و خواسته‌ها و مطالبات شان در حد سقف جنبش سبز در شرایط ممکن باشد؛ «ما باید سطح مطالبات مان را با امکانات و شرایط جنبش سبز منطبق کنیم. تلاش ما این است که از راه‌های مختلف به گروه‌های دانشجویی این پیام را برسانیم. دفتر تحکیم وحدت هم بیانیه‌ای مشابه بیانه ما صادر کرد و به دانشجویان همین هشدارها را داد.»
آقای سازگارا! آیا این بیانیه‌ها برای این که دانشجویان در ۱۶ آذر، اعتراض خود را به صجن دانشگاه‌ها محدود کنند، فکر می‌کنید موثر واقع شود؟ استدلال آنها این است که ۱۳ آبان و روز قدس، خود دولت اعلام می‌کند که مردم بیایند در خیابان‌ها تظاهرات کنند. در صورتی که روز دانشجو چنین دعوتی به عمل نمی‌آید. حکومت می‌تواند سرکوب را موجه کند؟
برای رسیدن به دموکراسی و یک جامعه مبتنی بر صلح و آرامش و مدارا و رعایت حقوق دیگران نمی‌شود با خشونت و نفی دیگری حرکت کرد. گروه‌های مختلف اجتماعی با سلیقه‌های مختلف، طیف‌های گوناگون سیاسی، دینی و اجتماعی خیلی خوب کنار همدیگر با حفظ اختلافات شان حرکت می‌کنند . این خشونت پرهیزی در جنبش سبز وجود دارد.
محسن سازگارا
محسن سازگارا با اشاره به اینکه دانشجویان از طرفداران حکومت نیز دعوت کرده‌اند که به طور مسالمت آمیز مراسم خود را اجرا کنند، می‌گوید در صورت حمله نیروهای امنیتی به دانشجویان، آنها نه درگیر خواهند شد و نه اجازه خواهند داد که آنها را کتک بزنند بلکه پراکنده خواهند شد. وی می‌افزاید اگر تظاهرات به سطح شهرها کشیده شود، تقصیرکار اصلی حکومت خواهد بود.
امیر خرم به دلایل زیان‌های خشونت علیه جنبش سبز اشاره می‌کند و می‌گوید: دموکراسی یعنی تغییر در شیوه‌های رفتاری حاکمان، نه الزاماً تغییر در افراد حاکم. اگر ما به خشونت روی بیاوریم به این معنی است که خشونت طلبان توانسته اند شیوه‌های خود را بر ما تحمیل کنند. ماندگاری حکومت‌ها نتیجه دو عامل است: مشروعیت و کارآمدی. حکومت‌ها برای ماندگاری خود به حداقلی از حاصل ضرب این دو عامل نیاز دارند.
به گفته آقای خرم خشونت از ابزارهای سرکوب برای جایگزینی ضعف مشروعیت و کارآمدی خود استفاده می‌کند و استفاده گسترده و مستمر از آن ماندگاری حکومت را کوتاه تر می‌کند.
محسن سازگارا با اشاره به این که در ۱۶ آذر امسال «نباید کتک خورد»، می‌افزاید: عدم خشونت به معنی کتک خوردن نیست.
وی بر این باور است که وقتی جنبشی در مقابل حکومت خشونت‌ورز، دیسیپلین مبارزه بدون خشونت را حفظ می‌کند، ضربه آنها را چند برابر بیشتر به خودشان بر می‌گرداند.
