مخالفت بخشی از دانشجویان و دانش آموزان با اصلاح قانون کاردر فرانسه زمینه ساز ابتکار همایش‌های شبانه در فضای عمومی توسط شماری از آن‌ها شده است.
شبانه‌های جوانان که از پاریس شروع شد به ده‌ها شهر دیگر فرانسه هم سرایت کرده است. مهم‌ترین محل گردهم آیی جوانان برای بحث و تبادل نظر فضای باز میدان بزرگ جمهوری (ریپابلیک) پاریس است. محلی نمادین بویژه پس از ترورهای ژانویه و نوامبر ۲۰۱۵ که در فاصله بسیار نزدیکی از این میدان اتفاق افتادند و این محل را به مکانی برای ابراز همدردی با قربانیان این رویدادهای تکان دهنده هم تبدیل کردند.
جوانانی که ابتکار همایش‌های شبانه جوانان را مطرح کردند قصد داشتند به این وسیله نارضایتی خود را نسبت به احزاب و سازمان‌های سیاسی و نیز نهادهای رسمی مانند مجلس نمایندگان به نمایش گذارند و همزمان شکل جدیدی از مشارکت مدنی و دمکراسی مستقیم شهروندی را تجربه کنند. استقبال جوانان از این همایش‌ها نشان از نیاز آن‌ها به نوعی دیالوگ جدید مستقیم با جامعه و میان خود دارد.
شبانه‌های جوانان معترض نشست‌های عمومی بسیار ساده و بدون تشریفات است. صد‌ها جوان در فضای آزاد برای گوش دادن بحث‌ها کنار یکدیگر بروی زمین می‌نشینند و در صورت تمایل به بیان نظر خود می‌پردازند. در میدان جمهوری پاریس که مهم‌ترین نشست شبانه در آن تشکیل می‌شود محلی برای بحث‌های «مجمع عمومی» وجود دارد که تعداد زیادی در آن شرکت می‌کنند. کسانی که خواهان بیان نظر خود هستند نام نویسی می‌کنند و اداره کننده جلسه به نوبت از افراد برای صحبت دعوت می‌کند. برای افزایش مشارکت مستقیم همگانی، همه افراد زمان کوتاه ولی برابر برای بیان نظر خود دارند. در گوشه و کنار میدان هم «کمیسیون‌های» موضوعی و بحث‌های پراکنده دیگر در جریان است. مجمع عمومی پیرامون موضوع کمیسیون‌ها (کار، محیط زیست، اروپا، آموزش، مسکن، جهانی شدن، کشاورزی...) تصمیم می‌گیرد. افراد می‌توانند بر اساس علاقه و یا تخصص خود بطور آزاد در جلسات کمیسیون‌ها که بصورت حلقه‌های بحث جدا از هم در گوشه و کنار میدان تشکیل می‌شوند شرکت کنند. کار اصلی کمیسیون‌ها بحث و تدارک پیشنهادهای است در هر حوزه برای تدوین یک کارپایه عمومی و طرح مطالبات.
ویژگی مهم دیگر این شبانه‌های جوانان فضای فرهنگی پویا و پرنشاط آن است. در حاشیه بحث‌های جدی سیاسی و اجتماعی فعالیت‌های گوناگون هنری و فرهنگی جدی یا سرگرم کننده حال و هوای خاصی به این نشست‌های شبانه می‌بخشند. موسیقی، رقص، نمایش فیلم‌های مستند تاریخی یا مربوط به محیط زیست و دیگر موضوعات اجتماعی، فروش کتاب و جشن و سرور در تمام طول شب ادامه دارد.
