انتخاب در هفته‌های آخر؛ آرایش ثابت، کاندیدای متغیر

اکثر انتخابات انجام شده در جمهوری اسلامی شکاف‌ها و آرایش‌های جدیدی در عرصه سیاست رقم زده، از انتخابات مجلس سوم که مجمع روحانیون مبارز با انشعاب از جامعه روحانیت تشکیل شد تا انتخابات مجلس پنجم که کارگزاران سازندگی را به وجود آورد.

در چند انتخابات ریاست جمهوری گذشته اما گروه‌های سیاسی معمولاً با آرایش‌های برآمده از انتخابات پیشین مجلس یا شوراها وارد عرصه انتخابات شده‌اند.

اتفاقات دولت احمدی‌نژاد و حوادث پس از انتخابات ریاست جمهوری سال ۸۸ گروه‌های سیاسی درون حاکمیت را محتاط‌تر کرده و آنان را به این سمت برده که با ترمیم و تکمیل آرایش‌های پیشین پا به عرصه انتخابات بگذارند. اصولگرایان، اصلاح‌طلبان و هاشمی رفسنجانی، نزدیکان رهبری و نزدیکان دولت چهارضلعی انتخابات ریاست جمهوری آینده را تشکیل می‌دهند. برخی کاندیداها هم می‌کوشند، خود را فراتر از این اضلاع و یا متفاوت با آنها عرضه کنند.

اصولگرایان: اصولگرایان بخواهند یا نخواهند دولت احمدی نژاد به حسابشان نوشته می‌شود، شاید به همین دلیل تصمیم گرفته‌اند این بار با هویتی روشن‌تر در انتخابات حضور داشته باشند، خصوصاً اصولگرایانی که سابقه تشکیلاتی مؤثرتری دارند.

اصولگرایان برای انتخابات ریاست جمهوری سال ۹۲ اما همچنان مشکل هویت دارند و وحدت. از مجلس چهارم به بعد هویت انتخاباتی اصولگرایان و حامیان رهبری با یکدیگر عجین شده است.

در دو انتخابات ریاست جمهوری گذشته نیز ابتکار عمل از دست اصولگرایان خارج شد، شاید به همین دلیل آنان به دنبال بازتعریف هویت خود هستند. همپوشانی با نهادهای زیر نظر رهبری اما همچنان برسر فعالیت‌های اصولگرایان سنگینی می‌کند خصوصاً اینکه سال‌هاست سفره رأی اصولگرایان با نهادهای زیر نظر رهبری یکی است و جدا کردن این سفره‌ها سخت شده.

رسیدن به کاندیدای واحد هم پس از شکست دوم خرداد سال ۷۶ برای اصولگرایان غیرممکن شده و از همین رو آنان برای این انتخابات به فکر مدل‌های مختلف برای وحدت هستند. مدل‌هایی که هنوز نشانه‌ای از موفقیت آنها نیست.

حزب دیرپای مؤتلفه اسلامی یحیی آل‌اسحاق، وزیر بازرگانی دولت هاشمی رفسنجانی و رئیس اتاق بازرگانی تهران را کاندیدای انتخابات کرده و محمدرضا باهنر، دبیرکل جامعه اسلامی مهندسین دیگر کاندیدای حزبی اصولگریان است. مصطفی پورمحمدی، رئیس سازمان بازرسی و عضو جامعه روحانیت مبارز هم اعلام کاندیداتوری کرده اما بعید است کاندیدای این تشکل باشد. منوچهر متکی، وزیر امور خارجه دولت احمدی‌نژاد و نایب رئیس جبهه پیروان خط امام و رهبری دیگر کاندیدای اصولگرایان است.

نزدیکان رهبری: کنایه‌هایی که وابستگان و نزدیکان رهبری در سال‌های پایانی دولت احمدی‌نژاد بابت عملکرد این دولت شنیده‌اند سبب شده که آنان رفتار محتاط‌تری برای انتخابات داشته باشند، هر چند ابایی از اعتراف به حضور سپاه و نهادهای زیر نظر رهبری در مهندسی انتخابات ندارند. کمتر از ۵۰ روز مانده به انتخابات هنوز کاندیدای اصلی حامیان رهبری پنهان مانده. شاید هم عجله‌ای برای روشن شدن این کاندیدا نباشد چرا که برای نهادهایی چون بسیج که تشکیلات گسترده دارند یک هفته و یا حتی یکی دو روز برای اطلاع‌رسانی کافی است.

اکثر افرادی که به عنوان کاندیدای مطلوب رهبری معرفی می‌شوند هر چند سبقه اصولگرایی دارند اما از چهره‌های استخواندار و تشکیلاتی اصولگرایان محسوب نمی‌شوند.

غلامعلی حداد عادل، پدر عروس رهبری و رئیس مجلس هفتم، علی‌اکبر ولایتی، مشاور رهبری در امور بین‌المللی و محمدباقر قالیباف، شهردار تهران ائتلاف سه‌گانه‌ای را با عنوان «ائتلاف برای پیشرفت » تشکیل داده‌اند.

از این سه نفر حداد عادل همچنان به رهبری نزدیک‌تر از دیگران است. هر چند که ولایتی گفته این ائتلاف با توجه به نظر رهبری، نامزد نهایی خود را معرفی خواهد کرد اما نزدیکی ولایتی و قالیباف به هاشمی رفسنجانی دلیلی است که برخی درباره حمایت رهبری از این دو نفر تردید داشته باشند و چهره‌هایی چون علیرضا زاکانی را کاندیدای رهبری بدانند.

