اختلافات اصولگرایانه، دستورات ولایی؛ آیا «وحدت» ایجاد می‌شود؟

رهبر جمهوری اسلامی ایران می گوید از شورای نگهبان خواسته با مشخص کردن موارد اختلاف میان مجلس و دولت حدود اختیارات قوا را معین کند تا تفکیک قوا که اصل قانون اساسی است، تحقق یابد. وی همچنین در دیدار با مسئولان و کارگزاران نظام افزود اختلاف عقاید فاجعه نیست اما تبدیل کردن این اختلافات به شکاف های غیرقابل پر شدن و زخم های غیرقابل علاج خطای بسیار بزرگی است. در ماه های گذشته نمایندگان اصول گرای منتقد در مجلس دولت را متهم کردند با عدم اجرای مصوبات مجلس، قانون را زیر پا می گذارد. از موارد مهم اختلاف هدفمند کردن یارانه ها، سرنوشت دانشگاه آزاد و متروی تهران بوده است. به رغم توصیه های رهبر، اختلافات ادامه یافته و شدت یافتن رویارویی اصولگرایان با رهبران اصلاح گرا در پی اعتراض های ۱۴ ماه گذشته موجب کنار گذاشتن اختلافات نشده است.



توانایی رهبر جمهوری اسلامی ایران در پایان دادن به این کشمکش ها در چه حد است؟

پرسش برنامه این هفته دیدگاه ها از سه میهمان برنامه: محسن سازگارا، فعال سیاسی از مرکز مطالعات ایران معاصر در واشنگتن و در همین شهر امیر حسین گنج بخش، فعال سیاسی عضو جمهوریخواهان ملی ایران و در لندن، فرخ نگهدار، تحلیلگر و فعال سیاسی.

محسن سازگارا ارزیابی خود را به این گونه بیان می کند: «جمهوری اسلامی از روز نخست چاره ای جز تقسیم بر دو نداشته. از همان روز اول از فردای پیروزی انقلاب دائماً اول غیرمسلمانان را حذف کردند و بعد داخل مسلمانان شروع شد به زد و خورد. الان نوبت احمدی نژاد وعلی لاریجانی شده. این چیزی که آقای خامنه ای می گوید، آقای خمینی هم یک عمر می نشست و می گفت همه با هم، انبیاء هم با هم اختلاف نمی کردند، اما این اصل ساده را آقای خمینی هم حواسش نبود که آدمیزاد اگر قدرت طلبی نداشته باشد اختلاف سلیقه را با روش دموکراتیک با رای و رای گیری حل می کنند. وقتی نباشد، این مسائل پیش می آید. مشکل آقای خامنه ای این‌ست که لشگری که دورش جمع شده اند آدم هایی هستند که اتفاقاً بر سر قدرت و ثروت در حکومت فاسدی که به وجود آمده، می خواهند همدیگر را از صحنه روزگار حذف کنند. اما اشکال دوم این‌ست که ایشان نه نفوذ کلمه ای بین این لشگر پشت سر خودش دارد و نه می تواند این ها را کمی آرام کند. دیگر اخیراً حتی دست به دامن امام زمان شده. اما فایده ای نکرده. این فرمایشات ایشان به نظر من فایده ای هم نخواهد کرد و تقسیم بر دو کماکان ادامه خواهد داشت.

امیرحسین گنج بخش، در پاسخ به این پرسش که پیامدهای پس از انتخابات تا چه اندازه بر اقتدار رهبر افزوده یا از آن کاسته، می گوید: ولایت فقیه مسئول تقسیم رانت قدرت و ثروت در جمهوری اسلامی است. یعنی کسی است که تصمیم می گیرد در این زمینه. به همین دلیل هم زمانی احساس خطر کند که این قدرت از ایشان سلب می شود، کودتای انتخاباتی هم می کند. یعنی اگر آقای موسوی می توانست پایه مشروعیتی اعلام کند که این قدرت را از ولایت فقیه بگیرد. کاری که آقای خامنه ای باید بکند این‌ست که نگذارد روابط بین خودی ها حالت قانونمند بگیرد بلکه این خودی ها باید حمله کنند و همدیگر را حذف کنند تا ایشان نقش تقسیم کننده قدرت را بازی کند. به این معنا اقتدار ایشان نه تنها کم نشده بلکه بیشتر هم شده. اما یک پایه اساسی همیشه قدرتمندان در جست‌وجویش هستند این‌ست که سعی می کنند افکار عمومی را با خودشان یکی کنند. این اشکال مختلف دارد، اشکال فاشیستی، اشکال سوسیالیستی و اشکال مسلکی. در این زمینه ایشان شکست بزرگی خورده و این شکست را جنبش سبز به او تحمیل کرده. آنچه آقای خمینی در این زمینه داشت، ایشان به صفر رسانده.