دمکراسی مستقیم برای نقد جامعه
گوش دادن به حرف‌ها و نظرات و یا خواندن بسیاری از خواست‌هایی که در این جنبش مطرح می‌شوند بروشنی حکایت از وجود نگاهی اعترضی در میان بخشی از جوانان به وضعیت جامعه و مشکلات و چالش‌های آن دارد. گفته‌ها و نوشته به نوعی نقد جامعه موجود و بیان رنج‌های درونی، نگرانی‌ها و آرزوهای نسل کنونی هم به شمار می‌روند. بحث‌های اصلی در مجمع عمومی پیرامون همیاری و تقسیم مطلوب امکانات جامعه، برابری جنسیتی، اشکال گوناگون تبعیض، بحران اقتصادی، مشکل بیکاری، نقد نظام حکومتی و مسئله نمایندگی مردم، جایگاه دمکراسی مستقیم و نقد مشروعیت نهادهای رسمی مانند پارلمان و یا دولت، سیاست‌های اروپایی، روندهای جهانی شدن، فرهنگ جامعه، مسئله مهاجران، محیط زیست، حمایت از گروه‌های آسیب پذیر جامعه است.
در موارد فراوانی صحبت‌ها بیان نارضایتی و یا تحلیل شخصی از شرایط موجود و یا طرح تجربه‌های فردی در قلمروی زندگی اجتماعی است. برای مثال در یکی از شب‌ها جوانی با ارائه آمار و ارقام پیشنهاد کرد که دولت باید بجای دادن کمک مالی به بانک‌ها و شرکت‌های بزرگ به تهیدستان کمک کند ویا دانشجوی دیگری می‌گفت تنها راه مقابله با بیکاری استخدام بیکاران توسط دولت است. دختر جوانی که از یک روستا منطقه پیکاردی برای شرکت در مجمع عمومی آمده بر این باور است که با ایجاد شبکه‌های همبستگی اجتماعی می‌توان برای همه مردم به اندازه کافی غذای سالم داشت. او از تجربه خود و دوستانش گفت که با ایجاد یک مزرعه کوچک تعاونی به همه کسانی که پولی در بساط ندارند کمک غذایی می‌کنند. کشاورز جوانی از حومه پاریس از گسترش واحدهای بزرگ تولید کشاورزی انتقاد کرد که نه تنها ادامه حیات کشاورزی سالم غیر صنعتی را ناممکن می‌کند بلکه به نابودی محیط زیست هم منجر می‌شود. جوانی که خود را دانشجوی پزشکی معرفی می‌کند پیشنهاد پذیرش تعداد بیشتری مهاجر در فرانسه را دارد و می‌گوید که باید خدمات درمانی برای آن‌ها رایگان باشد. زن جوانی که معلم است پیشنهاد تغییر محتوای درس تاریخ و بازنویسی تاریخ با نگاهی انسانی و جهانی و بدور از خودخواهی ملی را دارد. دختر جوان دیگری که با داشتن مدرک دانشگاهی در جستجوی کار است مسئله اشغال فوری خانه‌های خالی و واگذاری آن‌ها به بی‌خانمان‌ها و مهاجران را مطرح می‌کند. پسر جوان دانشجوی رشته اقتصاد هم خواهان برچیدن بورس و یا تصویب مالیات‌های جدید سنگین برای کسانی که بیش از ۴ هزار یورو در آمد دارند را به میان می‌کشد. دختر دانشجویی از شرق فرانسه به پاریس آمده از تجربه ایجاد یک «سوپر مارکت کوچک اجتماعی» سخن می‌گوید که با کمک شبکه افراد چند روستا که از راه فیس بوک بهم متصل شده‌اند شکل گرفته و به تهیدستان اجناس ارزان ارائه می‌کند...
سمت و سوی حرف‌ها بسیار متفاوتند ولی معنای بسیاری از آن‌ها آروزی داشتن جامعه‌ای با تبعیض و مشکلات کمتر است. کسانی که بیش از ۴۰ یا ۵۰ سال دارند بیشتر نظاره گر صحنه هستند و بندرت خواهان حرف زدن می‌شوند. جوانان کار اداره جلسات و کمیسیون‌ها را بعهده دارند و سعی می‌کنند به همه فرصت اظهار نظر بدهند. از نوع حرف زدن واژه‌ها و چند و چون مطالبات و پیشنهادها می‌شود کم و بیش فهمید چه کسانی احتمالا به تشکل‌های سیاسی و سندیکایی نزدیک هستند و چه گروهی بیشتر نظرات شخصی خودشان را به میان می‌کشند. همزمان نوع مشارکت و فضای باز و پویایی درونی مجمع عمومی و کمیسیون‌ها سبب می‌شود کنشگران تشکل‌های سیاسی و سندیکایی حتی اگر بخواهند هم نتوانند نظرات و برنامه‌ها خود را به جمع تحمیل کنند.