محمدحسن ابوترابی‌فرد که ریاست «نهاد رهبری در دانشگاه تهران» را عهده‌دار بوده، نیز از کاندیداهایی است که می‌تواند «شمشیر سلام» حامیان رهبری باشد. شمشیر سلامی برای نشان دادن چهره‌ای متفاوت از نزدیکان رهبری.

بخشی از نزدیکان تندروی رهبری که از حامیان پر و پا قرص دولت احمدی‌نژاد بوده‌اند در سالیان گذشته با نزدیک شدن بیشتر به محمدتقی مصباح یزدی جبهه پایداری را بنا نهاده‌اند.

نزدیکان دولت: اسفندیار رحیم مشایی نامی است که حامیان دولت را از اصولگرایان و حامیان رهبری متمایز می‌کند. از همین رو برای ارزیابی کاندیداهای حامی دولت نسبت آنان با مشایی سنجیده می‌شود. حامیان دولت اما همچنان استراتژی انتخاباتی خود را پنهان کرده و به تعبیر رایج مخالفان را در «خماری» گذاشته‌اند.

از حمید بقایی معاون احمدی‌نژاد، حمیدرضا حاجی‌بابایی، وزیر آموزش و پرورش، علی نیکزاد وزیر مسکن و محمدرضا رحیمی معاون اول احمدی‌نژاد به عنوان گزینه‌های جایگزین مشایی نام برده می‌شود. افراد و رسانه‌های نزدیک به رهبری و اصولگرایان اما همچنان مشایی را گزینه اصلی حامیان دولت می‌دانند و نگران رفتار احمدی‌نژاد در صورت حضور مشایی و رد صلاحیت او هستند.

اصلاح‌طلبان و هاشمی رفسنجانی: اصلاح‌طلبان گویا به تکرار تاریخ امیدوارند تا یک بار دیگر با کاندیداتوری خاتمی به عرصه قدرت بازگردند، برخی هم که از حضور او مایوس شده‌اند کاندیداتوری هاشمی رفسنجانی را مطرح می‌کنند.

هرچند چهره‌های دیگری نیز به عنوان کاندیدای اصلاح‌طلبان مطرح شده‌اند اما به دلیل امکان رد صلاحیت و نداشتن ابزار و آزادی تبلیغات اصلاح طلبان ناگزیر به داشتن کاندیدای شناخته‌تر هستند. اصلاح‌طلبان برای حضور در انتخابات همچنان با سؤال‌های مختلفی مواجه هستند از واکنش به تقلب احتمالی تا اخلاقی بودن شرکت در انتخابات با وجود حصر دو کاندیدای انتخابات ریاست جمهوری گذشته.

برخی اصلاح‌طلبان هم برای شرکت نکردن مؤثر در انتخابات نگرانند. نگران اینکه این شرکت نکردن سرنوشتی مانند نهضت آزادی و ملی‌مذهبی‌ها را برای آنان رقم بزند.

در میان چهره‌های نزدیک به هاشمی رفسنجانی، حسن روحانی رئیس مرکز تحقیقات مجمع تشخیص مصلحت نظام نیز اعلام کاندیداتوری کرده. حضور یاسر و فاطمه هاشمی درهمایش اعلام کاندیداتوری روحانی را برخی به حساب حمایت هاشمی از روحانی گذاشته‌اند و خبرگزاری فارس وابسته به سپاه پاسداران نیز در همان روز اول مصاحبه‌ای را علیه روحانی منتشر کرد.

چهره‌های مستقل: شعار «من فراتر از جریان‌های سیاسی هستم» گویا همچنان برای برخی از سیاستمداران ایران کاربرد دارد.

محسن رضایی از جمله کاندیداهایی است که علاقه دارد خود را چهره ای ملی و فراتر از همه صف بندیهای سیاسی معرفی کند.او که در انتخابات گذشته در دو قطبی انتخابات به فراموشی سپرده شد اینک شانس خود را دوباره امتحان می کند.دراین میان کاندیداهای دیگری نیز خود را مستقل و یا فراتر از جریانهای سیاسی موجود معرفی کرده‌اند. چهره‌هایی چون محمد سعیدی‌کیا، وزیر جهاد دولت خاتمی و وزیر مسکن دولت احمدی‌نژاد، محمد شریعتمداری وزیر بازرگانی دولت خاتمی، حسن سبحانی اقتصاددان و نماینده چهار دوره مجلس و حتی علی فلاحیان وزیر اطلاعات دولت هاشمی رفسنجانی.

تغییر آرایش: انتخابات ریاست جمهوری سال ۹۲ حداقل درباره کاندیداهای احتمالی به نسبت انتخابات گذشته وضعیت مبهم‌تری دارد. کاندیدای اصلی اصلاح‌طلبان و وضعیت حضور آنان در انتخابات روشن نشده. حامیان دولت و نزدیکان رهبری نیز گویا همچنان ترجیح می‌دهند با چراغ خاموش حرکت کنند. همین امر بسیاری را منتظر تغییر وضعیت تا هفته‌های آخر کرده است. تغییر وضعیتی که ممکن است کاندیداهای جدید را مطرح کند اما بعید است تغییری درآرایش گروه‌های سیاسی برای انتخابات به وجود بیاورد.