فرخ نگهدار نیز در همین زمینه اظهار می دارد: روندهایی که بعد از ۲۲ خرداد شروع شده، رای مردم قطعاً وسیله ای خواهد بود برای سازماندهی مراحل بعدی قدرت، گرچه با فشار زیاد جلوی مداخله مردم گرفته شد. من پیش بینی می کنم جمهوری اسلامی دیگر قادر نیست در آینده بدون مراجعه به انتخابات مناسبات قدرت را با هم تقسیم کنند. این از دوم خرداد شروع شد. دومین تغییری که در ۲۲ خرداد به وجود آمد این‌ست که این تصور که ما همگی می توانیم تحت رهبری واحد متحد باشیم، به تدریج از بین رفته. وقتی مجبور می شود به دفعات در مورد یک موضوع دانشگاه آزاد و یا هدفمندکردن یارانه ها دخالت کند و حکم صادر کند، و وقتی هر روز مشکل پشت مشکل در مناسبات بین مجلس و دولت به وجود می آید، آن تعریف ولایت فقیه، دیگر محلی از اعراب ندارد. حالت صوری اش باقی مانده. روند جمهوری اسلامی روند واگرایی است. روند واقعی بازشدن جمهوری اسلامی ایران و افزایش گسل ها و خلل و فرجها درون این سیستم است.

آقای نگهدار بر این باور است که با نزدیک شدن به دوران انتخابات امکان حضور مردم و امکان به دست آوردن حق رای آزادانه از جانب مردم افزایش می یابد و در درون سیستم شکاف ها به طرفی نمی رود که قابل حل باشد.

آقای سازگارا معتقد است با افزوده شدن به مخالفت های مردم و مشکلات کشور دعواهای میان جناح های قدرت شدید تر خواهد شد: «الان سنجش افکار نشان می دهد هشتاد درصد می گویند کلاً ما جمهوری اسلامی نمی خواهیم. ۱۴ درصد می گویند باشد اشکالی ندارد ولی قطعاً آقای احمدی نژاد و آقای خامنه ای را نمی خواهند. شش درصد فقط پشت خامنه ای و احمدی نژاد ایستاده اند.»

• مبنای این نظر سنجی چیست، آقای سازگارا؟

مبنای نظرسنجی من گروه پژوهشگران مستقل اند که نمونه گیری می کنند و در ایران مسائل مختلفی را می پرسند. چکیده یک سلسله نظرسنجی است در طول یک سال گذشته، که الان به این نقطه رسیده. من پژوهش آنها را خلاصه شده بیان می کنم. تقریباً یک چنین نسبتی در جامعه وجود دارد.

آقای سازگارا با اشاره به ساختار حکومتی در ایران نتیجه می گیرد که قدرت رهبر جمهوری اسلامی ناشی از یک قدرت نظامی است و روز به روز بر ناتوانی حکومت در حل مشکلات اقتصادی جامعه افزوده خواهد شد و سرانجام اختلافات میان جناح های قدرت ژرف تر خواهد شد. وی همچنین با پیش بینی آقای نگهدار که جمهوری اسلامی به سمت انتخابات آزاد پیش می رود، ابراز مخالفت می کند: «ترجیح می دهد حتی از خیر انتخابات شوراها هم بگذرد و دو سال عقب بیاندازد مبادا مردم جایی حضور داشته باشند.»

آقای گنج بخش نیز ضمن موافقت با نتیجه گیری محسن سازگارا در زمینه انتخابات می گوید: «رجوع به مردم در شرایط کنونی جزو دستورات این حکومت نیست. ولی ایجاد یک پایگاه پنج درصدی بیشتر برای اینکه ملت را آرام نگاه دارند در برنامه آقای احمدی نژاد بوده که این اواخر با رجوع ملی گرایی و این گونه موضوعات کوشش می کند پایگاه پنج شش درصدی را که دارند کمی گسترش بدهد.» به گفته آقای گنج بخش روش هایی که در طول سی سال گذشته بر جامعه حاکم بوده دیگر موثر نیست.

فرخ نگهدار می گوید بر این باور نیست که حاکمیت جمهوری اسلامی می خواهد «پلورالیزم و تنوع و دموکراسی در کشور برقرار شود. این خواست اجتماعی است. چیزی است که حکومت نمی تواند جلویش را بگیرد.»