اهمیت اجتماعی شبانه‌های پاریس در عینی بودن و یا عقلانی بودن همه حرف‌ها و تحلیل‌ها و یا شدنی بودن آن‌ها نیست. بازخوانی آنچه در این نشست‌های گفته می‌شود نشان می‌دهد دست کم شماری از پیشنهادات و مطالبات غیر عملی و رویایی هستند و برخی از مطالب هم جنبه اغراق آمیز دارند. اما به نظر می‌رسد خیلی از جوانان پیش از آنکه دغدغه عملی بودن مطالبات خود را داشته باشند خواهان مشارکت در دگرگون کردن وضعیت موجود هستند و به جامعه انسانی‌تر می‌اندیشند که در آن نابرابری‌ها و بی‌عدالتی‌های کمتری وجود دارد. حرف‌های آن‌ها همزمان نشان می‌دهد بسیاری از احزاب و نظم سیاسی کنونی سرخورده‌اند و در پی تلنگر زدن به وجدان عمومی در قلمروی سیاست و انداختن طرحی نو هستند.
حرکت جوانان برای تغییر جامعه
از نگاه جامعه‌شناسی شبانه‌های جوانان فرانسوی را می‌توان آغاز یک جنبش اجتماعی جدید هم دانست. جنبشی که می‌تواند زود گذر و می‌رنده باشد و یا تبدیل به یک پدیده اجتماعی گسترده‌تر شود. حرکت جوانان همسانی‌ها فراوانی با نسل جدید جنبش‌ها اجتماعی دارد که در امریکا (جنبش وال استریت) اسپانیا، یونان، ایسلند... شکل گرفتند. این جنبش‌های نوظهور اجتماعی از نظر پروژه، سازماندهی، پویایی درونی و رهبری بسیار متفاوت از جنبش‌های اجتماعی گذشته هستند. جنبش‌های اجتماعی مهم تاریخی از قرن نوزدهم تا دهه شصت و هفتاد میلادی بیشتر توسط احزاب سیاسی، سندیکا‌ها و سازمان‌های مدنی بوجود می‌آمدند، پروژه و مطالبات کم و بیش روشن داشتند، دارای رهبری بودند و موضوع مخالفت آن‌ها هم روشن بود. نقش مهم روشنفکران مرجع و رهبری بویژه رهبری فره‌مند و حضور نوعی سازماندهی سلسله مراتبی و عمودی در بخش بزرگی از جنبش‌های پیش از سال‌های ۱۹۸۰ به چشم می‌خورد.
شبانه‌های جوانان پاریس از نظر شکل سازماندهی و نحوه مشارکت عمومی شباهت فراوانی به جنبش ایندیگنادوس در اسپانیا (خشمگینان یا کسانی که خشم خود از شرایط موجود را بیان می‌کنند در انتخاب نام خود از مانیفست پرسروصدای استفان هسل دیپلمات، اومانیست و فعال حقوق بشری سر‌شناس فرانسوی در سال ۲۰۱۱ تحت عنوان «خشمگین شوید» الهام گرفته‌اند) دارد و بیهوده نیست که در نشست‌های شبانه به این تجربه بسیار اشاره می‌شود. در اسپانیا نیز جوانانی که از نوع برخورد احزاب بزرگ این کشور و پروژه‌های آن‌ها سرخورده شده بودند روز ۱۵ ماه مه ۲۰۱۱ تظاهرات بزرگی در مادرید در مکان نمادین «دروازه خورشید» براه انداختند. این حرکت جمعی سرآغاز بزرگ‌ترین جنبش اجتماعی دوران پس از سقوط فرانکو در اسپانیا شد. جنبش ام ۱۵ (۱۵ مه) که بعد‌ها نام ایندیگنادوس به خود گرفت به شهرهای مهم دیگر سرایت کرد و تداوم گردهم آیی جوانان ناراضی در مکان‌های مهم شهری مانند دروازه خورشید در مادرید شکل جدیدی از کنشگری مدنی را بوجود آورد. انتخاب یک مکان نمادین از بهار عربی در مصر (میدان تحریر) آغاز شد و در چند جنبش دیگر اجتماعی دیگر در اروپا و آمریکای شمالی هم ادامه یافت.
نسل جدید و متفاوت جنبش‌های اجتماعی
جنبش‌های نسل جدید از بسیاری جنبه‌ها با جنبش‌های گذشته‌های دور‌تر متفاوتند. بخشی از این تفاوت‌ها به تحولات اساسی دهه‌های اخیر از جمله نقش فن آوری اطلاعات و ارتباطات، تغییر شکل بندی عرصه مدنی، ضعیف‌تر شدن نقش سازمان‌های سنتی مانند احزاب و اشکال جدید پیوندهای اجتماعی و یا جایگاه جوانان در جامعه و رابطه آن‌ها با نسل‌های گذشته باز می‌گردند. این دگرگونی‌های کلان ساختاری سبب ظهور اشکال جدید پویایی و ابتکارات مدنی شده‌اند و جنبش‌های اجتماعی پس از سال‌های ۲۰۰۰ از جنبش سبز در ایران تا بهار عربی، جنبش وال استریت و ایندیگنادوس و شبانه‌های جوانان در فرانسه به درجات مختلف نشانه‌های اصلی آن را با خود دارند.
جنبش‌های اجتماعی اخیر مانند ایندیگنادوس یا شبانه‌های جوانان ناراضی در فرانسه شکل جدیدی از مشارکت در امر سیاسی، حضور در عرصه مدنی و گفت و واگفت جمعی هستند از چند جنبه مهم با نسل‌های پیشین جنبش‌های اجتماعی تفاوت دارند.
نخستین ویژگی مهم جایگزین شدن سازماندهی افقی به جای سازماندهی عمومی و نقش فعال و خودجوش شبکه‌های اجتماعی غیر رسمی و مجازی است.
سازماندهی افقی از جمله به معنای تقویت دمکراسی مستقیم و عدم وجود رهبری به اشکال سنتی و یا هدایت از بالا توسط رهبران پرنفوذ و یا روشنفکران مرجع است. این پدیده به معنای فاصله گرفتن کامل جنبش‌ها از روشنفکران نیست ولی نوع رابطه آن تغییر کرده و تاثیر و حضور روشنفکران در جنبش حاشیه‌ای و غیر مستقیم است. دمکراسی مستقیم در این جنبش‌ها خواهان مداخله بدون واسطه شهروندان و مخالفت با اشکال سازماندهی توسط نخبگان سیاسی است.
ویژگی دیگر جنبش‌های جدید اجتماعی شکل گیری نوعی گفتمان و ادبیات سیاسی است که در آن کنشگران کمتر به سراغ واژه‌های شناخته شده و متداول (طبقه، نبرد طبقاتی، تضاد طبقاتی، چپ، راست، امپریالسم...) می‌روند و بر آنند واژگان جدیدی برای مطالبات امروزی خود بوجود آورند.
برابری جنسیتی و حضور معنادار دختران جوان و زنان ویژگی دیگر این جنبش هاست. در جنبش‌های گذشته هم زنان حضور فعالی داشتند ولی خواسته‌های زنان و پرسش مهم برابری به شکل حاشیه‌ای مطرح می‌شد. برای مثال گفته می‌شد که با برقراری دمکراسی و یا عدالت مسئله زنان هم خود بخود حل می‌شود. در شبانه‌های پاریس مانند جنبش ایندیگنادوس در اسپانیا دختران جوان نقشی همسان مردان دارند و این پدیده را در همه فعالیت‌های داخلی جنبش هم می‌توان بروشنی دید.
جنبش‌های اجتماعی جدید با خشونت مخالفند و بیشتر از روش‌های مدنی و غیر خشونت آمیز برای رسیدن به خواست‌های خود استفاده می‌کنند.
ویژگی دیگر جنبش‌های اجتماعی جدید در غرب پایگاه و هویت اجتماعی افراد شرکت کننده در آن است که بر خلاف گذشته خود را به طبقه یا گروه خاصی در جامعه مربوط نمی‌کنند و ادعای نمایندگی طبقه خاصی را هم ندارند. استفاده از واژه‌هایی مانند «مردم» و یا «جوانان» بازتاب این گرایش جدید است.
یادگیری کنشگری اجتماعی
شبانه‌های جوانان فرانسه آئینه‌ای در برابر جامعه هستند برای درک بهتر آنچه که در میان بخشی از جوانان این کشور می‌گذرد. جنبش‌های اجتماعی در تجربه بسیاری از کشور‌ها نقش مهمی در بازاندیشی و نوسازی جامعه، پویایی و خلاقیت جمعی داشته‌اند و نشانه زنده بودن عرصه مدنی هستند. فضلیت دمکراسی از جمله دادن امکان ظهور به چنین جنبش هایست.
شرکت کنندگان در این جنبش تجربه جامعه پذیری مهمی را هم زندگی می‌کنند و شماری از جوانان کم و سن و سال یک شبه به کنشگران اجتماعی فعال تبدیل می‌شوند. جوانان در این جنبش مدنی نوعی از بلوغ اجتماعی و سوژه شدن را تجربه می‌کنند، مشارکت اجتماعی و دخالت در عرصه مدنی را می‌آموزند، شناخت خود از جامعه را ژرف‌تر می‌کنند. برای بسیاری شرکت در این حرکت رفتن به مدرسه سیاست و آموختن سیاست است. تجربه زندگی کردن روندهای جامعه پذیری در بطن جنبش اجتماعی به معنای ساخت و پرداخت هویت اجتماعی جدیدی هم هست. این حرکت در مرحله اولیه رشد خود نماینده بخش بزرگی از افکار عمومی جوانان نیست اما دعوتی است به پرسش و چون و چرا پیرامون نظم کنونی و وضعیت بخشی از گروه‌های اجتماعی که در شرایط سختی زندگی بسر می‌برند.
همزمان جنبش‌های جدید اجتماعی بخاطر ویژگی‌های خود‌گاه شکننده‌تر و بی‌دوام‌تر از جنبش‌های نسل قدیم هم هستند. همه این جنبش‌ها در مسیر پویایی درونی و تحول خود سرنوشت یکسانی پیدا نکردند. در جنبش اشغال وال استریت شرکت کنندگان در فکر بدست گرفتن قدرت و یا شرکت در بازی سیاسی نبودند و بیشتر به نقد نابرابری‌ها و هشدار به افکار عمومی توجه داشتند. در اسپانیا بخشی از جنبش ایندیگنادوس از سال ۲۰۱۴ در حرکت سیاسی جدید پودموس (ما می‌توانیم) متشکل شدند و موفقیت‌های مهم انتخاباتی هم کسب کردند. بخش‌های دیگر جنبش ایندیگنادوس از ادامه جنبش به شکل گذشته دفاع می‌کنند. در فرانسه اما با وجود همدردی بخش مهمی از افکار عمومی با شبانه‌های جوانان باید در انتظار تحولات هفته‌ها و ماه‌های آینده بود تا درباره دامنه اثر بخشی و سرنوشت این حرکت به داوری نشست. سرنوشت هیچ جنبش اجتماعی از پیش نوشته نشده است و همه چیز به پویایی درونی و دیالکتیک کنش متقابل میان عرصه مدنی، جنبش اجتماعی و رویدادهای مشخص سیاسی در متن جامعه بستگی دارد.
